Emotionele gezondheid van leerlingen in het leerplichtonderwijs Lieven Boeve KU Leuven, 22 oktober 2015

2 Emotionele gezondheid brede en positieve insteek “Gezondheid is een toestand van een zo optimaal mogelijk fysiek, psychisch en sociaal welbevinden, waarbij iedereen de kans moet hebben om als mens capaciteiten te ontwikkelen en te gebruiken met een maximaal aantal vrijheidsgraden en keuzemogelijkheden. (WHO)” Emotionele gezondheid vatten we breed op als psychisch en sociaal welbevinden en daardoor optimaal functioneren (m.i.v. pestpreventie, herstelbemiddeling, rouwbegeleiding, enz.)

3 Emotionele gezondheid brede en positieve insteek Bevorderen van een geestelijke gezondheid vanuit een positieve insteek, en vanuit opvoedingsproject: – Werken aan beschermende factoren: sociaal netwerk, sociale vaardigheden, gezonde levensstijl, zelfachting, enz. – Mensen weerbaar maken – veerkracht – Empathie leren opbrengen voor iedereen – Werken aan verantwoordelijkheidszin (bv. duurzaamheid), verbindend schoolklimaat voor leerkrachten en leerlingen, enz. – Verhogen van sociale cohesie Belang van het opvoedingsproject!

5 De schoolse realiteit Leerlingen – Vélen hebben psycho- of socio-emotionele problemen Spoort met slechte cijfers voor ons land qua – middelengebruik, – suïcide (cfr. VIGEZ-enquêtes, vgl. andere OESO-landen) – Ze komen pas tot leren als ze goed in hun vel zitten – Leerbereidheid, leergierigheid, motivatie sporen met zekere ‘mentale’ rust, bij ieder individu en in groep

6 Wie of wat zetten scholen in? Aandacht vanuit de vakoverschrijdende eindtermen – Context 2: mentale gezondheid – Context 3: socio-relationele ontwikkeling Aandacht voor ruimere ‘welbevinden’ van leerlingen maar ook van personeelsleden en andere actoren Voorkeur voor de whole school approach, – Verminderen van risico’s en versterken van beschermende factoren – vanuit het eigen opvoedingsproject, vertaald in verscheidenheid van pedagogische projecten

7 Wie of wat zetten scholen in? Scholen zetten in op werkbaar klas- en schoolklimaat – Voorwaarden scheppen om met de hele groep leertraject af te leggen Klasleraar als eerstelijnsspeler Veel scholen zetten bijkomende middelen in: – basisonderwijs: structureel voorzien via zorgcoördinatie (ook over leren leren) – secundair: via BPT-uren (vooral voor psycho-, socio- emotionele zorg)

8 Wie of wat zetten scholen in? Centrum voor leerlingenbegeleiding (verwijsfunctie) Andere contacten: welzijnssector, sociale politie, … – Integrale Jeugdhulpverlening Maar: school kan doen wat ze kan doen. – Niet minder … – … maar ook niet meer

10 Nieuw toekomstgericht inhoudelijk project in een veranderde samenleving van diversiteit, pluraliteit en verschil: de “katholieke dialoogschool” – Levensbeschouwelijk – Pedagogisch – Organisatorisch – bestuurlijk, … Kadervisie die verscheidenheid aan projecten inspireert Kwaliteitskenmerk van het katholiek onderwijs Tot in de school, de klas, en bij alle betrokkenen Opvoedingsproject

11 EEN VOORLOPIGE VISIETEKST Op het kruispunt van onderwijs, Kerk en samenleving verwelkomt de katholieke dialoogschool gastvrij iedereen, van welke levensbeschouwelijke of religieuze achtergrond ook. Zonder uitzondering nodigt ze leerlingen (internen, cursisten, studenten), ouders, personeelsleden en bestuurders uit aan haar onderwijsproject mee te werken. Vanuit haar christelijke inspiratie wil ze ieder hiertoe uitdagen, motiveren en kracht geven.

