Brandweer Gelderland Zuid Ochten 19 November Collegiale ondersteuning

EEN BLIK VANUIT DE IVOREN TOREN

Vanuit de toren gezien

© 2015 JP van de Sande RuG Arousal & Stress: Kenmerken en gevolgen Kenmerken – Arousal: Door kansen of gevaren korte termijn verhoging activatie-niveau en waakzaamheid. Gedragsmechanisme heet: Fight-Flight. Voorbereiding actie. ( A. ≈ opwinding, adrenaline. A. ≠ angst ) – Stress: Lange termijn hoog activatie-niveau zonder oplossing, Ontstaat in langdurende spanning in onoplosbare (crisis)situaties, komt voort uit waargenomen verliessituatie. Leidt tot tobben etc. Gevolgen – Arousal: Vernauwing aandacht (tunnelvisie), (schijn) Zekerheid, Ongevoeligheid straf en pijn, Andere tijdsbeleving, Emotionaliteit, Moeilijk te stoppen gedrag, Gedrag soms onvoorspelbaar – Stress: Onzekerheid, Angst, Spanning, Fatalisme, Cynisme, Lichamelijke klachten, Drinken, Drugs, Terugtrekken, Neiging tot desperate maatregelen door Loss-frame

© 2015 JP van de Sande RuG Waarom doen mensen wat ze doen? Dit is een vraag naar Motivatie Zijn we gemotiveerd: Arousal. Mislukt het: Stress Er zijn twee soorten motivatie: – De natuurlijke, die we delen met onze hond: emoties – De rationele, die typisch menselijk is: argumenten De natuurlijke motivatie heeft de vorm van al of niet leuk vinden – Dingen die we leuk vinden doen we graag: spelen – Dat begint al heel vroeg en dieren hebben het ook De rationele heeft de vorm van al of niet waar vinden – We voeren discussies over wat waar is – Waarheid blijkt uit de (technische) practijk: verbeteren Onze motivatie is altijd een mengeling van die 2: we lopen op mengsmering

De mens reist langs twee sporen NATUUR Voortplanting Kinderzorg Erbij horen Verkennen Status Agressie Communicatie Eten/Drinken Voorraad maken Territorium maken Jagen Bouwen Ruilen Lichaamsverzorging Uitrusten Migratie Spel CULTUUR RELATIES EN OPVOEDING MANIEREN VAN SAMENLEVEN (bv. Organisatietypen of Stad vs platteland) IDEALEN, WAARDEN, WAARDERINGEN HELDEN, VERHALEN, SPROOKJES REGERING, POLITIEK SYSTEEM, RECHTSPRAAK REGELS, NORMEN, GEWOONTES HULPDIENSTEN, ZORG, CARITAS WETENSCHAP, GODSDIENST, FILOSOFIE OORLOGVOERING, VESTINGBOUW TAAL, POËZIE, ROMANS ETEN, DRINKEN, GENIETEN, FESTIVALS TECHNIEK, GENEESMIDDELEN, APPARATEN, WAPENS KUNST, GEBOUWEN, SIERADEN HANDEL, BANKWEZEN, KLEDING, COSMETICA, BADEN VERHOUDINGEN MET ANDERE GROEPEN MENSEN, VACANTIE SPELLETJES,SCHAKEN, GAMING, SPORT

© 2006 JP van de Sande RuG De samenleving kent ook twee sporen NATUUR Niets dierlijks is ons vreemd Instincten en emoties Hedonisme Langzame ontwikkeling Samenleving: Gemeinschaft Behoefte aan erbij horen Groepsdoelen Plicht; Eer; Traditie Conservatief; Stabiliteit Religie; Magie Strong ties Specifieke reacties op crisis Sociale steun zoeken/geven Toename cohesie KT:Strijd zoeken met vijand LT:Acceptatie van lot CULTUUR Ratio beïnvloedt gedrag Normen & Waarden Kosten-Baten analyse Snelle planning Samenleving: Gesellschaft Behoefte aan vrijheid Individualistische doelen Vrijheid; Geld; Vernieuwing Progressief; Schijnverandering Ideologie; Techniek Weak ties Specifieke reacties op crisis Steun professional zoeken Toename isolement KT:Zoeken rationele oplossing LT:Verzet tegen lot

