Sanctiewetgeving: Impact op de zakelijke verzekeringsmarkt VNAB Event: Wet- en regelgeving, 23 april 2015 Patrick Wit Mark Wisse

Programma Introductie Relevantie sanctiewetgeving De rol van de makelaar Integratie in E-ABS Vragen (mogen ook tussendoor)

II. Relevantie Sanctiewetgeving

STELLING 1: Sanctieregelgeving is zinvol

STELLING 2: Ik weet hoe ik de sanctieregelgeving kan naleven

STELLING 3: Niet-naleving van de sanctieregelgeving betekent een groot risico

Sanctiewetgeving: Structuur Politiek instrument Drie niveaus: VN resoluties (= richtinggevend) EU verordeningen (=bindend) NL sanctieregelingen (=bindend) Twee relevante verboden: Verbod op doen van uitkering Verbod op verlenen financiële bijstand Een relevante gebod: Treffen AO/IC maatregelen Criteria: Persoon/entiteit (schepen?) Land (bestemming/oorsprong) Aard goed (militair, dual-use) Aard activiteit (militaire activiteiten) Algemene structuur sanctiewetgeving in verband met schadeverzekeringen in Nederland. Op VN niveau wordt in de vorm van resoluties aan de leden van de VN opgedragen bepaalde maatregelen te treffen tegen landen en/of personen. Vervolgens is het aan de VN-leden zelf deze maatregelen in de vorm van een verbod wettelijk te verankeren, strafbaar te stellen en te handhaven. De Europese lidstaten leggen de concrete verbodsbepalingen op Europees niveau vast in de vorm van EU besluiten op basis waarvan (een of meerdere) EU verordeningen(en) worden opgesteld. Deze sluiten vaak geheel aan bij de VN resolutie. Vervolgens volgt dan in de Nederlandse Sanctieregeling de strafbaarstelling op nationaal niveau. LET OP: Soms kan ook sprake zijn van een sanctie in een EU verordening die uitsluitend door de EU wordt ingesteld. Een VN resolutie ontbreekt dan. Een voorbeeld hiervan zijn de sancties tegen Egypte. LET OP: Soms kan ook sprake zijn van een Nederlandse sanctie die niet is gebaseerd op een VN-resolutie noch op een EU-verordening. Voorbeeld: Terrorisme 2007 II. Structuur is daar overigens wel hetzelfde (verbod op doen van uitkering en op verlenen financiele bijstand), maar er wordt getoetst aan een nationale Sanctielijst. Er zijn voor schadeverzekeringen twee relevante typen verboden te onderscheiden. Verbod op doen van uitkering, vrijwel altijd aan bepaald persoon/entiteit op een bepaalde lijst. Daarnaast een verbod op het verlenen van financiele bijstand. Er is nog een derde type verbod: plicht tot het bevriezen van tegoeden. Dit verbod speelt echter niet bij schadeverzekeringen. Een vierde type verbod zou ook onderscheiden kunnen worden, namelijk het wapenembargo. Dergelijke verboden zijn echter gericht tot de exporteur zelf en vormen daarmee geen verbod dat zich richt tot de verzekeraar/makelaar.

Sanctiewetgeving: VN resoluties VN Resolutie 1591 (2005) Sudan: “decides further that all States shall ensure that no funds, (..) are made available by their nationals or by any persons within their territories to or for the benefit of the persons designated by the Committee.” Gericht aan leden VN, geen directe werking Nederlandse ingezetenen VN Resolutie 1591 (2005) paragraaf 3 onder (e). Sanctions Committee stelt vervolgens een lijst op met personen. VN legt in haar resoluties dan ook “ slechts” verplichting op aan haar leden, oftewel de Nederlandse overheid om verbodsbepalingen op te stellen, strafbaar te stellen en daarop te handhaven.

Sanctiewetgeving: EU verordeningen Art. 5 lid 2 EU Vo. (747/2014) Sudan: “No funds (..) shall be made available, directly or indirectly, to or for the benefit of the natural or legal persons, entities or bodies listed in Annex I.” Annex I is lijst met personen/entiteiten, mede gebaseerd op lijst VN Art. 5 lid 2 Vo. 747/2014. Daadwerkelijke concrete verbod wordt vastgelegd op EU niveau in verordening. De bijlage waar aan moet worden getoetst zijn vrijwel altijd als bijlage aangehecht aan de concrete verordening waarin het concrete verbod is opgenomen.