12 Als school is ze ervan overtuigd dat kwaliteitsvol onderwijs meer is dan louter opleiding. Onderwijs vormt mensen tot vrije, competente en solidaire personen die zin en betekenis vinden in leven en samenleven. Leren leren, leren werken, en leren (samen)leven gaan op school hand in hand. Vorming rust kinderen, jongeren en volwassenen toe voor de steeds complexere wereld van vandaag en morgen. Ze leren deze wereld ontdekken en bekwamen zich om met engagement, kritische zin en creativiteit erin aan de slag te gaan. Deze school is een inclusieve school. Ze draagt zorg voor de unieke talenten van elke leerling, met bijzondere aandacht voor wie het moeilijk heeft.

13 Als katholieke school werkt ze vanuit de grondervaring dat mens en wereld tegelijk gave en opgave zijn. Gevat in een netwerk van relaties met medemensen, de samenleving en de wereld, is menselijke vrijheid een gekregen vrijheid, die oproept tot verantwoordelijkheid. In het vertrouwen dat het diepste mysterie van de werkelijkheid de liefde is, neemt de school deze liefde – zoals de Bijbel verhaalt en Jezus die voorleeft – als richtsnoer voor opvoeden, leven en samenleven. De christelijke hoop die in deze liefde en het verrijzenisgeloof ontspringt, oriënteert de school in haar doelen en werking.

14 Vanuit dit mens- en wereldbeeld nodigt de katholieke dialoogschool in deze tijd van levensbeschouwelijk- religieuze veelheid iedereen uit om in dialoog met elkaar op zoek te gaan naar het volle mens- en medemens-zijn. Hiertoe brengt ze christenen, moslims, joden, anders-gelovigen, niet-gelovige humanisten samen met alle anderen die betekenis willen vinden in leven en samenleven. In gesprek met elkaar leert iedereen de eigen identiteit vorm te geven, door deze te ontdekken, erover na te denken, en te verdiepen. Vanuit haar opdracht brengt de school zelf in woord en daad op eigentijds-tegendraadse wijze de christelijke stem in dit gesprek binnen. Ze schept daarbij ruimte voor wie niet aan het woord komt.

15 Op deze wijze school maken vergt een blijvende inzet van allen en biedt ruimte voor groei en verscheidenheid. Doorheen de dialoog verrijkt de katholieke school zichzelf, en vernieuwt ze haar christelijke inspiratie in de actuele context. Vanuit de traditie waarin de school staat en in gesprek met haar omgeving, wil de katholieke dialoogschool een oefenplaats zijn voor een (samen)leven in een wereld die gekenmerkt is door diversiteit en verschil. Kritisch-creatief leren omgaan met wat eigen en wat anders is, met wat verbindt en wat onderscheidt, stelt mensen in staat bij te dragen aan een open, zinvolle, verdraagzame en duurzame samenleving, waar een plaats is voor iedereen – een wereld waar ook God van droomt.

17 Visieteksten Citaten uit de visietekst Uitgangspunten voor een kansenrijk en zorgbreed onderwijs voor alle kinderen en jongerenUitgangspunten voor een kansenrijk en zorgbreed onderwijs voor alle kinderen en jongeren Zorgbeleid vertrekt niet vanuit een deficit–denken, maar vanuit een positieve benadering die in de eerste plaats emancipatorisch is met als doel dat elke jongere zich optimaal kan ontwikkelen; Zorg voor individuele leerlingen is een zaak van alle leden van het schoolteam in hun dagelijkse praktijk; Onderling vertrouwen en een open leerhouding zitten ingebed in de schoolcultuur.

18 Visieteksten Citaten uit de visietekst en servicedocument Een gezondheidsbeleid op een katholieke schoolEen gezondheidsbeleid op een katholieke school Het welbevinden van wie samen school maakt – personeel en de jongeren – vormt steeds het uitgangspunt Tussen gezondheid van leerlingen en studenten, hun welzijn, hun welbevinden en hun studieresultaten bestaat een duidelijk oorzakelijk verband; De school werkt de gezondheidsthema’s steeds uit vanuit de drie dimensies: fysieke, sociaal-emotionele en psychische gezondheid. De visietekst RSV gaat hier dieper op in.RSV Het CLB draagt bij tot het welbevinden van de leerling.

