Vrij-Katholiek Instituut voor Educatie (VKIE) Godsdienstfilosofie Pr. Gert Jan van der Steen

God does not die on the day when we cease to believe in a personal deity, but we die on the day when our lives cease to be illumined by the steady radiance, renewed daily, of a wonder, the source of which is beyond all reason. Dag Hammarskjøld, 1950

Programma Onderwerpen en manieren van denken in de godsdienstfilosofie (handout) Specifiek: theïstische argumenten en theodicees (Morris, 2 handouts) Relatie Esoterische Filosofie en Godsdienstfilosofie Wat is waarheid Fouten in Argumentatie (handout) Taken

Kernliteratuur Morris, Tom, Filosofie voor Dummies, Addison Wesley, 374 p., ISBN: –Speelse inleiding tot de belangrijkste thema's van de westerse filosofie, waaronder godsdienstfilosofie. –De hoofdstukken 20 en 21 zullen worden uitgereikt.

Keuzeliteratuur Peterson, Michael, e.a.,Philosophy of Religion - selected readings, Oxford University Press, 2nd ed., 2001, 640 p, ISBN –academisch standaardwerk –bloemlezing van zeer vroege geschriften (van bv. St. Teresa, Thomas Aquinas) en van moderne auteurs (w.o. Paul Tillich, maar ook de fysicus Paul Davies). –13 thematische hoofdstukken, goede inleidingen religieuze ervaring, geloof en verstand, goddelijke attributen, theïstische argumenten, het probleem van het kwaad, Gods kennis, religieuze taal, wonderen, leven na de dood, religie en wetenschap, filosofie en theologie.

Gangbare vragen godsdienstfilosofie 1 Puur filosofische vragen: –Wat is religie? Hoe verhouden zich religies met religiositeit? –Wat is (on)mogelijk in de natuur van een goddelijke realiteit en wat is de relatie van zo'n realiteit met onze alledaagse ervaring? –Hoe verschillen geloof en rede? Zijn zij verenigbaar? –Hoe verschillen religie en moraliteit? Zijn zij in harmonie? –Hoe verschillen de claims van verschillende religies? Zijn zij verenigbaar?

Gangbare vragen godsdienstfilosofie 2 Meer praktische vragen: –Bestaan er goddelijke wezens? Zo ja, hoe beïnvloeden zij ons? Hoe moeten wij ons t.o.v. hen gedragen? –Leeft iemand voor altijd, of heeft hij in ieder geval de mogelijkheid? –Is perfect geluk mogelijk? Waaruit bestaat dat geluk? –Zijn onze levens onderworpen aan een lot? –Is niets heilig? –Is dit de beste van alle mogelijke werelden?

Gangbare vragen godsdienstfilosofie 3 Meer praktische vragen (vervolg): : –Hoe verantwoorden we moreel kwaad, of zonde, in de wereld, de goede schepping van een goede God? Waarom gebeuren er slechte dingen bij goede mensen? Wat maakt lijden te tolereren? Wat moeten we doen als we lijden of kwaad tegenkomen? Wat is de aard van het kwaad? Hoe kunnen we schrikwekkende tragedies te boven komen? Hoort het kwaad bij de menselijke conditie? Zo ja, hoe moeten wij daarop reageren? Hoe moeten we het kwaad verantwoorden dat in onszelf schuilt, onze "schaduw"? Wat is vrije wil en hoe verhoudt zij zich tot het lijden en het kwaad?

Gangbare vragen godsdienstfilosofie 4 Meer praktische vragen (vervolg): –Hoe wordt het lijden en het kwaad gezien in Oosterse en Westerse religies; wat bevelen zij aan om dit te boven te komen, zoals zelf-transformatie (Westen) en zelf-transcendentie (Oosten)? –Voorbeelden van kwaad: het tragisch verlies van een geliefde; genocide; het met voeten treden van mensenrechten. –Dit zijn uitdagingen voor ons geloof in het bestaan van een almachtige en liefdevolle god die handelt ten behoeve van het menselijk geluk.

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 1 Kennistheorie (epistemologie) –Wat zijn de criteria die bepalen wat gerechtvaardigde kennis is. –Wat is het gedrag, de oorsprong en reikwijdte van kennis.

