De gevestigden en de buitenstaanders Wethoudersvereniging 24 februari 2016 WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

EEN BLIK VANUIT DE IVOREN TOREN WETENSCHAP BESTUUR BEVOLKING

De Psychologie en de Feiten HvdSande RuG © 2016 JP van de Sande RuG Things that people believe to be real, are real in their consequences Thomas’ dictum The Polish Peasant (1920) Hoe komen mensen aan hun Feiten? Feit = Gebeurtenis x Interpretatie De interpretatie wordt sterk beinvloed door: Angsten en Wensen 3

Het probleem Er komen al 40 jaar mensen van buitenaf naar hier We laten ze nu toe uit morele overwegingen MAAR Het wordt moeilijker naarmate het er meer zijn Het levert problemen als ze een heel andere levenshouding hebben Het levert problemen als ze zich niet dankbaar gedragen Het levert problemen als ze niet willen of kunnen integreren of assimileren Het wordt vooral een probleem als ze zichtbaar zijn DUS: uit morele overwegingen sluiten velen hun ogen MAAR: een groeiende groep (nu 40 zetels) wil dat niet meer

Een groeiende groep De gevestigden en de buitenstaanders ©vandeSandeinlezingen,2016 In elke maatschappij is er een verschil tussen De gevestigden en de buitenstaanders De gevestigden hebben meer prestige, betere contacten en netwerken, ze kennen elkaar en hun woonplaats beter, ze hebben meer zelfvertrouwen en dat trachten ze o.a. hoog te houden door zich af te zetten Bij een instroom van buitenstaanders komen deze privileges in gevaar De gevestigden zullen trachten hun positie te behouden Naarmate het in hun ogen benauwder wordt, zullen velen van hen heftiger ageren Daarbij keren ze zich af van wie ze verantwoordelijk houden voor de misstanden Zie ook Elias & Scotson: De gevestigden en de buitenstaanders. Spectrum, 1979 Of korter: De lezing van Ramdas hierover: http://www.konfrontatie.nl/nl/artikel.php?konfrontvar=1017&themavar=8

En wie zijn dat? dat bent U Kan dat nog wel in goede banen geleid?

§ 1 ©vandeSandeinlezingen,2011 DE MENS

De mens reist langs twee sporen Het is nooit of-of, maar altijd en-en. Nature én Nurture is dus wat vorm geeft aan ons leven De mens reist langs twee sporen © 2012 JP van de Sande RuG NATUUR Voortplanting Kinderzorg Erbij horen Verkennen Status Agressie Communicatie Eten/Drinken Voorraad maken Territorium maken Jagen Bouwen Ruilen Lichaamsverzorging Uitrusten Migratie Spel CULTUUR RELATIES EN OPVOEDING MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv. Organisatietypen of Stad vs platteland) VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN MENSEN, discriminatie, samenwerking IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES OORLOGVOERING, VESTINGBOUW, sport REGERING, POLITIEK SYSTEEM, PARTIJEN, RECHTSPRAAK, politie RELIGIE, SOCIALE STRUCTUUR, REGELS, NORMEN, GEWOONTES, FOLKLORE, goede manieren WETENSCHAP, FILOSOFIE, ONDERZOEK TAAL, DIALECTEN, POËZIE, ROMANS ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS TECHNIEK, GENEESMIDDELEN, APPARATEN, WAPENS, INDUSTRIE KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN HANDEL, BANKWEZEN, belasting, loon KLEDING, COSMETICA, BADEN, fitness EMIGRATIE, VLUCHT, VACANTIE SPELLETJES, SCHAKEN, GAMING, SPORT emoties concepten 8

