Ruimte geven en ruimte nemen Prof. Dr. Ing. Geert Teisman Hoogleraar Bestuurskunde Erasmus Universiteit Rotterdam

Wat het ruimtelijke beleid overkwam Van prioriteit tot opportuniteit Van eigen ministerie naar ‘onderdeel van Infrastructuur & Milieu’ Van bovengeschikt nationaal facetbeleid naar provinciale gebiedsontwikkeling Van bepalend (wat waar hoe komt) naar mee-koppelen Van strijden om ruimte naar strijden tegen lege ruimten 5de nota ruimtelijke ordening: er is ruimtetekort ter grote van Zuid-Holland

Strijden om ruimte \ strijden tegen lege ruimte Geschatte ruimtevraag tot 2030 (5de nota RO): Voor rode functies minimaal 100.000, mogelijk 200.000 ha 40 tot 80.000 ha wonen 54.000 ha kantoren, bedrijven Voor recreatie, water en natuur 1.000.000 ha. Alleen ruimtebehoefte landbouw neemt af Geschatte leegstand (Platform31, 2015): 8 miljoen m2 kantoren leeg 2 miljoen m2 winkels leeg 26 miljoen m2 woningen leeg (400.000 ) In 5 jaar komen 1700 - 2000 kerken leeg 15 miljoen m2 agrarische schuren en stallen heeft geen invulling 4 miljoen m2 zorgvastgoed leeg; tot 2030 nog 20 miljoen erbij

Hoe dat heeft kunnen gebeuren Een ‘normaal’ bestuurlijk proces (de catastrofe-theorie) We gaan door op de manier die ons in het verleden succes bracht De context verandert, maar we willen dat liever niet onder ogen zien; het gaat toch zo lekker En als de situatie al verandert is dat maar even (conjunctureel), daarna gaat het gewoon weer als vanouds Tot wal het schip keer; door schade en schande ontstaat er ruimte voor aanpassing van de aanpak zodat deze weer past bij de uitdagingen van nu

Hoe we het kunnen begrijpen I De gevierde aanpak Rijk, gemeente en projectontwikkelaar speelden een voor ieder lucratief spel Het rijk maakte de grote plannen en verdeelde de contigenten en middelen De gemeente had mooie inkomsten uit het grondbedrijf; lekker doorgaan dus De projectenontwikkelaar waren meester in het jagen op grond en het verkopen voor 2 tot 100 maal de prijs die ze betaalden; ze bouwden en waren weer weg; Geen van drieën zat met de beheerkosten opgescheept Een ‘normaal’ marktbewustzijn was er niet Voor elk aanbod zou er toch wel vraag zijn De omstandigheden om niet te leren waren maximaal Er werd wel geleerd om hetzelfde slimmer te doen (interactieve besluitvorming bijv) Maar alles binnen het bestaande systeem

Hoe we het kunnen begrijpen II Ondertussen veranderde de context Netwerksamenleving; van spaces of place naar spaces of flow Flow wil zeggen dat activiteiten/actoren heengaan waar ze willen (echtte attractoren i) Werk ging naar zich ontwikkelende landen Technologie ging naar silicon valleys. Contacten via social media Online-winkelen via bol.com en honderden andere sites (1 flag store is genoeg) Betalen via contactloos pinnen (een bankgebouw is niet meer nodig) De ruimte werd een ‘normale’ markt Er moet wel vraag zijn om zinvol een aanbod te kunnen afzetten En met de vraag komt een nieuwe partij aan zet: de (koopkrachtige) vragende partij

Hoe we het kunnen begrijpen III Ja maar, kunnen we toch nog niet doorgaan op de oude voet? Laat oude grondprijs nog maar even in de boeken staan, anders gaat het zo’n pijn doen (gemeenten en projectontwikkelaars) Ik blijf toch mijn oude verkoopprijs vragen, ik blijf toch de huurprijs vragen die ik vroeg Ja maar, kunnen we anderen niet oproepen te veranderen, zodat we zelf op de oude voet kunnen doorgaan? En als ‘t echt netelig wordt, kunnen we het nog over de schutting gooien: Bankentoezicht is gevaarlijk; laten we de EIB en EU er maar voor opdraaien Sociaal beleid is moeilijk: laten we dat maar decentraliseren Ruimtelijke beleid zonder geld is niet leuk: schuiven we naar de provincies

Door schade en schande wijzer worden Ruimte is niet leidend, maar volgend Ruimtelijk beleid Was vooral ingevuld als verdelings- en beheersingsvraag Is nu meer het vinden/creëren van (hoogwaardige) vulling, grotendeels ook door nieuwe combinaties Nieuwe concepten Uitnodigingsplanologie

Kenmerken uitnodigingsplanologie Loop je vast in je eigen beleid, dan ligt de oplossing elders Nieuwe actoren; Uitnodigen als kunst Geef duidelijk aan wat het feestje is waarvoor je mensen uitnodigt Maak dat genodigden en vooral ongedachte gasten - die het feest een extra dimensie geven – zich echt genodigd voelen Zorg dat als mensen op invitatie ingaan ze het feest krijgen dat ze mogen verwachten Nieuwe inhoud; de innovatie vloeit voort uit ongedachte combinaties Grensoverschrijdend denken en doen als nieuwe norm (geen integraal beleid!) Nieuwe werkwijzen Combinaties bouwen is hard werken, kost minstens een jaar voordat partijen elkaar begrijpen, laat staan kunnen samenwerken Combinaties bouw je in netwerken en ketens;

Ruimtelijke ontwikkeling tussen hoop en vrees Veel mensen kunnen de nieuwe tijd prima aan Maatschappelijke initiatiefnemers Publieke entrepreneurs Netwerkers en ketenbouwers Triple helix participanten Leidraad: ketens en netwerken zijn de nieuwe organiserende principes Als functionaris vinden ze de nieuwe tijd minder leuk Ik ben bevoegd Ik heb het primaat Ik moet verantwoording afleggen en kan mij dus niet binden Ik ging er altijd over en ga dat niet zomaar weggeven Kink in kabel: lijnmanagers en organisatietijgers leggen zich daar niet zomaar bij neer

Voorbij de vrees op weg naar een nieuwe vitale overheid Onder ogen zien van veranderde realiteit Inzien dat het initiatief komt te liggen bij andere partijen Aanvaarden dat het faciliteren van deze andere partijen cruciaal is En dan het (attractieve) licht zien: Uitnodigingsplanologie maakt gemeente of provincie niet overbodig Veel initiatieven halen het nooit zonder overheden De meerwaarde van overheden zal echter anders zijn dan in het verleden

Meerwaarde van overheden De kunst van het uitnodigen De kunst van het organiseren van ‘het feest’ De kunst van ‘betweenness centrality’ De kunst van het assembleren: verbindt vele initiatieven tot een hoogwaardige ontwikkeling De kunst van het ‘think global, act local: overzie de Drentse initiatieven, koester ze, verbeter ze, maar bovenal breng ze in contact met partijen (ver) buiten Drenthe De kunst van meerwaardecreatie in ketens en netwerken en elkaar sterker maken