De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Inleiding Pas in de jaren 1560 kwam het tot langdurige burgeroorlogen in Frankrijk. Traditionele historici bestempelden deze conflicten als de eerste ‘echte’ godsdienstoorlogen. Zij werden later aangevallen door historici als Thompson die meenden dat machtspolitieke factoren de doorslag gaven, waarbij de edelen religie gebruikten als een dekmantel voor hun politieke ambities.
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Stelling Thompson: ‘Religie zou slechts als een dekmantel fungeren tijdens de Franse burgeroorlogen’
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Korte voorgeschiedenis Tot de vroege 16de eeuw was het katholieke geloof in Frankrijk redelijk uniform en gevrijwaard van ketterij. De ideeën van Luther bereikten Parijs in 1519, maar van een protestants gevaar was nog geen sprake. Met de jaren werd het Protestantisme echter radicaler, wat zich in 1534 uitte in een eerste publieke aanval a.d.h.v. posters. Vanaf 1534 voerde de Franse regering onder Francois I een beleid tegen dissidenten, maar de groei van het Protestantisme ging onverminderd door. Zo ook onder zijn opvolger Henri II. Na het plotselinge overlijden van Henri II in 1559 kwam de troon in handen van Francois II, toen slechts 15 jaar en nog te jong om daadwerkelijk invloed uit te oefenen.
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Korte voorgeschiedenis Met de opvolging door Francois II begon enerzijds een periode van zwakke koningen die het centrale gezag met moeite konden handhaven waardoor de adel meer macht naar zich toe kon trekken en anderzijds een periode waarin de aristocratische edelen – met name de huizen van De Guise en Bourbon- verwikkeld raakten in een langdurige machtsstrijd. Deze conflicten verbonden zich met religieuze verschillen en de inmiddels calvinistische ‘prinsen van den bloede’ wilden de regering in handen krijgen. De macht kwam echter in handen van de katholieke De Guises, de ‘buitenlandse prinsen’ en gerelateerd aan Francois II. Zij voerden een repressief en onpopulair economisch beleid. Hierdoor nam de ontevredenheid onder de edelen en de protestanten toe. Francois II Charles de Guise, kardinaal van Lorraine
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Charles IX Korte voorgeschiedenis De plotselinge dood van Francois II in 1560 zorgde voor een revolutie binnen het paleis. De toen minderjarige Charles IX volgde hem op en De Guises verloren hun macht aan zijn moeder Catharina de Medici. De Medici stelde politieke staatsbelangen boven een religieuze eenheid. Zij meende dat het repressieve beleid tegen de hugenoten had gefaald en inmiddels een van de belangrijkste oorzaken was voor de oproer in het land. Zij koos voor een andere richting: die van minimale hervormingen en tolerantie (o.a. edict St. Germain 1562), wat bij de katholieken in het verkeerde keelgat schoot. Het tolerante beleid van De Medici ontketende een kettingreactie bij de katholieken onder leiding van De Guise. De burgeroorlogen waren van start gegaan. Catharina de Medici
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Eerste godsdienstoorlog 1562-1563 Edict van Amboise Aanleiding: reactie katholieken onder leiding van De Guise op hervormingsbeleid/tolerantie De Medici. Protestanten in nadeel, trokken naar de kleinere steden dorpen om protestants bolwerk op te zetten. Amboise Tweede godsdienstoorlog 1567-1568 Edict van Longjumeau Aanleiding: mislukte aanslag op De Medici/Charles IX door hugenoten naar aanleiding van vermeend plan om leiders hugenoten te elimineren. Leider: Condé. Hugenoten opnieuw in nadeel.
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Derde godsdienstoorlog 1568-1570 Edict van Saint-Germain Aanleiding: De Medici kon aanslag niet snel vergeten; vatte daadwerkelijk het plan op om leiders hugenoten te elimineren. Start: arrestatie Condé/ Coligny. Oorlog destructiever, in nadeel van protestanten. Tussen 1570-1572 serieuze onderhandelingen kroon en leiders hugenoten; o.a. huwelijk Henri van Navarre met zuster Charles IX. Vierde godsdienstoorlog ‘bloedbruiloft’ 1572-1573 Vrede van La Rochelle/ Edict van Boulogne Aanleiding: geheime eliminatiepoging Coligny door o.a. De Medici, Charles IX liet protestantse edelen ombrengen beriep zich op ‘plot’ Coligny; katholieken zagen dit als aanleiding voor een wraakactie; grotesk geweld; veel hugenoten conformeerden of emigreerden.
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Vijfde godsdienstoorlog 1574-1576 Edict Beaulieu Aanleiding: Henri III volgt Charles IX op, katholiek extremist, krijgt alliantie hugenoten onder leiding van Condé en katholieke Malcontents tegenover zich. Henri III Zesde godsdienstoorlog 1577 Vrede van Bergerac/ Edict van Poitiers Aanleiding: lagere edelman weigerde te voldoen aan termen edict Beaulieu en stelde zijn stad beschikbaar aan protestanten; leden katholieke Liga in opstand; verdeeldheid over politiek leiderschap Henri III of De Guise binnen Liga. 6 maanden durende oorlog Henri III tegen protestanten.
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Zevende godsdienstoorlog [?]-1579 Verdrag van Nice Aanleiding: anarchie; verdergaande strubbelingen Henri III en De Guise. Achtste godsdienstoorlog 1585 Verdrag van Nemours Aanleiding: (her)oprichting katholieke Liga; rebelleren Liga onder leiding van De Guise en o.a. Philips II om ketterij voorgoed uit te bannen. Negende godsdienstoorlog 1585-1596/98 Edict van Nantes Aanleiding: ‘ster’ Henri III dalende, De Guise en liga rijzende; De Guise en Henri III geëlimineerd; Henri III benoemt op sterfbed de calvinistische Navarre tot Henri IV; oorlog om troonopvolging: Liga zoekt katholiek alternatief. Henri IV zwakke positie, tussen 2 kampen in, ook verdeeldheid onder protestanten; uiteindelijke bekering tot katholicisme; godsdienstvrijheid. Henri IV
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Thompson Thompson maakt een onderscheid in 2 groepen hugenoten: religieuze; strijd tegen autoriteit katholieke kerk politieke; strijd tegen autoriteit Franse monarchie De eerste groep hugenoten werd als niet gevaarlijk beschouwd, de politiek georiënteerde tweede groep echter wel. Zij wilden niet alleen de grondslagen van het geloof aantasten, maar ook die van de staat. Thompson verklaart dat veruit de meeste hugenoten politieke hugenoten waren die religie eerder als een dekmantel gebruikten voor hun eigen belangen.
De burgeroorlogen in Frankrijk 1562-1598 Conclusie In Frankrijk begonnen de godsdienstoorlogen naar aanleiding van een conflict tussen de groepen edelen, waarbij geloofs- en politieke factoren hand in hand gingen. Des te verder de strijd vorderde, des te meer groepen raakten er in betrokken. De boventoon in deze godsdienstoorlogen werd met name gevoerd door de hogere edelen, de aristocratische top in Frankrijk, waarbij naar mijn mening inderdaad vooral machtspolitieke factoren een rol spelen. Als we kijken naar de aanleiding bij elk van de negen burgeroorlogen, vond deze steeds plaats vanuit deze factoren. Het ‘gewone’ en/of lagere volk komt bijna niet aan beeld en als zij aan bod komt, spelen vooral andere of eigen belangen een rol (vb. Razats, opstand katholieke en protestantse boeren in de Provence 1578).