Het Effect van Overheidsmaatregelen op de Uitgeefsector Erik Oltmans Amsterdam, 7 december 2009

Wie is Erik Oltmans en wat is Thaesis? Achtergrond Taaltechnologie en zoektechnologie Multimediamanagement e-Depot Koninklijke Bibliotheek Strategische adviseur Thaesis Informatiestrategie Publiek-private samenwerking

De aanleiding De hoeveelheid overheidsmaatregelen neemt toe Trend jaren ‘90 onder Paars: Decentralisering Privatisering Marktwerking Huidige trend: Verduurzaming Maakbaarheid samenleving Regulering en meer EU-regels Maar ook: roep om zelfregulering en verlaging regeldruk Complexiteit wetgeving Invloed EU-wetgeving

Wat zijn de effecten van overheidsmaatregelen op de uitgeefsector? De centrale vraag: Wat zijn de effecten van overheidsmaatregelen op de uitgeefsector?

De methodiek Vijf stappen: Variabelen: Verzamelen Globale analyse Bepalen selectie Detailanalyse selectie Conclusies Variabelen: Omzet, Kosten, Concurrentiepositie, Keuzevrijheid Impact, Focus, Actualiteit Intentie, Implementatie, Effecten, Beoordeling

De maatregelen Vijftig overheidsmaatregelen in korte onderzoeksperiode in kaart gebracht: De overheid als inkoper Financiering van bibliotheken Verpakkingsbelasting Auteursrecht Adviezen commissie Brinkman Eén distributienetwerk voor dagbladen Financiering publieke omroepen Stilzwijgende verlenging abonnementen Wetgeving voor freelancers Wet bescherming persoonsgegevens Innovatiebevordering Gratis schoolboeken Wetgeving rondom privacy Onderzoeksubsidies Stichting Reclame Code Behavioural targeting Leenrecht Regionale nieuwssite i.s.m. provincies en gemeente Videomateriaal publieke omroep Auteurscontractenrecht Mededingingsrecht Voorschriften reclame Recycling Deponering van alle publicaties in Nederland Sanering grafische tak en herstructurering distributie BTW op uitgeefproducten en -diensten Liberalisering postmarkt Reprorecht Pluriformiteit van de media Diensten vrij van belasting Communicatiebeleid overheid Aanstelling jonge journalisten SEPA Tijdelijke wet mediaconcentraties Samenwerking gedrukte media met publieke omroep Programmagegevens publieke omroep Stimulering innovatie in de perssector Tabakswet Wet op vaste boekenprijs Telecommunicatiewet Videomateriaal publieke omroep Kennisnet Innovatieplatform Voortgezet Onderwijs Lumpsum financiering Wet en gedragscode p kansspelen Open access Leven lang leren Wet op vaste boekenprijs Programmagegevens publieke omroep Stichting Lezen Wikiwijs Bronbescherming journalisten Pluriformiteit van de Pers Samenwerking gedrukte media met publieke omroep Belastingvoordeel vakliteratuur niet meer mogelijk Wet op vaste boekenprijs Adviezen commissie Brinkman Stilzwijgende verlenging abonnementen

De maatregelen, geclassificeerd Kaderstellend Belastingheffend Subsidiegevend Acterend

Globale analyse Omzet, kosten, concurrentiepositie, keuzevrijheid In detailanalyse ook aandacht voor effectiviteit maatregelen

De selectie voor detailanalyse Op basis van impact, focus, actualiteit… … zijn zeven specifieke maatregelen gekozen voor nadere analyse

Zeven maatregelen nader geanalyseerd BTW-tarief Auteursrecht Wet op de Vaste Boekenprijs Lumpsum schoolboeken Financiering publieke omroepen Stilzwijgende verlenging abonnementen, privacy, promotionele kansspelen Verpakkingenbelasting

Maatregel 1: BTW-tarief Intentie Promotie van culturele producten en diensten, stimulering lezen Implementatie 6% voor boeken, tijdschriften, kranten (maar ook digitale educatieve informatie op CD’s in 2010) 19% voor online uitgeefproducten (downloads, portals) en e-boeken Effect Niet uniform: dragergebaseerd in plaats van productgebaseerd of functiegericht Verschillen in min of meer dezelfde producten of inhoud Beoordeling Niet transparant, hogere kosten voor nieuwe producten of lagere winstmarge, hogere administratieve lasten Wetgeving loopt sterk vertraagd achter marktontwikkelingen (digitalisering) aan

.

Maatregel 2: Auteursrecht Intentie Compensatie voor auteurs Implementatie Rechtenbescherming van 70 jaar na overlijden auteur Effect Uitgevers beschikken niet zonder meer over alle rechten Belemmering voor beschikbaarstelling digitale kopieën Beoordeling Internationale “Alles Is Gratis”-lobby is sterk, maar wellicht over hoogtepunt heen Actie: Wetgeving toesnijden op digitale ontwikkelingen Meer onderzoek en voortdurende lobby nodig ; speerpunt voor en core business van NUV

Maatregel 3: Wet op de vaste boekenprijs Intentie Stimuleren pluriform aanbod Brede beschikbaarheid Implementatie Behoud van een gewenste situatie Algemeen geformuleerd, met belangrijke uitzonderingen voor kortingen Wet niet van toepassing op e-boeken en schoolboeken Effect Lichte stijging van titels (kinderboeken en fictie) Pluriformiteit kunstmatig hoog: goed voor sector (minder concurrentie maar meer omzet) Beoordeling Zeer effectief voor stimuleren pluriform aanbod en brede beschikbaarheid Digitalisering en internationalisering niet goed afgedekt: op termijn aanpassen

