Een leraar blijf je altijd Over energiebronnen, energievreters en professionele dilemma’s van leraren. Jos Castelijns & Karel Koolen Hogeschool de Kempel | Helmond

Consciously, we teach what we know, unconsciously we teach who we are.’ (Hamacheck, 1999) ‘

Aspecten van meesterschap Onderwijsraad (2013). Verkenning Leraar zijn. Den Haag: Ministerie OC&W.

Persoonlijk meesterschap (Kelchtermans, 2008) Persoonlijke onderwijstheorie Professioneel zelfverstaan Zelfbeeld Zelfwaardegevoel Beroepsmotivatie Taakopvatting Toekomstperspectief

Professionele dilemma’s Stakeholder Organisatie Standaarden Ik

Anna Er begonnen me steeds meer dingen tegen te staan. Dan waren het met name de dingen buiten de klas om: handelingsplannen schrijven, groepsplannen maken. Met name het alles vastleggen en registreren en veel minder bezig zijn met je lessen voorbereiden en de kinderen zelf. Dat stond mij heel erg tegen. Ook als je in de klas zelf keek; je was zo druk bezig met je lessen, je methode. Ik miste de één- op-één-tijd met de kinderen. Het echt bij de kinderen gaan zitten en erachter proberen te komen waar de schoen wringt. Ik merkte dat ik vastliep.

Wat herken ik van mezelf in dit verhaal van Anna? Welk verhaal van mijzelf lijkt hierop? Op welke manier? Wat leer ik hiervan over wie ik ben als leraar en waar ik voor sta?

Interview Biografisch narratieve interviewmethode Onderzoeksaanpak De leraren 27 leraren van 6 basisscholen Beginnende leraren (8) Ervaren leraren (14) Schoolleiders (5) Analyse Opknippen verhaal, coderen, ordenen (Max QDA) Procedure Opnemen en uitschrijven gesprekken Verhaal schrijven en goedkeuren

Beginnende leerkracht Iets voor kinderen betekenen

Frank Ik heb in mijn beginjaren een meisje in de klas gehad, Lindsey. Moeder was alcoholist en de ouders waren gescheiden. Lindsey is daarna nog jarenlang regelmatig de school binnengelopen. Dan kwam ze een half uur bij me zitten. Later begon ze zich – denk ik- toch wat te generen. Toen bleef ze weg. Ik heb daarna nooit meer iets van haar gehoord. Ik ben eigenlijk best benieuwd hoe het met haar gaat. Dat ze toch na zoveel jaren mij op bleef zoeken…. dat is waarvoor je dit werk doet; dat je echt het idee hebt dat je iets voor haar hebt betekend. Dat zegt mij heel veel.

Beginnende leerkracht Iets voor kinderen betekenen Professionaliteit ervaren

Beginnende leerkracht Startproblemen Iets voor kinderen betekenen Professionaliteit ervaren

Ouders leven mee met hun kinderen. Ik spreek ze aan op school als ze hun kinderen brengen of op het schoolplein. Als er iets speelt met een kind ga ik naar de ouders toe. Toch heb ik ook wel tegen bepaalde gesprekken met ouders opgezien. Ik vergeet nooit die ene, grote, lange, brede, boze vader die naar mij toekwam met opgeheven vinger: ‘En jij gaat daar wat aan doen! Jij zorgt ervoor dat mijn zoontje niet meer geplaagd wordt!’ Ik was bang, maar dacht wel bij mezelf: Ja, maar ik heb wel 30 kinderen in de klas, hoor, en ben niet de privé-oppas van uw zoontje. Het is gelukkig goed gekomen. Natuurlijk, ouders nemen het op voor hun kind, maar het moet wel redelijk blijven! Dergelijke gesprekken lekken wel veel energie! Iris

Beginnende leerkracht De balans slaat door Startproblemen Iets voor kinderen betekenen Professionaliteit ervaren

Laura Soms sjouw ik kratten met werkboeken en schriften van leerlingen mee naar huis, alleen al om mijn werk klaar te krijgen. Ik heb dan gewerkt van 8 uur ‘s morgens tot 6 uur ‘s avonds, vaak zonder een moment pauze. Er zijn dagen dat er geen tijd is voor pauze of voor reflectie. Op die momenten denk ik wel eens dat ik een zwaar beroep heb. Afgelopen jaar was voor mij een week vakantie zelfs niet meer genoeg om de batterij op te laden. Het is niet zo dat je, als je om half drie klaar bent je dan om vier uur al naar huis kan. Heel vaak ga ik pas om 6 of zeven uur naar huis.

