KINDERMISHANDELING EN KINDEROPVANG 2015 Inspiratiedag Kinderopvang Dr. An Schillemans en Kristel Bovijn Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Oost-Vlaanderen Inspiratiedag VVSG 02.04.2015 ICC Gent "Kindermishandeling: wat kan de kinderopvang doen?"

Verontrusting: subjectief?

Ina I Bas BAS BAS INA De ouders van Ina, baby van 2 maanden, gaan af en toe met elkaar in het gevecht. Moeder is 18 jaar en vader is 26 jaar. Ook voor de zwangerschap hadden ze regelmatig ruzie. Deze ruzies gaan veelal samen met getrek en geduw. Laatst werd mama woest op haar vriend omdat hij, in een ruzie, aan het riempje van het draagzakje van de baby trok. Ze heeft snel haar kindje uit het draagzakje gehaald waarna de ruzie verder ging. Duid aan op de thermometer hoe ongerust je bent over deze situaties.

De ouders van Ina, baby van 2 maanden, gaan af en toe met elkaar in het gevecht. Moeder is 18 jaar en vader is 26 jaar. Ook voor de zwangerschap hadden ze regelmatig ruzie. Deze ruzies gaan veelal samen met getrek en geduw. Laatst werd mama woest op haar vriend omdat hij, in een ruzie, aan het riempje van het draagzakje van de baby trok. Ze heeft snel haar kindje uit het draagzakje gehaald waarna de ruzie verder ging.

Bas, 18 maanden, komt toe op de kinderopvang met een bloedende lip en hevig huilend . Hij kan ook niet meer op zijn beentjes staan . Mama vertelt dat hij van een stoel gevallen is. Kinderopvang raadt aan met B naar de dokter te gaan. Mama laat weten dat zij met haar zoontje op spoed heeft gezeten maar dat er niets gevonden is . Een week later zijn er twee kleine blauwe plekjes te zien zijn op beide wangetjes van het kind .

Signalen van kindermishandeling

Signalen van kindermishandeling bij 0-3 jarigen Signalen van fysieke letsels Signalen van seksueel misbruik Signalen van verwaarlozing Signalen van verstoorde hechting

Signalen van fysieke mishandeling Blauwe plekken Breuken Brandwonden Bijtwonden en andere huidletsels Hoofdtrauma door schudden Klopt het verhaal ? Is er onmiddellijk hulp gezocht ?

Fysieke mishandeling: blauwe plekken Localisatie niét ter hoogte van drukpunten: =billen, genitalia, zijkant gelaat, oren, nek, bovenarmen,benen versus schenen, heupkam, voorhoofd, kin, voorarmen

Paddling Pattern: Vertical Bruises to Gluteal Cleft 3 years old Feldman 1992 5 year old

Fysieke mishandeling: blauwe plekken

Fysieke mishandeling : breuken Geen enkele breuk op zich bewijzend voor kindermishandeling Plaats, type fractuur en ontwikkelingsleeftijd wel aanwijzingen voor kindermishandeling (fysica) Een gedraaide fractuur van het bovenbeen bij een kind dat nog niet stapt is uiterst verdacht Elke breuk bij een kind jonger dat 2 jaar dient goed bekeken te worden

Fysieke mishandeling: brandwonden ‘Handschoen of sok‘ patroon Afgelijnde boorden, afwezigheid van spatten Gespaarde voetzolen, halo’s op stuit Leeftijd brandwonde inconsistent met verhaal Leeftijd en ontwikkeling kind inconsistent met verhaal (bv.in hete badkuip kruipen)

Fysieke mishandeling: brandwonden Het kan ook iets anders zijn: Impetigo kan lijken op sigarettenletsels Luierdermatitis met infectie bovenop Zonneallergie Culturele gebruiken Gefixeerde uitslag door medicatie