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 2 Het theistische concept van God –Omnipotentie: God kan alles. –Alwetend: God weet alles. –Alomtegenwoordig: God is in zekere zin overal aanwezig. –Onlichamelijk: God is geen fysiek, lichamelijk zijn. –Aseïteit: God is voor zijn bestaan niet afhankelijk van iets anders. –Eeuwig: God is niet aan tijd gebonden maar eeuwigdurend of tijdloos.

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 3 Het theistische concept van God (vervolg) –Onuitsprekelijk: Gods natuur kan nooit volkomen in woorden worden gevat. –Enkelvoudig: er is een unieke innerlijke eenheid eigen aan God, hij is op geen enkele wijze samengesteld. –Volmaakt: God is geheel en al zonder gebreken. Dit is een overkoepelende eigenschap. God is volmaakt machtig, volmaakt kennend, volmaakt goed enzovoort.

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 4 Contrast tussen theïstisch en naturalistisch wereldbeeld –Theïstisch wereldbeeld Wij zijn geschapen door God en we existeren allemaal onder de wakende aandacht van onze schepper. Hij die ons van dit leven voorziet, voorziet ook in een komend leven. –Naturalistisch wereldbeeld De werkelijkheid is niets meer dan materie en fysische energie. Door een lange reeks van hoogst onwaarschijnlijke gebeurtenissen heeft dit universum zich ontwikkeld. Na de dood verlaten wij voor eeuwig de werkelijkheid. Ook het universum zal getroffen worden door vernietiging.

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 5 De rechtvaardiging van het theistisch geloof –Ontologische argumenten –Kosmologische argumenten –Ontwerpargumenten –Religieuze ervaring –Wonderen –Fideïsme (het geloof zelf)

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 6 Twijfels aan de rationaliteit van het theistisch geloof –Het probleem van het kwaad en het lijden

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 7 Filosofische reflectie op het Christelijk geloof –Drievuldigheid –Incarnatie –Zonde en oorspronkelijke zonde –Eenwording, rechtvaardiging en heiligmaking –Overwinning van de dood –Hemel en hel –Voorzienigheid en predestinatie –Voorbede –Openbaring en Schrift

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 8 Verhouding tot de godsdienstpsychologie –Wat is de psychologische analyse van de religieuze ervaring? Bevat zij elementen die ook aanwezig zijn in bepaalde ervaringen van niet-religieuze aard? Bevat zij enig element dat nooit voorkomt in enig ander soort van ervaring? Als zij zo'n element niet bevat, maar een mengsel is van elementen die elk afzonderlijk ook in niet-religieuze ervaringen kunnen voorkomen, dan moet haar psychologisch eigen karakter bestaan in de karakteristieke wijze waarop deze elementen in haar vermengd zijn. Kan dit bijzondere structurele kenmerk van de religieuze ervaring aangewezen en beschreven worden?

Relevante onderwerpen Godsdienstfilosofie 9 Verhouding tot de godsdienstpsychologie –genetische en oorzakelijke voorwaarden voor het bestaan van de religieuze ervaring? –Is religieuze ervaring waarachtig? –Zijn aanspraken op kennis of welgegrond oordeel omtrent de aard van de werkelijkheid waar of waarschijnlijk?

Theïstische argumenten en theodicees H20 en H21 van Morris (zie samenvatting)

Mogelijke uitbreiding van argumenten in de godsdienstfilosofie vanuit de esoterische filosofie universele indelingen/onderscheidingen –7 sferen - lichamen –plaatsbepaling en functionaliteit van het denken; transparantie; doorleven en daarmee de grenzen leren kennen; de aard van het vragen ontwikkeling - evolutie –Plotinus: overvloeiende werelden –doordringing van materie door de geest het mysterie –belang van onderzoekshouding

Wat is waarheid Voorbij het denken De koan Descartes –Proces van systematisch twijfelen –Realisatie: “Ik neem dit proces waar, dus ik besta” –Alles wat ik mij met dezelfde helderheid realiseer neem ik voor waar aan Logica als gestolde intuïtie

Fouten in argumentatie Zie aparte handout

Taken Ga na voor de besproken onderwerpen van H20 en H21 welke ideeën uit de esoterische filosofie kunnen bijdragen aan een verdere verheldering. Welke ideeën hebben de grootste verklaringskracht? Met welke ideeën zou je kunnen volstaan?