Beginnende leerkracht Gediplomeerd maar nog niet klaar De balans slaat door Startproblemen Iets voor kinderen betekenen Professionaliteit ervaren

Iris Je wordt in het diepe gegooid, je moet heel veel zelf uitzoeken en uitvinden en een goeie manier hebben om daarmee om te kunnen gaan. Dan heb je ook nog oudergesprekken en rapporten en de vergaderingen die er bij komen kijken. Dat zijn heel veel randzaken die dan echt nieuw zijn. Je hebt er wel eens van gehoord tijdens je studie, maar op het moment dat je zelf een klas hebt en in een team functioneert…dat is dan toch heel anders. Er komt heel veel op je af en daar moet je wel op een goede manier mee om kunnen gaan, want je wordt anders snel overvraagd.

Beginnende leerkracht Je plaats in de organisatie Gediplomeerd maar nog niet klaar Ontwikkeling van leerlingen De balans slaat door Startproblemen Iets voor kinderen betekenen Professionaliteit ervaren

Maartje Ik had een kind dat gewoon helemaal vastliep in het leesonderwijs, qua gedrag en qua thuissituatie. Het werd een heel ongelukkig kind. Wat deed ik? Kijken waar de behoefte van het kind lag. Verder kijken dan alleen zijn onderwijsbehoeften. Het kind wilde gewoon heel graag gehoord worden. Hij werd thuis niet gehoord namelijk. Alleen al doordat hij zijn verhaal kon doen, werd er al veel opgelost voor hem. We hebben even het onderwijsproces losgelaten en op een gegeven moment werd het wel duidelijk dat hij het niet zou redden in groep 3. Toen hebben we hem op een andere leerlijn gezet. Ik had meer ruimte om met hem zelf aan de slag te gaan. Dat was heel fijn.

Beginnende leerkracht Beheersing vs uitdaging Goed werk leveren vs goed voor jezelf zorgen Je plaats in de organisatie Gediplomeerd maar nog niet klaar Ontwikkeling van leerlingen De balans slaat door Startproblemen Iets voor kinderen betekenen Professionaliteit ervaren

Iets voor kinderen betekenen Waardering krijgen Als professional groeien Band met collega’s Randzaken en administratieve druk Ervaren leerkracht

Evert Op mijn vorige school zei een collega eens tegen mij: ‘Evert, geef me deze groep. Er mag alles op en aan zitten. Van hoogbegaafd tot zeer moeilijk lerend. Als je mij niet achter de vodden zit met allerlei plannen zal ik zorgen dat deze groep goed bediend wordt en goede resultaten haalt. Vraag me niet bij elk ding dat ik doe een plan te maken’. En er wérden goede resultaten gehaald, ondanks het feit dat er geen uitvoerige plannen op papier stonden.

Randzaken en administratieve druk Persoonlijke omstandigheden Geringe status en waardering Collega’s met weinig betrokkenheid Snel veranderende samenleving Lastige ouders Nooit klaar zijn Tegen je grenzen aanlopen Met kinderen werken vs management Iets voor kinderen betekenen Waardering krijgen Als professional groeien Band met collega’s Ervaren leerkracht

Anne Ik ben heel erg bang, dat veel leerkrachten doorstromen naar een intern begeleidingsfunctie en vervolgens naar een managementfunctie. Daardoor verliezen ze steeds meer het contact met de klas en beseffen ze minder goed waar de leraren dagelijks mee te maken hebben. Voor mij zou het ideaal zijn als ik twee dagen klas heb, daarnaast intern begeleiding kan doen en eventueel nog jonge collega’s zou kunnen coachen. Dat je toch een stukje management functie hebt of als coach kan werken.