Groepen kennen ook twee sporen © 2012 JP van de Sande RuG NATUUR Niets dierlijks is ons vreemd Instincten en emoties Weinig impulscontrole Info via persoonlijk contact Langzame ontwikkeling Permanente groepen Samenleving: Gemeinschaft Behoefte aan erbij horen Groepsdoelen Plicht; Eer; Traditie Conservatief; Stabiliteit Religie; Magie Strong ties Specifieke reacties op crisis Sociale steun zoeken/geven Solidariteit vanzelfsprekend Toename cohesie Strijd zoeken met vijand CULTUUR Ratio beïnvloedt gedrag Ratio & Regels Kosten-Baten analyse Info via Media Snelle ontwikkelingen Wisselende netwerken Samenleving: Gesellschaft Behoefte aan vrijheid Individualistische doelen Vrijheid; Geld; Vernieuwing Progressief; Schijnverandering Ideologie; Techniek Weak ties Specifieke reacties op crisis Steun professional zoeken Solidariteit moet gepreekt Toename isolement Zoeken rationele oplossing zijn worden Toennies suggereert dat voor 1800 de meeste mensen in gemeenschappen leefden, onder dwang van elkaar en de natuur. Sinds 1800 is ontwikkeling op gang gekomen, via verstedelijking en technologisering, waardoor steeds meer mensen aan deze dwang kunnen ontsnappen, met als resultaat een gevoel van vrijheid en een nostalgie naar de dwang, die als gebondenheid wordt opgevat. Ferdinand Tönnies 9 9 9

Wat zijn de gevolgen? ©vandeSandeinlezingen,2011 Er blijft in elke moderne maatschappij een nostalgische hang naar “vroeger” Deze wordt sterker in crisis en strijdsituaties (denk aan Voetbal) Elke cultuur heeft een eigen ‘vroeger’ In strijd en crisis worden de tegenstellingen dus groter Dit zou in een maakbare samenleving niet zo moeten zijn Een gemaakte samenleving kan zich redelijk ver buiten de natuurlijke gang van zaken plaatsen Maar er zijn grenzen, vooral in crisissituaties Dus: in crisis valt men terug op natuur. Vandaar dat jonge mannen superactief worden (hormonen = natuur)

Door conflict wederzijds vijandbeeld © 2006 JP van de Sande RuG VRIEND VIJAND MENS ROBOT VERZETSSTRIJDER TERRORIST HELD GEK of ROEKELOZE dapper laf sterk gevaarlijk maar zwak taai koppig goed slecht OVERHEID ZIJ “PEGIDA” WIJ T? In-group, out-group effect uit sociale identiteitstheorie. Bij sterk wij/zij onderscheid zijn de stereotypen over elkaar volstrekt spiegelbeeldig. Dat niet zien is een voorwaarde om vijandschap in stand te houden, dat wel zien is voorwaarde voor overheid om verstandig met dissidenten om te gaan

ANGST Het fight-flight mechanisme kent als emoties: Woede en Angst Angst is een instinctief fenomeen, een emotie, en daarmee een mechanisme om functioneel gedrag voor te bereiden Angst is dus een voorbijgaande toestand (langer durend? Stress) Sommige mensen zijn sneller angstig dan anderen dat betekent dat ze sneller en makkelijker in die voorbijgaande toestand komen, en er langer in blijven hangen Angst kan disfunctionele vormen aannemen, zoals pleinvrees, muizenvrees of sociale angst (=fobie) Angst is een begeleider van controleverlies, wat betekent dat het gevoel controle te hebben net zo werkt als vertrouwen (Vertrouwen bestaat als vriend controle heeft) Dus zolang overheid vertrouwd wordt blijft angst laag

§ 2 ©vandeSandeinlezingen,2011 communicatie

Voor communicatie is veruit het belangrijkst: Openbaar bestuur In meest ideale vorm de uitdrukking van de ‘volkswil’ Denk aan democratie in Athene Eis aan bestuur is dat het tot tevredenheid bestuurt Hierin heeft het bestuur grote vrijheid Er zijn echter grenzen: schendingen van de basismotivaties worden zeer serieus genomen Dus: je mag best hoge belastingen vragen, je kunt heel veel gemopper verwaarlozen, je mag je als Bobo gedragen, maar er zijn ook dingen die je beter niet kunt doen Het belangrijkste is: Ophouden te communiceren Voor communicatie is veruit het belangrijkst: LUISTEREN NAAR JE BURGERS (=erbijhoren) [Maar ja, wie zijn je burgers?]

