Prof. Dr. Tom Vander Beken t f Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België Toezicht op detentie: tekst en context studienamiddag | Gent | 7 juni 2012

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Toezicht op detentie 2.Politiecellen 3.Gevangenissen 4.Gesloten centra voor vreemdelingen 5.Besluit Inhoud 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 2

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Vrijheidsberoving is zeer ingrijpend en aan strikte voorwaarden onderworpen. Veel (grond)wettelijke regels over detentievoorwaarden en veel (rechterlijke) controle daarop – “terechte vrijheidsberoving”. Kwaliteitstandaarden van detentie hebben een heel andere inbedding (mensenrechtenverdragen, Wet, KB, MB,…) en controle – “goede vrijheidsberoving”: algemeen bij de rechter, maar ook specifiek via beklag (ontvangen, evalueren en eventueel remediëren van individuele klachten) en toezicht (“kijken” naar wat gebeurt met het oog op een rapportage voor beleidsdoeleinden). Focus op externe mechanismen en organen Enkel in drie verschillende settings in België: politiecel, de gevangenis en de gesloten centra voor vreemdelingen. Dus (nu) niet opsluitingen van minderjarigen, opnames van mensen in psychiatrische instellingen, Toezicht op detentie 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 3

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken a.Achtergrond b.Toezicht op en klachten tegen politiedetentie c.Evaluatie 2. Politiecellen 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 4

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Toezicht en controle op doorgangscellen, bewaarkamers of andere detentieplaatsen ligt potentieel bij veel organen (parlement, ministers, politieraad, gemeenteraad, parket en bestuurlijke overheden, interne toezichtsdiensten, …) Parlementaire onderzoekscommissies na Heizeldrama, CCC, Bende Van Nijvel en Pinksterplan vragen bijkomend extern orgaan – 1991 Vast Comité van Toezicht op Politiediensten (Comité P) onder parlement - Toezichtsonderzoeken m.o.o. beleidsaanbevelingen, Klachten komen bij veel organen terecht: korpschef politie, diensten intern toezicht, parket, onderzoeksrechter, Algemene Inspectie van de Federale Politie en van de Lokale Politie (AIG), burgemeester, minister,…) en ook Comité P (jaarverslag). Onderzoek klacht via interne kanalen/parket of Dienst Enquêtes. a. Achtergrond 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 5

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Comité P rapport op basis van 60 incidenten gespreid over 10 jaar rond incidenten met personen onder politietoezicht (Cuvelier & Bourdoux, 2005) en Comité P verslag over de situatie in de doorgangscellen en bewaarkamers bij de politie (Bourdoux, 2006). Jaarverslagen van het Comité P reflecteren, o.m. op basis van ontvangen klachten, over de opsluiting in politiecellen formuleren aanbevelingen tot verbetering (zie bv. Comité P, 2011). Kwaliteitscontrole opsluitingsnormen als een zaak van inspectie (AIG) of van externe controle en toezicht (Comité P)? b. Toezicht op en klachten tegen politiedetentie 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 6

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Comité P en AIG houden (extern) toezicht en rapporteren over detentiekwaliteit van de politiecellen en doen aanbevelingen. Op zich waardevol maar vragen over de (parlementaire) opvolging en onderlinge coördinatie. Een erg versnipperde en niet gecoördineerde organisatie van het klachtrecht (waar nu best klacht indienen?). Weinig transparant (enkel rapportage van klachten bij Comité P in jaarrapport), geen algemeen overzicht of centrale databank. Geen extern klachtenorgaan dat bevoegd is om over individuele klachten te oordelen en te remediëren. c. Evaluatie 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 7

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken a.Achtergrond b.Toezichtskader c.Evaluatie 3. Detentie in een gevangenis 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 8

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Tweede helft 19 de eeuw: bestuurscommissies met veel beslissingsmacht m.b.t. interne aangelegenheden gevangenis Einde 19 de eeuw: stelselmatige overheveling bevoegdheden naar penitentaire overheden 1920: Hoge Raad voor Penitentiair Beleid met beleidsadviezen 1965: Algemeen reglement verleent bestuurscommissie nagenoeg enkel toezicht (met enkele adviesfuncties) 1994 CPT beveelt België aan om sans délai een onafhankelijk toezichtsorgaan en specifiek klachtrecht in te stellen; 1997: CPT herhaalt aanbeveling (une haute priorité) 2001: CPT vraagt versnelling afwerking en implementatie basiswet m.b.t. toezicht en klachtrecht 2003: Centrale Toezichtsraad en Commissies van Toezicht bij KB (geen beklag) 2005: Basiswet met toezicht en beklag, maar géén implementatie a. Achtergrond 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 9