Sanctiewetgeving: Nationaal niveau Sanctieregeling Sudan 2014 art. 1 lid 1: “Het is verboden te handelen in strijd met de artikelen (..) 5, eerste en tweede lid (..) van Verordening (EU) nr. 747/2014.” Mogelijkheid toestemming vrijgave tegoeden bij Minister van Financiën Uitzondering: Puur nationale sancties Terrorisme 2007 I en II Verbod op verlenen financiële dienst of beschikbaar stellen tegoed. Strafbaarstelling volgt in Nederlandse Sanctieregeling die door Minister van Buitenlandse Zaken wordt opgesteld. Bij de minister van Financiën kan toestemming worden gevraagd. De Minister toetst vervolgens of aan de voorwaarden voor toestemming is voldaan. Bij dergelijke uitzonderingsgevallen moet worden gedacht aan kosten voor medische behandelingen, medicijnen, voedsel en juridische bijstand. Soms wordt in de Nederlandse sanctieregeling eveneens een wapenembargo opgenomen zoals voorgeschreven door de VN. Uitzonderingen: Sanctieregeling terrorisme 2007 I Verbod om financiële dienst te verlenen of tegoed beschikbaar te stellen aan personen in bijlage bij Sanctieregeling Terrorisme 2007 I. Op Sanctieregeling terrorisme 2007 II Verbod om financiële dienst te verlenen of tegoed beschikbaar te stellen aan personen zoals aangewezen door de Nederlandse Minister van Buitenlandse Zaken. Op 3 maart 2015 waren dat 32 personen/entiteiten.

Dat levert het volgende beeld op: Meestal EU verordening implementatie van verzoek VN. Soms een combinatie (Syrie en Iran). Soms alleen op EU-niveau (USA, Egypte). BELANGRIJK: Dit plaatje geeft een overzicht van alle sancties, waaronder sancties die verzekeraar niet raken. Zie bijvoorbeeld Moldavië (alleen visumrestricties) en USA (alleen op EU-niveau beperking van extraterritoriale werking Amerikaans recht).

Sanctiewetgeving: Kern verplichtingen (1): de UBO Verbod is onduidelijk: “No funds (..) shall be made available, directly or indirectly, to or for the benefit of the natural or legal persons, entities or bodies (..).” VN en EU geven niet aan welke personen/entiteiten Ownership: 50% of meer of een meerderheidsaandeel Control: feitelijke dominante zeggenschap DNB: De “relaties” moeten worden gecontroleerd Een ieder betrokken bij financiële dienst of financiële transactie 25% van de aandelen of stemrechten (via verwijzing naar Wwft) Uitgangspunt bij uitkering onder schadeverzekering: Aansprakelijkheid: verzekerde(n) en derde-benadeelde(n) Overige schadeverzekeringen: verzekerde(n) VN en EU: The making available of funds to non-listed legal persons or entities which are owned or controlled by a listed person or entity will in principle be considered as making them indirectly available to a listed person or entity, if: There is an ownership if more than 50% of the property rights of the entity or having a majority interest in it; or There is control if – in short – if the person or entity can remove a majority of the members of the administrative, management or supervisory body enz. Zie Council of Europe, Guidelines on implementation and evaluation of restrictive measures (sanctions) in the framework of the EU Common Foreign and Security Policy, Item Note 9068/13, 30 april 2013. Gebaseerd op EU Vo. 2580/2001. DNB schrijft voor dat de verzekeraar in haar administratie adequaat moeten controleren op het overeenkomen van een “relatie” met personen of entiteiten als bedoeld in de Sanctieregelgeving. Het door DNB geïntroduceerde begrip “relatie” wordt niet gehanteerd in VN resoluties of EU Verordeningen. Het wordt evenmin als begrip gehanteerd in de verbodsbepalingen van de Nederlandse Sanctieregelingen zelf.