De moderne burger Kan niet over een kam geschoren, maar: ‘Apartheid’; ‘Ontlettering’; ‘Prinsjes’; ‘Consumentisme en Economisme’ Het leven in de Gesellschaft geeft veel vrijheid (Privacy als waarde) De techniek biedt ons veel gemak De anonimiteit van internet etc biedt beide Voor mensen die ‘gehoord willen worden’ een ideale combinatie Al ca 20 jaar oefenen kinderen hierop Het is dus geen wonder dat U haatmails ontvangt Blijf denken aan uw eigen ervaring met belletje-trek U moet dus in gesprek gaan. Argumenten!!

Argumenten doen ertoe Mensen nemen overwegend op emotionele gronden standpunten in Daarna gaan ze zoeken naar argumenten voor die standpunten en dus naar concepten Dit geldt voor alle betrokken partijen, dus voor DTG zowel als voor U Die argumenten hebben een functie in de discussie Namelijk het steviger maken van het eigen standpunt Maar ze zullen zelden bijdragen tot een overtuiging van de andere partij en nooit van de hele partij

WANNEER WERKEN ARGUMENTEN? HvdSande RuG Dit is Uw mening en dus ook de inhoud van de argumenten die U gebruikt Afhankelijk van de mening van de ander gaan Uw argumenten al of niet werken verwerping aanpassing verwerping verwerping aanpassing verwerping verwerping aanpassing verwerping negatief neutraal positief

Hoe kun je mensen beinvloeden? Door persoonlijke macht De minder machtige schikt zich meestal (soms morrend) De machtige vindt dat vanzelfsprekend Gevolg: Machtige en ondergeschikte leven in 2 werelden Maar: Macht slijt en Proletariërs verenigen zich (soms) Door regels Manier om machtsuitoefening en conflict te voorkomen Sterke wil wel regels omdat zijn macht dan niet slijt Zwakke wil graag regels omdat dit garanties biedt Maar: Regels zijn niet flexibel en Regels vereisen interpretatie

Persoonlijke macht en onmacht ©vandeSandeinlezingen,2011 Macht is altijd reciprook (the balance of power) Wel kan macht asymmetrisch zijn Gehoorzamen is veel makkelijker dan leiden Dus: meesten willen best gehoorzamen Onmacht is iets waar men zich snel bij neerlegt Onmacht van ondergeschikte is relatief, maar gehoorzamen zit in onze natuur Onmacht van leider wordt niet verwacht Leider heeft twee soorten macht Formele macht. Opgelegd van bovenaf Informele macht. Gegeven van onderaf Als die ongelijk zijn grote problemen: Statusincongruentie

Waarop kan macht berusten?French & Raven Beloning Straf Identificatie Autoriteit Expertise Informatie Dit zijn de zes Machtsbronnen De bronnen van macht liggen bij de behoeften van de ander Omdat deze behoeften aan gewenning onderhevig zijn, kan macht slijten Macht is, door de gelijktijdige werking van bronnen, altijd wederzijds (macht en tegenmacht: The balance of Power) Economie >> Compliance: tijdelijke invloed Relatie >> Identification: semi-permanente invloed Kennis >> Internalisation: blijvende invloed 20

Twee statushiërarchieën Ze reguleren de gezags- en machts-verhoudingen, zodat er tijd overblijft voor andere dingen VERSCHILLEN F: meerdere personen op een niveau I: 1 per niveau F: laagste rang: velen I: laagste: weinigen F: blijvend onderlinge concurrentie I: soms concurrentie F: top down benoeming I: bottom up F: niet noodzakelijk aanwezig I: ontstaat altijd F: zichtbaar I: verborgen F: cultureel, dus afspraken nodig I: natuurlijk F: bestaat uit posities I: bestaat uit mensen   β β NB. Bij alle sociaal levende soorten bestaan aparte informele hiërarchieën voor mannen en vrouwen β β Statushiërarchieen, ontdekt door Schjelderupp Ebbe rond 1910, komen bij alle sociaal levende diersoorten voor, zelfs kakkerlakken onthouden of ze van een bepaalde andere kunnen winnen of moeten verliezen. Status is de positie in de hiërarchie en hoe hoger de status, hoe meer recht men kan uitoefenen op prettige zaken als voedsel, partners, ruimtelijke posities, voorrechten voor zijn nageslacht en winnen bij conflicten. De verschillen tussen formele en informele hiërarchieën zijn: meerdere of slechts 1 individu per niveau,van buitenaf opgelegd vs van binnenuit ontstaan; bestaande uit posities vs uit individuen die elkaar goed kennen ω Formele hiërarchie CULTUUR Informele hiërarchie NATUUR 21 21 21