© 2015 JP van de Sande RuG Hoe vinden we die sporen terug? Natuur tegenover de ratio is een oude maar ook een heel actuele tegenstelling In organisatiedenken vinden we bijvoorbeeld het Rijnlandse tegenover het Angelsaksische model Rijnlands Basis ligt in Gemeinschaft Streven naar groepsdoelen Mensen staan centraal Doelen niet puur economisch Het proces is belangrijk Chef systeem Angelsaksisch Basis ligt in Gesellschaft Streven naar individuele doelen Mensen zijn een ‘asset’ Doelen puur economisch Het resultaat is belangrijk Management systeem

MANAGERIALISM (Pollit, 1993; McLaughlin et al., 2001; Mawby & Worthington, 2002) Efficiency en groei zijn de toverwoorden Nadruk op output en resultaten Ontwikkeling prestatie-indicatoren en ranglijsten Nadruk op de voordelen van concurrentie Organisaties lijken meer op elkaar dan ze verschillen Dus vakkennis is secundair. Alles kan ingehuurd worden Centralisatie-tendens: Afkeer van zelf-sturende teams De burger wordt als klant gezien, de werknemer als tool (HRM) Er wordt alleen vooruit gekeken (Henry Ford: history is bunk) Geen interesse en inzicht in onbedoelde gevolgen Combinatie van centrale beleidsvorming met lokale dienstverstrekking Loyaliteit aan groep is meer een kwestie van sentiment dan noodzaak

Hulp en ondersteuning

© 2015 JP van de Sande RuG Wat is basis collegiale ondersteuning? Component 1: KINDERZORG Vader- en Moeder-rol, empathie, zorg voor dierbaren Bij mannen en vrouwen verschillende vormen Treedt automatisch op bij hulpbehoevendheid Hulpvraag moet dan wel merkbaar zijn. Dat is bij kinderen logisch, bij volwassenen problematisch Voorkeur voor fysieke zorg (psychologie is lastig) Voorkeur voor korte termijn (daarna is het gezeur) Component 2: ERBIJ HOREN De ‘eigen mensen’ worden eerder vertrouwd Hulp geven/ontvangen vooral van ‘eigen mensen’ Je ziet elkaar vaker: meer kans op inzicht, meer gelegenheid

Wat is ondersteuning? In wezen gebeurt het vanzelf bij Identificatie Dat wil zeggen: Belangen van de ander zijn hetzelfde als de jouwe Daarom heeft iedereen belang bij ondersteuning (maar: mensen willen wel klagen, maar niet om hulp vragen) En daarom geeft ondersteunen ook goed gevoel (Tenminste als je het niet professioneel doet) Identificatie gebeurt makkelijker met mensen die al op je lijken. (eigen familie, eigen groep) Hulp op basis indentificatie geeft niet altijd wat de ander nodig heeft (hoogstens wat je zelf denkt nodig te hebben)

© 2015 JP van de Sande RuG Ondersteuning: GEVEN EN KRIJGEN Er zijn twee aspecten: Ondersteuning aanbieden/geven en ondersteuning vragen/krijgen Eigenlijk is het dus gewoon economie Maar: Het is zaliger te geven dan te ontvangen Geven ondersteuning: – Rol van helper geeft goed gevoel: Men is ‘in control’ – Door te helpen verwerkt men tevens eigen ellende Ontvangen ondersteuning – Rol van ontvanger is teken van zwakte. ‘No control’ – Door hulp te ontvangen bestendigt men afhankelijkheid Daardoor wordt er betrekkelijk weinig om ondersteuning gevraagd, maar veel aangeboden

Inpassing in organisatie

© 2015 JP van de Sande RuG Veranderingen bij brandweer Enorme technologisering en daarmee kapitalisering Werk wordt steeds ingewikkelder Van vrijwilligers- naar beroeps-organisatie Hulpverlening wordt belangrijker Van Brand naar Chemie en ongelukken Van Repressie naar Preventie Van Gratis Helden naar Duur betaalde Ambtenaren Van Het beste ervan maken naar Afrekencultuur Van Begrijpelijk naar Onbegrijpelijk Van Dichtbij naar Afstand Van Ons naar Zij