Sanctiewetgeving: Kern verplichtingen (2): de TDD Sanctieregelgeving ≠ export controls Echter soms sanctieverbod gerelateerd aan exportcontrole Voorbeeld: EU Vo. 204/2011 Libië: “It is prohibited to provide, directly or indirectly, financial assistance related to the goods and technology listed in the Common Military List” Maar zeker niet altijd Voorbeeld EU Vo. 753/2011 Afghanistan Verbod op financial assistance (lees: verlenen dekking) aan bepaalde personen/bedrijven of export naar bepaalde gebieden, al dan niet voor bepaalde goederen. VN en EU: The making available of funds to non-listed legal persons or entities which are owned or controlled by a listed person or entity will in principle be considered as making them indirectly available to a listed person or entity, if: There is an ownership if more than 50% of the property rights of the entity or having a majority interest in it; or There is control if – in short – if the person or entity can remove a majority of the members of the administrative, management or supervisory body enz. Zie Council of Europe, Guidelines on implementation and evaluation of restrictive measures (sanctions) in the framework of the EU Common Foreign and Security Policy, Item Note 9068/13, 30 april 2013. Gebaseerd op EU Vo. 2580/2001. DNB schrijft voor dat de verzekeraar in haar administratie adequaat moeten controleren op het overeenkomen van een “relatie” met personen of entiteiten als bedoeld in de Sanctieregelgeving. Het door DNB geïntroduceerde begrip “relatie” wordt niet gehanteerd in VN resoluties of EU Verordeningen. Het wordt evenmin als begrip gehanteerd in de verbodsbepalingen van de Nederlandse Sanctieregelingen zelf.

Sanctiewetgeving: Sancties bij niet naleving Bestuursrechtelijk Toezicht door DNB Aanwijzingen Last onder dwangsom Bestuurlijke boete (10k?) In essentie: gaat over AO/IC processen Strafrechtelijk Wet op de economische delicten Handelen in strijd met een verbod onder de Sw Schuld/opzet Gevangenisstraf max 1/6 jaar Boete max €20.250/€81.000 Rechtspersoon en eventueel feitelijk leidinggevende of opdracht-gever VN en EU: The making available of funds to non-listed legal persons or entities which are owned or controlled by a listed person or entity will in principle be considered as making them indirectly available to a listed person or entity, if: There is an ownership if more than 50% of the property rights of the entity or having a majority interest in it; or There is control if – in short – if the person or entity can remove a majority of the members of the administrative, management or supervisory body enz. Zie Council of Europe, Guidelines on implementation and evaluation of restrictive measures (sanctions) in the framework of the EU Common Foreign and Security Policy, Item Note 9068/13, 30 april 2013. Gebaseerd op EU Vo. 2580/2001. DNB schrijft voor dat de verzekeraar in haar administratie adequaat moeten controleren op het overeenkomen van een “relatie” met personen of entiteiten als bedoeld in de Sanctieregelgeving. Het door DNB geïntroduceerde begrip “relatie” wordt niet gehanteerd in VN resoluties of EU Verordeningen. Het wordt evenmin als begrip gehanteerd in de verbodsbepalingen van de Nederlandse Sanctieregelingen zelf.

III. De rol van de makelaar

STELLING 4: De makelaar is onder de sanctieregelgeving zelfstandig verplicht een CDD en TDD te doen