REGELS/NORMEN Belangrijk verschil tussen: Ander verschil: Ratio: Die moet je samen afspreken Intuitie: Die leid je af uit wat anderen doen en zeggen Belangrijk verschil tussen: Formeel (zoals wetten, contracten) Afgesproken. Moeilijk veranderbaar, nadelig voor vertrouwen, geen improvisatie Informeel (zoals gentlemen’s agreement) veranderbaar bij wederzijds vertrouwen. Open voor improvisatie Ander verschil: Normen in vorm van aansporingen of verboden (injunctief ) Normen in vorm van wat anderen doen (descriptief) Als deze tegenstrijdig zijn, zijn de rapen gaar Het is heel lastig van regels af te komen, tenzij door nieuwe, meer-omvattender regels te maken

WE KEKEN VANUIT DE IVOREN TOREN U moet leren denken vanuit het perspectief van het publiek Feiten bestaan niet, overtuigingen wel Mensen zijn zowel Natuurwezens als Culturele wezens Onze moderne samenleving legt steeds meer nadruk op Ratio Argumentatie heeft voornamelijk effect voor de zender Verandering kan uit onverwachte hoek komen en ontwikkelt zich snel Het WIJ/ZIJ fenomeen is geheel omkeerbaar, Goed & Slecht dus ook Gevestigden voelen zich beter dan buitenstaanders Kloof tussen burger en overheid groeit en dat is gevaarlijk De kloof kan verkleind door te luisteren naar alle soorten burgers T? Dit zijn belangrijke overwegingen voor

einde

Bijlagen 1 De leiderschapspiramide 2 Managerialisme 3 WIJ/ZIJ conflict 4 Krachtenveld migratie

De leiderschapspyramide ©vdS’14 ©vandeSandeinlezingen,2014 Creativiteit INHOUDELIJKE KENNIS Goede manieren Rechtvaardigheid Interesse in medewerkers V e r t r o u w e n

V e r t r o u w e n Echt vertrouwen is eigenlijk altijd wederzijds ©vandeSandeinlezingen,2014 Echt vertrouwen is eigenlijk altijd wederzijds Eenzijdig vertrouwen is onvolledig Vertrouwen berust op gezamenlijk belang Dat kan economisch belang zijn Maar ook andere belangen: Identiteit, Trots, Liefde, Vakmanschap, Gastvrijheid, Groepsbelang, Fatsoen Men vertrouwt eerder regels dan mensen: regels zijn te beschrijven en constant, mensen hebben soms geheimen en zijn onvoorspelbaar Dus: als leiderschap tekortschiet, stijgt vraag naar regels

Interesse in medewerkers ©vandeSandeinlezingen,2014 Twee soorten leiders: BOBO- en NONO- georiënteerde leiders Kunst is om BOBO-L te lijken, maar NONO-L te zijn BOBO-L is veroordeeld tot transactioneel leiderschap NONO-L kan charismatisch leider worden Charismatisch leiderschap is gevaarlijk: kritisch vermogen daalt sterk Charismatisch leiderschap leidt wel direct tot effectief beïnvloeden Empathisch leider zal eerder gebruik maken van Trekken dan van Duwen

Rechtvaardigheid ©vandeSandeinlezingen,2014 Moderne mensen zijn in een rechtvaardige wereld opgegroeid Vandaar grote nadruk op EERLIJKHEID, dwz gelijk delen Daarom moet moderne leider de indruk van onrechtvaardigheid vermijden Daarom leunt moderne leider steeds sterker op regels Alleen regels lijken rechtvaardigheid te garanderen Tenzij men gelijke belangen waarneemt, dan zijn regels minder nodig, omdat ze normaal de zwakkere beschermen