19 Inzetten op participatie Betrokkenheid van klas en leerlingen als belangrijk positief actiemiddel, bij beleid inzake – Pestpreventie – Rouwbegeleiding – Herstelgericht werken bij conflicten – Zieke leerlingen en leerlingen met een beperking Zorg voor psychisch welbevinden gebeurt ook door de leerlingen zelf Werken op een systemisch niveau aan een verbindend schoolklimaat – Met leerlingenraad – Betrokkenheid ouders

20 Twee voorbeelden: 1.Herstelgericht groepsoverleg 2.Rouwbegeleiding

21 Herstelgericht groepsoverleg – context en aanpak Context – er vindt een afgebakend incident plaats dat om herstel vraagt – dader wil zijn verantwoordelijkheid nemen en aan herstel werken – alle betrokkenen nemen vrijwillig deel aan het proces Hergo – biedt dergelijke situaties een krachtige uitweg – maakt een cirkel met slachtoffer, dader, steunfiguren, andere betrokkenen in de context en de moderator – laat alle betrokkenen van gedachten wisselen en gevoelens uiten rond de gebeurtenis – laat hele proces aansturen door de moderator De cirkel komt tot afspraken om herstel mogelijk te maken en legt de opvolging ervan vast

22 Hergo – casus Incident: Een leerling uit het 2 de jaar SO beschuldigt zijn leraar PO ervan dat hij hem een slag in het gezicht gegeven heeft. De leraar ontkent. De leerling blijft volhouden. School, leerling en leraar geraken er na vele gesprekken niet uit. Omdat de school gelooft in herstel, schakelt ze de hergo-moderator van KathOndVla in Gesprekken verlopen steeds aan de hand van dezelfde vragen.

23 Hergo - casus Gesprek met de directeur Gesprek met de leraar Gesprek met de leerling (Gesprek met de medeleerlingen) (Waarheid komt aan het licht) Alle afspraken worden opgenomen in herstelplan. Alle partijen tekenen het herstelplan. De directeur volgt de situatie verder op.

24 Rouwbegeleiding Zoals voor Hergo, worden ook hiervoor stappenplannen ontwikkeld Voorbeelden/aanleidingen – Naar aanleiding van een nascholing over rouwzorg beslist men op school een werkgroep op te richten om hier aandacht aan te besteden in de schoolcultuur en procedures te maken. – De papa van Pieter is overleden. De school gaat doorgaans met de hele klas naar de uitvaart als een ouder sterft. In de klas van Pieter zijn 14 van de 17 leerlingen moslim. Hoe ga je hiermee om? – Tijdens schooluitstap (Vladslo) ontmoeten leerlingen het ‘treurende ouderpaar’ van Käthe Kollwitz. Hoe deze kans benutten voor een inspirerend verhaal over rouwverwerking en sociaal engagement? – Een leerlinge uit het derde jaar verongelukt op weg naar school. De ouders kiezen voor crematie en wijzen elke gelovige input af. De school gaat met de klasgenoten en leerkrachten naar het crematorium om afscheid te nemen. Waar kan ze aandacht aan besteden?

25 Samengevat 1.Wij plaatsen het thema binnen de brede definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie en begrijpen het als welbevinden van alle actoren 2.Het bevorderen van geestelijke gezondheid is niet alleen de verantwoordelijkheid van het individu, maar ook van de samenleving en dus van de school als deel van die samenleving 3.Daarbij heeft een school de plicht te doen wat ze kan, maar kan ze ook slechts doen wat tot haar mogelijkheden behoort 4.Wij gaan voor een beleidsmatig ingebedde whole school approach met de vakoverschrijdende eindtermen als wettelijk kader en ons opvoedingsproject als inhoudelijke insteek, inspiratie en motivatie 5.Wij zetten in de eerste plaats in op de positieve dimensie van geestelijke gezondheid door te werken aan beschermende factoren tot op de klasvloer