Rol van de makelaar: Inrichting organisatie Verplichting verzekeraar procedures ter naleving van Sanctiewetgeving: Algemeen: Art. 3:10 en 3:17 Wft: “tegengaan dat wegens haar cliënten het vertrouwen in verzekeraar of in financiële markten kan worden geschaad” Specifiek: Regeling Toezicht Sanctiewet 1977 Procedures ter controle administratie op “relatie” Een ieder betrokken bij financiële dienst of transactie Principle-based en risk-based Geen AO/IC verplichting makelaar o.g.v. Sanctiewet Art. 4:11 en 4:15 Wft integere bedrijfsvoering: “Beperkt tot tegengaan van strafbare feiten door dienstverlener of haar werknemers” Algemene plicht o.g.v. Wft: - Verzekeraar moet beleid hebben dat erop gericht is te voorkomen dat het vertrouwen in de verzekeraar/financiële markten wordt geschaad. Beleid ter voorkoming van betrokkenheid bij fraude of verlenen van financiële diensten ten aanzien van bepaalde criminele organisaties. Geen resultaatsverplichting, maar inspanningsverplichting. Aan DNB moet uitgelegd kunnen worden dat beleid wordt gevoerd en dat dit beleid adequaat is. “Relatie” = Geen wettelijke term. Geïntroduceerd door DNB en AFM. Onder meer cliënten, begunstigden van een transactie of product, uiteindelijk belanghebbende, correspondentbanken en wederpartijen bij een financiële transactie of product (bijvoorbeeld bij een uitkering van een schadeverzekering). “Principle-based”= De te treffen maatregelen moeten als uitgangspunt hebben dat daarmee wordt gehandeld in lijn met de doelstellingen van Sanctiewetgeving. Doelstelling is handhaven of herstellen van internationale vrede, veiligheid of bevordering van de internationale rechtsorde dan wel de bestrijding van terrorisme. “Risk-based”= Eigen risico-inschatting op basis waarvan maatregelen worden getroffen. Vergewissen dat risico minimaal is dat bij een financiële dienst of transactie middelen naar (rechts)persoon of entiteit gaat. Sanctiewet ook van toepassing op buitenlandse verzekeraar, art. 10b lid 2 sub f. Verzekeraars die bedrijf van verzekeraar in Nederland op grond van Wft mogen uitoefenen. DNB kan handhavend optreden met aanwijzing, last onder dwangsom of bestuurlijke boete (overtreding Sanctiewet 1977 EUR 10.000, Wft aanzienlijk meer). Art. 4:11 en 4:15 Wft. Kamerstukken II 29708: “Aan financiële dienstverleners zullen anders dan voor de andere financiële ondernemingen op grond van het tweede lid in navolging van art. 28 Wfd en het Bfd geen regels worden gesteld met betrekking tot de algemene aspecten van bedrijfsvoering. Wel kunnen op grond van het tweede lid nadere eisen worden gesteld aan gedragsaspecten die betrekking hebben op de beheerste bedrijfsuitoefening (zie hierna). Daarnaast zullen voor financiële dienstverleners de regels op grond van het tweede lid, onderdeel a, beperkt worden tot het tegengaan van strafbare feiten door de financiële dienstverleners en hun werknemers en tot maatregelen met betrekking tot eventueel bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen onderwerpen. Dit is in lijn met art. 28, derde lid, van de Wfd.”

Rol van de makelaar: Strafrechtelijk Norm van toepassing op alle rechtssubjecten: “No funds (..) shall be made available, directly or indirectly, to or for the benefit of the natural or legal persons, entities or bodies (..).” Stel: Makelaar keert uit op verzoek verzekeraar Makelaar keert uit o.g.v. schaderegelingsbevoegdheid Makelaar of verzekeraar in overtreding? Overtreding = economisch delict Toch rol voor art. 4:11 en 4:15 Wft? Wij wijzen op het ruime toepassingsbereik van sanctiewetgeving zoals omschreven door het Ministerie van Financiën in haar Leidraad: “Alle personen en ondernemingen, kortom alle rechtssubjecten, zijn zelf verantwoordelijk voor een correcte naleving van de sanctieregelingen en zij moeten zich bewust zijn van het risico dat zij een economisch delict begaan door het niet naleven van de sanctieregelgeving.” Zie Leidraad Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme en Sanctiewet van het Ministerie van Financiën, versie januari 2014, p. 20. Makelaar keert uit op verzoek van verzekeraar. Dan ligt voor de hand dat de verzekeraar controleert op toepasselijkheid sanctiewetgeving. Maar er is ook een zelfstandig belang voor de makelaar. Hij overtreedt mogelijk ook sanctiewetgeving als de controle door de verzekeraar niet deugdelijk blijkt. De verzekeraar stelt dan mogelijk indirect tegoeden ter beschikking aan de persoon op de lijst en de makelaar doet dat dan mogelijk direct. Stel dat de makelaar op grond van zijn eigen schaderegelingsbevoegdheid uitkering doet zonder overleg met de verzekeraar. De verzekeraar wordt vervolgens nadien geïnformeerd en de uitkering wordt verrekend met hetgeen de makelaar nog te vorderen heeft van de verzekeraar. Dan beslist de makelaar zelf en is het in het bijzonder de makelaar die het risico loopt op overtreding. Richting het Openbaar Ministerie zou betoogd kunnen worden dat de makelaar namens de verzekeraar uitkering heeft gedaan, zodat alleen de verzekeraar het verbod heeft overtreden. Voorstelbaar is dat het OM daarmee geen genoegen neemt en de verzekeraar en de makelaar naast elkaar strafbaar acht. Bij de uitleg van de verbodsbepalingen in sanctiewetgeving wordt immers ook grote waarde gehecht aan doel en strekking van het verbod, namelijk het voorkomen dat het uiteindelijke tegoed terecht komt bij een persoon op de lijst. Daar komt bij dat ook taalkundig gezien sprake is van een ruime formulering van het concrete verbod zelf. In dat laatste geval komt ook art. 4:11 en 4:15 Wft weer in beeld. Weliswaar geen concrete verplichting om maatregelen en procedures te hebben om te controleren op “relaties” op grond van Sanctiewet 1977. Voor de hand ligt dat wetgever niet heeft beoogd deze verplichting bij makelaar te leggen. Dan was ook de makelaar genoemd onder de “instellingen” in de Sanctiewet 1977. De makelaar zal echter op grond van art. 4:11 en 4:15 Wft wel enig beleid moeten hebben ter voorkoming dat hij of zijn werknemers strafbare feiten plegen, en daarmee in beginsel ook procedures moeten hebben ter voorkoming van overtreding van Sanctiewetgeving.