Maatregel 4: Lumpsum schoolboeken Intentie Vereenvoudiging beheerslast, grotere verantwoordelijkheid scholen, marktwerking Implementatie Eén bekostiging Effect Onderhandelingen worden scheper, andere (complexere) vorm van concurrentie Vraagzijde krijgt meer macht door aanbesteding, positie aanbieders verzwakt Beoordeling Mogelijk negatief voor omzet uitgevers – mede door concentratie van afnemers/intermediairs Concurrentie wordt complexer, mede door nieuwe toetreders Digitalisering kan het speelveld veranderen – focus op eindgebruiker Tijd moet het leren…

Maatregel 5: Financiering publieke omroepen Intentie Regulering van schaarste in de ether Minder rendabele (televisie)cultuur bevorderen Implementatie Mediawet, concessiewet, omroepmededeling 2008 – ruime mogelijkheden voor publieke omroepen op internet en mobiel Effect Gelijksoortige media-uitingen worden ongelijk gefinancierd Geen level playing field: concurrentie op innovatieve terreinen gefinancierd met publieke middelen Beoordeling Complexe vastgegroeide situatie, niets gedaan met Rapport WRR (2005) Onbalans in concurrentieverhoudingen Veel succesvolle programmabladen - meewegen in positionering

Maatregel 6: Privacy, Abonnementen en Kansspelen Intentie Bescherming consument: inbreuk privacy, (promotionele) kansspelen, stilzwijgende verlenging Implementatie Wet op kansspelen, gedragscode promotionele kansspelen  beperking op marketinginstrumenten Voornemen beperking stilzwijgende abonnementsverlenging Bel-me-niet, mail-me-niet, b-2-c spamverbod  beperking op marketinginstrumenten Effect Beperking marketinguitingen in combinatie met minder gegarandeerde continuïteit van uitgaven Combinatie creëert onzekerheid bij uitgevers (en adverteerders en consumenten) Mogelijk minder (advertentie)inkomsten, naast beperking op verwerven extra omzet Mogelijk minder of duurdere titels: negatief voor pluriformiteit Beoordeling Overheid gaat voorbij de mondige burger en negeert afdoende zelfregulering uitgevers Regelgeving heeft mogelijk meer nadelen dan baten voor de burger

Maatregel 7: Verpakkingenbelasting Intentie Belasting om hoeveelheid verpakkingen terug te dringen en duurzame verpakkingen te realiseren Implementatie Belasting voor eerste producent - doorbelasting naar vervolg in de keten toegestaan Levert € 365 miljoen op waarvan € 250 miljoen voor de Algemene Middelen Effect Grote administratieve last (gewicht, materiaalsoort – extra lastig bij samengestelde verpakking) Nauwelijks effect op milieu - kosten worden doorberekend en vanaf 2010 vrijstelling bedrijven met minder dan 50.000 kg verpakkingsmateriaal - Kruisfinanciering Geen incentives verpakkingswijze aan te passen Beoordeling Administratieve last, niet effectief – blijft in stand vanwege bijdrage aan Algemene Middelen Gaat voorbij aan 10 jaar oude en afdoende zelfregulering via Stichting Papier Recycling Nederland (PRN) en aan eigen verantwoording iedere producent in de keten

Overzicht van de bevindingen Substantieel effect op uitgeefsector Beoogde effect wordt niet alle gevallen bereikt (verpakkingenbelasting) In sommige gevallen grote beperking op keuzevrijheid (lumpsum schoolboeken, publieke omroep) – geen gelijk speelveld Overheidsmaatregelen houden in onvoldoende mate rekening met digitale ontwikkelingen Consumentenbescherming gaat voorbij aan zelfregulering en heeft in combinatie negatieve effecten op uitgeefsector

De ongewenste neveneffecten Integrale benadering ontbreekt: maatregelen hebben in combinatie negatieve effecten In sommige gevallen kostenverhogend (BTW, auteursrecht) Verwarring van de markt (lumpsum schoolboeken) en hinderen van innovatie en ontwikkeling (ruim baan aan publieke omroepen op nieuwe terreinen) Verhoging van administratieve lasten

Conclusie Een eerste generieke analyse… Integrale benadering Transparant Repeteerbaar .. toont aan dat regelgeving niet in alle gevallen effectief is en voorbij gaat aan zelfregulering, en dat… … de uitgeefsector hinder ondervindt van overheidsmaatregelen Neveneffecten Ongewenst Onbekend

Toekomstperspectief Nieuwe regels: 2010 en verder Toegang tot informatie Overheid stimuleert Open Access, maar consequenties voor uitgevers niet onverdeeld positief Consumentenbescherming EU Overheid tracht consumenten te beschermen maar genereert daarmee vergroting administratieve lastendruk Zelfregulering is een redelijk alternatief Scenarioanalyse en systematische methode zijn nodig om toekomst te duiden

For every complex problem there is a simple solution that is wrong George Bernard Shaw

Aanbevelingen aan uitgevers en NUV Proactieve houding om totstandkoming wetgeving te beïnvloeden Showcase Wetswijziging Stilzwijgende Verlenging Abonnementen In samenwerking met internationale zusterorganisaties Nadruk leggen op constructieve houding, niet alleen het slechte benoemen Bereidheid tot experimenteren – verdedigende achterhoedegevechten zijn niet productief Ontwikkel alternatieven – showcase Open Access initiatieven

erik.oltmans@thaesis.nl www.overheidenuitgeven.nl www.thaesis.nl Vragen? erik.oltmans@thaesis.nl www.overheidenuitgeven.nl www.thaesis.nl