Goede manieren Goede manieren eisen inlevingsvermogen (empathie) ©vandeSandeinlezingen,2014 Goede manieren eisen inlevingsvermogen (empathie) In elke cultuur zijn goede manieren verschillend, maar er is ook iets algemeens Het is mogelijk goede manieren te hebben en toch geen ‘goede’ opvoeding te hebben gehad Goede manieren zijn dus deels universeel (door ieder begrepen) Formele goede manieren zijn slechts Shibboleth (ingroup/outgroup) Zonder goede manieren kunnen micro-leiderschaps- interventies gemakkelijk verkeerd begrepen worden. Goede manieren vormen dus een middel om ongewenste complicaties te voorkomen: TACT

Modellen vs. Best practices kennis INHOUDELIJKE KENNIS ©vandeSandeinlezingen,2014 In kennis zit een interessante tweedeling: Theorie vs. Practijk Begrippen vs. Cases Modellen vs. Best practices Kant: theorie zonder practijk is leeg, practijk zonder theorie is blind Eerste heet deskundigheid en is modern en rationeel Tweede heet ervaring en is van alle tijden en deels irrationeel Deskundigheid wordt door BOBO’s altijd hoger gewaardeerd dan ervaring Ervaring wordt door NONO’s altijd hoger gewaardeerd dan deskundigheid

Creativiteit Creativiteit en innovatie zijn niet hetzelfde ©vandeSandeinlezingen,2014 Creativiteit en innovatie zijn niet hetzelfde Iets nieuws bedenken wordt moeilijker naarmate het systeem waar het in moet passen ingewikkelder is Vandaar dat creatieve oplossingen vaak systeemdoorbrekend zijn en per definitie improviserend Dus worden creatieve oplossingen en zelfs innovaties slechts schoorvoetend geaccepteerd Weerstand Tegen Verandering is een zeer fundamenteel verschijnsel, het berust op gezond evolutionair principe: never change a winning situation Normaal is WTV de motor van de organisatie: dan heet het: goed georganiseerd zijn, routine hebben, getraindheid, ervaring o.i.d.

Geliktere versie piramide ©vandeSandeinlezingen,2014

MANAGERIALISM (Pollit, 1993; McLaughlin et al MANAGERIALISM (Pollit, 1993; McLaughlin et al., 2001; Mawby & Worthington, 2002 etc.) Organisaties lijken meer op elkaar dan ze verschillen Dus vakkennis is secundair. Alles kan ingehuurd worden Efficiency en groei zijn de toverwoorden Nadruk op output en resultaten Ontwikkeling prestatie-indicatoren en ranglijsten Nadruk op de voordelen van concurrentie Centralisatie-tendens: Afkeer van zelf-sturende teams De burger wordt als klant gezien, de werknemer als tool (HRM) Er wordt alleen vooruit gekeken (Henry Ford: history is bunk) Geen interesse en inzicht in onbedoelde gevolgen Combinatie van centrale beleidsvorming met lokale dienstverstrekking Loyaliteit aan groep is meer een kwestie van sentiment dan noodzaak 34

de schuld oog om oog Vijandbeeld Koppigheid gesloten front Alarm WIJ – ZIJ conflict T? Model van conflicht © 2006 JP van de Sande RuG de schuld EXT.ATTRIBUTIE C O N F L I T C O N F L I T MISPERCEPTIE COMPETITIE RECIPROCITEIT oog om oog INGr- OUTGr BIAS STEREOTYPEN MOREEL (DIABOLISERING) VIRIEL Vijandbeeld MACHTS TACTIEKEN Koppigheid COMMITMENT gesloten front COHESIE CATEGORISATIE INGr-COOPERATIE Alarm AROUSAL Escalatie

REMMENDE EN STUWENDE KRACHTEN MIGRATIE Stabiliteit Traditie Gevestigde belangen Voorspoed & geluk Veiligheid in eigen land Onveiligheid elders Angst voor onbekende Fatalisme Problematisch vervoer Ontbreken contacten & informatie over elders Instabiliteit Afbraak tradities Relatieve armoede Slechte economie Onveiligheid eigen land Veiligheid elders Zin voor avontuur Ondernemingslust Makkelijk vervoer Banden met familie en bekenden elders

©