1 Keteninformatisering Leerstuk gericht op grootschalige informatie-infrastructuren in onze informatiemaatschappij Jan Grijpink

Trends 2015 (10-15 jaar) Digitalisering van de samenleving gaat door Maatschappelijke informatisering wordt omvangrijker en complexer; aantal en diversiteit gebruikers nemen toe Onze rechtscultuur (o.a. autonomie en eigenheid) beperkt de reikwijdte van management en governance Hardnekkige sociale problemen worden ook groter en moeilijker te hanteren 2 Grootschalige informatie-infrastructuren tot stand brengen, onderhouden én vernieuwen wordt moeilijker

‘Keten’ en ‘ketensamenwerking’ Samenwerking tussen grote aantallen organisaties en professionals: a)geen hiërarchische verhouding b)steeds wisselende combinaties, afhankelijk van het geval c)streven naar een maatschappelijk product (veiligheid, gezondheid, welzijn) d)daarbij in de wielen gereden door een dominant ketenprobleem 33

Allerlei soorten ketens 1.Maatschappelijke ketens a)Eenvoudige keten: alleen feedforward b)Complexe keten: ff + feedback 2.Logistieke ketens (transport van goederen) 3.Gekoppelde informatiesystemen 4.Informatiestromen (gegevens) 44

Belang van ketendenken Maatschappelijke ketens worden steeds belangrijker door:Maatschappelijke ketens worden steeds belangrijker door: –voortschrijdende specialisatie –toenemende onderlinge afhankelijkheden –hogere maatschappelijke eisen –toenemende interactie en samenwerking Een maatschappelijke keten is een moeilijk terrein door:Een maatschappelijke keten is een moeilijk terrein door: –geen overkoepelend gezag –gemeenschappelijke belangen vaak beperkt en onduidelijk –irrationaliteit en onvoorspelbaarheid troef –het dominant ketenprobleem is de ‘baas’ in de keten! Daarom: probleemgericht informatiseren met een grootschalige context als referentiekaderDaarom: probleemgericht informatiseren met een grootschalige context als referentiekader 5

6 Een grootschalige kijk toont andere aspecten en risico’s dan een kleinschalige! Voorbeeld: een oplichter gebruikt andermans naam (alias): a)kleinschalig: niet erg, het gaat om het daderschapsbewijs b)grootschalig: wel erg: een onschuldige krijgt een strafblad en alle strafbladen worden onbetrouwbaar! Keteninzicht 6

In de informatiekunde ontlenen we inzichten vaak aan kleinschalige situaties (organisatie, infosysteem) en passen die klakkeloos toe op grootschalige situaties (keten). We maken dan een niveauvergissing, want inzichten zijn niveaugebonden! Gevolg: verkeerde aannames en uitgangspunten, onjuiste verwachtingen Niveauvergissing 77

8 Grootschalige stelsels werken in de praktijk (ook!) anders dan je verwacht! Voorbeelden: nationale patiëntdossier EPD, biome- trische visa, EU-uitwisseling van strafvonnissen Keteninzicht

9 Ketenpartijen kijken vanuit de eigen organisatie naar ketens: zo overschatten ze kansen en onderschatten ze problemen en risico’s. Dat leidt tot uit de hand lopende ICT-projecten.

Keteninformatisering als methode visie oplossing 1. keten a. irrationaliteit op ketenniveau b. dominant ketenprobleem is de baas in de keten c. dynamisch ketenbegrip 2. ketenniveau a. kale informatie- infrastructuur met b. gemeenschappelijk beheerde keten- informatiesystemen 1. Toetsingskader voor succesvolle ketenprojecten › doelprofiel › samenwerkingsprofiel › coördinatieprofiel › informatieprofiel 2. sturingskader voor betere keteninterventies » grabbeltonmodel » positioneringsmodel » golfmodel 1. op informatie- infrastructureel niveau signaleringen en keten- informatiesystemen 2. op maatschappelijk niveau minder ketenuitval en meer privacy 3. op bestuurlijk niveau ketenindicatoren en ketenstatistiek

Ketenvisie 1.Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit 2.Dominant ketenprobleem 3.Informatiseren op twee niveaus 11

12 Irrationaliteit van de ketenomgeving Bij: 1.onduidelijke, tegenstrijdige of instabiele doelstellingen en/of 2.onduidelijkheid over de goede aanpak en/of 3.onduidelijkheid over wie betrokken zijn Is er alleen een toevallig verband tussen: (1) problemen (2) oplossingen (3) deelnemers (4) beslissituaties Wel ingeperkt door: - sociale context: gewoonten,etc.; - sociale structuur: formele verhoudingen, e.d.; - belang van een beslissing: hoe belangrijker hoe meer deelnemers

13 Enkele ketenwetten 1.Voor een grote oplossing is ieder draagvlak te klein; geleidelijkheid is uitgangspunt 2. Niet bemoeien met interne aangelegenheden: a. eerst informatiseren, dan reorganiseren; b. infrastructuur: hoe ‘kaler’, hoe beter; c. geen dwang, wel drang of belonen. 3. Het probleem is de baas in de keten 4. Crisis creëert verandering