STELLING 5: De makelaar moet de verzekeringnemer/verzekerde erop wijzen dat uitkering kan worden geweigerd i.v.m. sanctieregelgeving

De rol van de makelaar: Zorgplicht (1) Privaatrechtelijke zorgplicht makelaar: “taak te waken voor de belangen van de verzekeringnemers bij de tot zijn portefeuille behorende verzekeringen” (HR 10 januari 2003, NJ 2003, 375) Verzekerde wijzen op gevolgen Sanctiewetgeving? “Het is de taak van de makelaar om zijn opdrachtgever in voldoende mate te informeren over onder meer het karakter van de polis en de voorwaarden” (Rb. Rotterdam 12 maart 2014, ECLI:NL:RBROT:2014:2862) Met sanctieclausule (voldoende duidelijk)? Zonder sanctieclausule? Zie HR 10 januari 2003, NJ 2003, 375 (Brals/Octant). Gehandeld dient te worden als een redelijk bekwaam en redelijk handelend makelaar. Alle omstandigheden van het geval zijn relevant voor de invulling van die norm, zoals aard en omvang opdracht aan makelaar, deskundigheid makelaar, deskundigheid verzekeringnemer, professionaliteit verzekeringnemer en de toepasselijke polisvoorwaarden. Momenteel nog geen enkele rechtspraak over de wisselwerking tussen de zorgplicht van de makelaar en sanctiewetgeving. Assurantietussenpersoon/makelaar dient de verzekerde in beginsel te informeren over de hoofdzaken van de dekking. Dat betekent echter niet dat alle uitsluitingen besproken moeten worden. Is een specifieke bepaling echter onduidelijk, dan ligt wel voor de hand dat de makelaar die specifieke bepaling toelicht. De omvang van die toelichting is dan uiteraard ook weer afhankelijk van de hoedanigheid van de klant, waaronder de mate van professionaliteit van de klant. Voorstelbaar is dat de aanwezigheid van een duidelijke sanctieclausule voldoende is in het kader van de zorgplicht van de makelaar, in het bijzonder binnen de zakelijke verzekeringsbranche met over het algemeen tamelijk deskundige klanten. De makelaar doet er echter wel verstandig aan zekerheidshalve op die clausule te wijzen dan wel de verzekerde te adviseren de polisvoorwaarden zorgvuldig door te nemen. Zonder sanctieclausule ligt het expliciet wijzen op de toepasselijkheid van sanctiewetgeving meer voor de hand. Juist ter bewaking van de belangen van de verzekeringnemers. Een verzekeringnemer/verzekerde zal zich immers vaak niet bewust zijn van het feit dat situaties kunnen ontstaan waarin hij recht op dekking heeft, maar de verzekeraar niet uitkeert omdat Sanctiewetgeving daaraan in de weg staat en een dergelijke uitsluiting niet staat vermeld in de polisvoorwaarden.