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Centrale Toezichtsraad: onafhankelijk toezicht, advies aan de minister, deontologische code opstellen, coördinatie van de Commissies van Toezicht en jaarlijks activiteitenrapport Commissies van Toezicht: onafhankelijk toezicht houden, advies aan CTR en minister, jaarlijks verslag voor CTR Toegang tot plaatsen en documenten in de gevangenis Leden door de minister benoemd: magistraat, advocaat, arts, (criminoloog) verplicht – onverenigbaarheden voor personeelsleden EPI, parketten, …. – secretariaat b. Toezichtskader 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 10

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Onafhankelijk en extern toezicht? Functioneren en impact CTR en CvT? Geen beklagrecht Initiatieven en rol Federale Ombudsman, Vlaamse Ombudsdienst… c. Evaluatie 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 11

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken a.Achtergrond b.Klachtenprocedure c.Evaluatie 4. Gesloten centra voor vreemdelingen 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 12

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Vreemdelingenwet 1980 geeft BIAZA(DVZ) de mogelijkheid om buitenlanders bestuurlijk van hun vrijheid te beroven om te vermijden dat zij het grondgebied onrechtmatig binnenkomen of m.o.o. hun verwijdering. Sinds 1992 niet meer in gevangenissen maar in “gesloten centra” (of “INAD”-centra) van DVZ. Opsluitingsregime geregeld in KB/MB na heel veel (juridische) problemen. Regelgeving voorziet in een klachtenprocedure voor bewoners van de centra. a. Achtergrond 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 13

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Bewoners kunnen klacht indienen bij directeur centrum (intern) of bij een specifieke klachtencommissie (extern). Klachtencommissie bestaat telkens uit drie leden: (gewezen) magistraat of lid administratief rechtscollege als voorzitter, advocaat of houder leeropdracht rechtswetenschappen aan een universiteit en voorzitter Directiecomité FOD Biza of dienst gemachtigde. Permanent secretariaat ontvangt klachten, onderzoekt ontvankelijkheid, bemiddelt en stuurt ontvankelijke klachten door naar de commissie. Klachtencommissie kan beslissingen van directies vernietigen, aanbevelingen aan directie en DG richten of een aanbeveling doen m.b.t. sanctie voor personeelslid – enkel administratief beroep RvSt. Vormvereisten voor klachten: officiële landstalen of moedertaal bewoner, ondertekend, gedagtekend, binnen 5 dagen na kennisname door bewoner, de facto via centrumdirecteur. b. Klachtenprocedure 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 14

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Geen bijzonder toezichtsmechanisme (wel enkele bevoegdheden voor Centrum gelijkheid van kansen). Wel heel wat rapporten en verslagen (Federale Ombudsman, Centrum gelijkheid van kansen, …) Heel wat evaluaties van het extern klachtrecht: Onvoldoende garanties op onafhankelijkheid: rol FOD BIZA Te beperkte toegang tot de commissie: kennis procedure, veel onontvankelijke klachten (43% in 2008), veel bemiddeling (garanties op onpartijdigheid, tegensprekelijkheid en vertrouwelijkheid?) Behandeling commissie: “gebrek aan actueel belang” voor personen die zijn uitgewezen? Opvolging van de beslissingen: Wie doet dit? Informatie naar Centrum gelijkheid van kansen? c. Evaluatie 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 15

researchpublicationsconsultancyconferences Prof. Dr. Tom Vander Beken Drie settings, drie verschillende modellen van toezicht en klachtrecht. Politiecellen: toezicht (parlement) en verspreide klachtenafhandeling zonder specifiek extern klachtenorgaan. Gevangenis: extern toezicht (justitie zelf) en klachtrecht dat niet is geïmplementeerd. Gesloten centra: geen specifiek extern toezicht maar wel specifiek extern klachtenorgaan. Toezicht: Bestaan specifiek orgaan (Comité P, CTR) sluit ander toezicht niet uit (AIG, Ombudsman, …), maar garandeert het ook niet (uitblijven rapporten CTR). Ontbreken toezichtsorgaan (gesloten centra) sluit toezichtrapporten niet uit (Centrum, Ombuds, NGO…). Opvolging toezichtsrapportages vaak problematisch (ook voor Comité P, Ombuds). Specifieke en algemene toezichtsorganen als compenserende vaten? (meer Ombuds bij falen CTR)? Klachtrecht: Bestaan specifiek orgaan impliceert niet noodzakelijk gebruik/toegankelijkheid ervan. Afwezigheid specifieke klachtenprocedure leidt tot onoverzichtelijkheid of verhinderen klacht. En nu? Standaarden en normen in wezen niet zo verschillend, maar wel heel veel verschillende organen waarvan de meerwaarde niet altijd blijkt. Waarom niet proliferatie stopzetten en alles in een groter geheel herdenken (OPCAT,…)? 5. Besluit 7 juni 2012 | Toezicht op vrijheidsberoving en klachtrecht in België 16

Contact Prof. Dr. Tom Vander Beken t f IRCP Ghent University Universiteitstraat 4 B – 9000 Ghent