Goed Bezig

Wie is goed bezig? Antwoord: de professioneel werkende is goed bezig Hoe is dat zo gekomen? Professioneel: van Professio (Lat) openlijke verklaring, officiële aangifte, aangegeven beroep Dus: Professioneel duidt niet zozeer op kwaliteit, maar op inbedding in systeem en verantwoordingsplicht (borging) Maar: Uit Roget’s thesaurus: – expert, connaisseur, master, prima donna, first fiddle, cordon bleu, specialist Dus: in Angelsaksische cultuur haast synoniem met goed WORDEN KWALITEIT EN BORGING IDENTIEK?

© 2006 JP van de Sande RuG Wat is een amateur? Letterlijk: een liefhebber (nog ernstiger: dilettant) VOORDELEN: Iemand die van zijn werk houdt, die er emotioneel bij betrokken is Die zich met de inhoud van het werk identificeert Die zijn opbrengst vooral uit het werk zelf haalt (intrinsieke motivatie) NADELEN: Iemand die van zijn werk houdt, die er emotioneel bij betrokken is Die zich er mee identificeert Die zijn opbrengst vooral uit het werk zelf haalt (intrinsieke motivatie)

© 2006 JP van de Sande RuG Wat is een professional? Letterlijk: een beroepsuitoefenaar met borging VOORDELEN: Iemand die afstand heeft tot zijn werk, die er emotioneel niet bij betrokken is Die zich met zijn positie identificeert Die zijn opbrengst vooral uit de resultaten haalt (extrinsieke motivatie) NADELEN: Iemand die afstand heeft tot zijn werk, die er emotioneel niet bij betrokken is Die zich met zijn positie identificeert Die zijn opbrengst vooral uit de resultaten haalt (extrinsieke motivatie)

© 2006 JP van de Sande RuG Enkele voorbeelden van Professioneel

Effect goede groepsgeest Een aantal factoren maakt groepen cohesief: – Vrijwilligheid – Aanzien in gemeenschap – Bewustzijn van eigen competentie – Beleven van successen – Democratische besluitvorming(serieus genomen worden) In crisissituaties zullen cohesieve groepen goed en geolied functioneren Maar ze zijn ook gevoelig voor GROEPSDENKEN Dat betekent dat hun critisch vermogen daalt Hiervoor moet continu gewaakt worden!!

Practijk

HANDELEN IN ONZEKERE SITUATIES Onzekerheid wekt een fysio/psychologische toestand op die arousal genoemd wordt, in feite een staat van verhoogde waakzaamheid. Als hij lang duurt spreken we van Stress Die toestand is evolutionair gezien heel oud: ook reptielen en insecten kennen hem. Kenmerkende verschijnselen: – Tunnelvisie (alleen letten op waar men de onzekerheid vermoedt) – Ongevoeligheid voor straf en pijn (dus wordt dat ook niet in overwegingen betrokken), – Meer dan normaal beslissen op grond van gewoonten en emoties (dit is normaal al heel sterk) – De onzekerheid proberen op te lossen door simpele, intuïtieve, redeneringen, die steeds herhaald worden. – Dan blijft er weinig verwerkingscapaciteit over voor ingewikkelder, tegen-intuïtieve, redeneringen

© 2015 JP van de Sande RuG Stappen bij hulpverlening

© 2015 JP van de Sande RuG Wanneer is ondersteuning nodig? We gaan nu kijken wat uw ervaringen zijn. Roept U maar!

conclusies

© 2006 JP van de Sande RuG conclusies Het is makkelijker te vertellen hoe het moet dan hoe het is De brandweer is zeer snel aan het veranderen, wat een groeiende professionalisering meebrengt Professionalisering brengt allerlei gevolgen met zich mee: regelsystemen, managerialisme, verantwoordingsplicht, inflexibiliteit In tijden van crisis, of als het relatief eenvoudig is, heb je vaak meer aan een held dan aan een professional De brandweer is typisch een crisis organisatie Dat betekent dat brandweermensen vaak onder hoge druk functioneren Onderlinge cohesie helpt, afrekenen niet Het is zaliger te geven dan te ontvangen