De rol van de makelaar: Zorgplicht (2) Voorbeeld I: Aansprakelijkheidsverzekering Geen schade Verzekeraar en verzekerde kunnen sanctieverbod beiden tegenwerpen Verzekeraar NL-sanctiewetgeving Verzekerde NL-sanctiewetgeving Benadeelde op NL-sanctielijst Voorwaarde voor aansprakelijkheid van de makelaar voor een zorgplichtschending is dat er schade is. Maar lijdt de verzekerde wel schade? Stel dat de verzekerde onder een aansprakelijkheidsverzekering tot vergoeding wordt aangesproken door een benadeelde op de Nederlandse Sanctielijst. Sanctiewetgeving staat dan in de weg aan uitkering door de verzekeraar. Met een beroep op een zorgplichtschending van de makelaar – niet gewezen op gevolgen sanctiewetgeving – zou de verzekerde dan schadevergoeding kunnen vorderen wegens het ontbreken van dekking. In dat geval heeft de verzekerde echter geen schade geleden, omdat ook hij niet aan de benadeelde op de Sanctielijst mag uitkeren. Aan aansprakelijkheid komen we dan niet toe. De zorgplicht is dan vooral theoretisch.

De rol van de makelaar: Zorgplicht (3) Voorbeeld II: Aansprakelijkheidsverzekering Wel schade: verzekerde moet wel betalen Zorgplicht makelaar komt in beeld Wel sanctieclausule vs geen sanctieclausule Verzekeraar US en NL-sanctiew. Verzekerde NL-sanctiewetgeving Benadeelde op US-sanctielijst Maar stel nu dat de benadeelde vermeldt staat op een Amerikaanse Sanctielijst. De verzekeraar is een dochteronderneming van een Amerikaanse entiteit en is gebonden aan de Amerikaanse Sanctielijst. De verzekeraar mag dus niet uitkeren. De verzekerde is echter niet gebonden aan de Amerikaanse Sanctielijst, waardoor deze het sanctieverbod niet aan de benadeelde kan tegenwerpen. De verzekerde spreekt dan de makelaar aan op grond van een zorgplichtschending. De verzekerde kan het sanctieverbod niet aan benadeelde tegenwerpen en lijdt schade door uitkeringsweigering verzekeraar. Had de makelaar geadviseerd de verzekering bij een andere verzekeraar onder te brengen – die niet gebonden is aan US sanctiewetgeving –, dan had ook de verzekerde het sanctieverbod aan de benadeelde kunnen tegenwerpen. Bevatten de polisvoorwaarden wel een sanctieclausule, dan gaat het om de vraag of de clausule voldoende duidelijk was. Zag deze ook op US Sancties? Bevatten de polisvoorwaarden geen sanctieclausule, heeft de makelaar dan gewaarschuwd voor dit risico? Kanttekening: De vraag is of een Nederlandse rechter accepteert dat een verzekeraar uitkering weigert op grond van een US-sanctie, terwijl geen sanctieclausule in de polisvoorwaarden is opgenomen en evenmin door de verzekeraar/makelaar is gewezen op de mogelijkheid dat US-sancties van toepassing zijn. Dan bestaat de kans dat een verzekeraar de weigering van uitkering op grond van US-sanctiewetgeving niet aan de verzekerde kan tegenwerpen.

IV. Integratie in e-ABS

IV.1 Integratie in e-ABS: Gefaseerde invoering Juni 2015 Fase 1: uitwisseling van sec compliancy informatie via e-ABS Q4 2015 Fase 2: integraal services platform 1 standaard voor sector deels met hulp van leveranciers ook voor niet co-assurantie Fase 3: ondersteuning van het gehele proces d.w.z. op basis van specifieke mutatie en gegevensbeoordeling Q4 2015 Release 6.0.0 (juni 2015) 3 2 1

Integratie in e-ABS: Fase III

Integratie in e-ABS: Fase III

Patrick Wit Mark Wisse Patrick.Wit@kvdl.nl Mark.Wisse@kvdl.nl Vragen?