Randzaken en administratieve druk Persoonlijke omstandigheden Geringe status en waardering Collega’s met weinig betrokkenheid Snel veranderende samenleving Lastige ouders Met kinderen werken vs management Beheersing vs uitdaging Carrière vs ideaal Leraar vs persoon Eigen weg vs belang van de school Anderen pleasen vs eerlijk zijn Meegaan vs kritisch zijn Sturen vs ruimte geven Open vs methodische aaanpak Talent vs beperking Breed vs smal Goed werk leveren vs goed voor jezelf zorgen Ervaren leerkracht Iets voor kinderen betekenen Waardering krijgen Als professional groeien Band met collega’s Nooit klaar zijn Tegen je grenzen aanlopen

Randzaken en administratieve druk Persoonlijke omstandigheden Geringe status en waardering Collega’s met weinig betrokkenheid Snel veranderende samenleving Lastige ouders Schoolleider Iets voor kinderen betekenen Waardering krijgen Nooit klaar zijn Tegen je grenzen aanlopen Persoonlijke ambities vs concerns van leraren

Vera Teamonderwijs Op Maat leek mij een mooi concept. Ik had het bedacht om het, stapje voor stapje in te voeren. Iedereen enthousiast, dat gaan we doen, geweldig idee! Ik had al gepland om het jaar erop klassen samen te voegen om TOM-onderwijs te gaan doen. Op enig moment ging het te snel en toen gingen collega’s mopperen en klagen. Dan moet je dus terug. Sommige collega’s zeiden: ‘We moeten het ook maar anders gaan noemen’. Toen gingen ze het anders noemen: Open deuren project. En wat ik daarvan zag was ….dan werd dat wel gedaan, maar uiteindelijk werd het een kunstje waarbij de deuren wel open waren, maar voor de rest alles hetzelfde bleef. Achteraf - dat kan ik nu zeggen- is het niet gelukt. Ik denk omdat het te snel ging. Zoals collega’s het wilden, was niet zoals ik het had bedacht. Je kan geen verandering teweeg brengen door alleen maar je organisatie te veranderen. Bij de mensen moet innerlijk eerst de verandering gedaald zijn voordat die verandering er echt kan komen.

Randzaken en administratieve druk Persoonlijke omstandigheden Geringe status en waardering Collega’s met weinig betrokkenheid Snel veranderende samenleving Lastige ouders Schoolleider Iets voor kinderen betekenen Waardering krijgen Nooit klaar zijn Tegen je grenzen aanlopen Persoonlijke ambities vs concerns van leraren Sturen van vs ruimte bieden aan professionals Loyaal individu vs loyaal organisatie Met kinderen werken vs management Beheersing vs uitdaging Carrière vs ideaal Leraar vs persoon Eigen weg vs belang van de school Anderen pleasen vs eerlijk zijn Sturen vs ruimte geven aan kinderen Open vs methodische aaanpak Talent vs beperking Breed vs smal Goed werk leveren vs goed voor jezelf zorgen

Frank Gek eigenlijk, maar ik heb dit verhaal nog nooit aan iemand verteld.

Anne We hebben eigenlijk nooit tijd of gelegenheid om het hierover met elkaar te hebben en ik vind dat jammer. We zouden echt tijd moeten nemen voor reflectie.

Frank Ik denk dat we momenten voor reflectie moeten organiseren, maar de vraag is, door wie zouden die geleid moeten worden? Niet door de schoolleider, denk ik. Hij of zij zit toch in een andere positie. Collega’s zullen zich naar elkaar toe eerder open stellen, denk ik.

Laura Als je je kwetsbaar opstelt, laat je je zwakke kanten en je zorgen zien. Je deelt niet zomaar met iedereen je zorgen.

Maartje In sommige situaties is het misschien wel gemakkelijker om met een vreemde te praten dan met iemand die dicht bij je staat. Geluidsfragment

Ontwikkelen van persoonlijk meesterschap Narratief Reflexief Dialogisch

Over het nut van zelfonderzoek Betekenis geven aan ervaringen in professionele context Bevorderen professioneel zelfverstaan (jezelf kennen) Oog hebben voor verschillende perspectieven (reframen) Handelingsconsequenties verbinden aan verworven inzichten Accepteren en waarderen professionele dilemma’s Waarderen complexiteit van het beroep (beroepstrots)

Informatie Jos Castelijns & Karel Koolen Hogeschool de Kempel | Helmond