Ketenvisie 1.Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit 2.Dominant ketenprobleem 3.Informatiseren op twee niveaus 14

15 Dominant ketenprobleem 1.Een probleem dat overal in de keten voelbaar is, en dat geen van de partijen op eigen kracht kan oplossen. 2.Alleen goede samenwerking kan voorkómen, dat stelselmatig falen de keten als geheel in opspraak brengt. 3.Een gecoördineerde aanpak moet het hebben van het krachtenveld dat een dominant ketenprobleem oproept. 15

16 Het dominante ketenprobleem bepaalt de keten! wat is de gemeenschappelijke ketenopgave welke ketenpartner heeft welke invloed welke communicatie is kritisch welke keteninformatiesystemen zijn nodig 1.Een informatie-infrastructuur is ketenspecifiek! 2.De keten verandert mee met het dominante ketenprobleem! Niet-probleemgerichte klassieke automatiseringsoplossingen voor grootschalige informatie-uitwisseling meestal ongeschikt!

17 Identiteitsketen bron- document officieel identiteits- bewijs pasje of persoons- nummer transactie dominant ketenprobleem: bestrijding valse documenten documentfraude dominant ketenprobleem: bestrijding verkeerde personen identiteitsfraude geleidelijke verschuiving

18 Strafrechtketen 1.Het dominante ketenprobleem verschuift van ‘ontdekken van recidive’ naar ‘ontdekken van identiteitsfraude’ en leidt tot ingrijpende aanpassing van wetgeving en keten- informatie-infrastructuur (biometrie) 2.Zelfs de politie kan het dominante ketenprobleem ‘identiteitsfraude’ niet meer negeren en doet nu actief mee op ketenniveau met vingerafdrukherkenning! De kracht van een dominant ketenprobleem 18

Ketenvisie 1.Geen overkoepelend gezag: irrationaliteit 2.Dominant ketenprobleem 3.Informatiseren op twee niveaus 19

20 Keten met twee niveaus grondvlak van een keten bronregister keten-niveau keteninformatiesysteem verbinding tussen bronregister en keteninformatiesysteem Legenda:

21 Keteninformatisering als oplossing: informatie- infrastructuren voor ketencommunicatie

22 ketenniveau Keteninformatisering voor rampenbestrijding alarm Toezichthouders en inspecties mobiele commandopost coördinaten objecten en verwijzingen signalering bijzondere risico’s waarschuwing meldkamer spoedadvies GIS met verwijs index Register van objecten met bijzondere risico’s en hun coördinaten abonnement Grondvlak van de keten

23 kenmerken keteninformatisering: signaleringen signalering is ingebed in werkproces, geen extra handwerk kritische informatie wordt gebracht, niet gehaald op moment en plaats van beslissing of handeling, vervlochten in het werkproces via kale informatie-infrastructuur gegevens na gebruik weggegooid geen keurslijf voor ontvanger

24 preventie van uitkeringsfraude door gedetineerden > 80 detentie- inrichtingen TULP Verwijsindex VIP-nr BSN >500 uitkerings- instanties verwijzingen strafketen sociale zekerheid uitkerings- verwijzing verwijzingen signalering uitkerings- instantie nummer- conversie hit insluitings- verwijzing

25 Belang van Keteninformatisering betere ketenprestaties door stroomlijning van informatie-uitwisseling (bijvoorbeeld minder fouten) privacybevordering door compartimentering (tussen ketens) sommige informatieproblemen binnen en tussen ketens zijn anders niet op te lossen (je weet bijvoorbeeld niet waar de informatie zich bevindt)

26 Verschillen tussen keteninformatisering communicatie keten gemeenschappelijke informatie ‘kale’ informatie- infrastructuur klassieke automatisering registratie eigen organisatie eigen informatie eigen toepassing met alle inhoudelijke gegevens

27 Keteninformatisering als methode: toetsingsprofielen

Toetsingskader Doelprofiel Doelstelling Noodzaak Samenwerkingsprofiel Organisatienetwerk Haalbaarheid Coördinatieprofiel Proces Noodzaak Informatieprofiel Gegevensuitwisseling Noodzaak

2. Samenwerkingsprofiel Haalbaarheid

Samenwerkingsprofiel Ontwikkelings- fasen Processen op ketenniveau Informeel overleg Formeel overleg Samen beslissen Keten- project Keten- orgaan Onder- steuning Uitvoering Beleid A C D B E

Keteninformatisering als methode visie oplossing 1. keten a. irrationaliteit op ketenniveau b. dominant ketenprobleem is de baas in de keten c. dynamisch ketenbegrip 2. ketenniveau a. kale informatie- infrastructuur met b. gemeenschappelijk beheerde keten- informatiesystemen 1. Toetsingskader voor succesvolle ketenprojecten › doelprofiel › samenwerkingsprofiel › coördinatieprofiel › informatieprofiel 2. sturingskader voor betere keteninterventies » grabbeltonmodel » positioneringsmodel » golfmodel 1. op informatie- infrastructureel niveau signaleringen en keten- informatiesystemen 2. op maatschappelijk niveau minder ketenuitval en meer privacy 3. op bestuurlijk niveau ketenindicatoren en ketenstatistiek

Grootschalige ketencommunicatie als uitdaging