Fysieke mishandeling: huidletsels

Fysieke mishandeling: bijtwonden Een bijtwonde door kinderen gebeurt regelmatig Een bijtwonde door een volwassene (grote afdruk van volwassen gebit) is steeds erg alarmerend en wijst op intentionele agressie

Fysieke mishandeling: hoofdtrauma door schudden Meestal geen uitwendige letsels ! Ofwel onmiddellijk zeer ernstig (coma, stuipen) Ofwel chronisch lastig zijn, braken, toename hoofdomtrek

Mechanisme Schudden al dan niet met impact (50 %) 5-10 seconden “bridging veins” scheuren BLOEDING

Signalen van seksueel misbruik Roodheid…is meestal geen misbruik Flagrant letsel…is belangrijk stuk van de puzzel Blauwe plekken in genitaalstreek Belang van onderzoek door arts met kennis van zaken Angst bij pamperwissel Uitspraken van een kind : kind spontaan laten vertellen, niets suggereren, hoe concreter de uitspraken, hoe verdachter

Signalen van seksueel misbruik In 60-70% gevallen van bewezen misbruik zijn er geen fysieke afwijkingen Als er afwijkingen zijn bij misbruik zijn ze vaak aspecifiek Waarde klinisch onderzoek zeer belangrijk en toch ook beperkt

Signalen van seksueel misbruik Signalen- geen enkel kenmerk bewijst: Steeds weerkerende (bewezen infecties) Vroegtijdige seksuele kennis en interesse Teveel belangstelling ouders voor genitaliën Onverklaard genitaal trauma SOA bij jonge kinderen Masturbatie-gedrag van 2-3 jarige wijst vaak niet naar seksueel misbruik

Signalen van verwaarlozing De ene luierdermatitis is de andere niet Honger en slechte gewichtsevolutie Kledij niet aangepast aan weersomstandigheden Bewust zijn van normen en waarden

Signalen van verstoord hechtingsproces Huilen – overprikkeling Weinig interactie - apathie Frozen watchfullnes

Emotionele noodsignalen

Failure to thrive (FTT) Het onvermogen van een kind om een tevoren vastliggend groeipatroon vast te houden, inclusief het groeipatroon in de baarmoeder, zoals dat door zwschduur en geboortegewicht wordt bepaald

Failure to thrive: typen Organisch (30%) Fysiologische oorzaak Medische behandeliing, noodz voor ziekte Non-organisch (70%) Omgevingsfactoren (emotioneel/affectief) Mengvormen Barton D. Schmitt, M.D.

Oorzaken non-organische FTT Gebrek aan opvoeding/voorbereiding op ouderschap Onvoldoende steun vanuit familie Ouderlijk dysfunctioneren Moeilijk kind Ouder-kind interactieproblemen Dysfunctioneren van gezin Ludwig & Kornberg,1993

Accidentele FTT Fouten bij klaarmaken voeding Concentratie: te verdund Niet leeftijdsadequate voeding Borstvoedingproblemen Teveel verzorgers (verwarring)

Risicotaxatie - instrumenten Kindermishandelingsindex Vertrouwenscentra Kindermishandeling Lirik Pos schaal van Hellinckx Signaallijst verontrustende opvoedingssituaties Integrale Jeugdhulp Om onze intuïties en gevoelens te ondersteunen met kennis, beschikken we over onderzoeksmateriaal dat ons als hulpverlener kan helpen om op een effectieve manier om te gaan met situaties van verontrusting.   Deze onderzoeksgegevens zijn verwerkt in allerlei instrumenten en modellen die we kunnen gebruiken m.b.t. risicosituaties. Sommige instrumenten zijn vooral diagnostisch en focussen eerder op het meten van risico’s (zoals de care-nl, Lirik, kindermishandelingsindex vk en Pos schaal van Hellinckx). Maar Meten is niet altijd Weten. Daarom is er in de hulpverlening weer een evolutie naar modellen die oplossingsgericht zijn. De practicebased ontwikkelde modellen, zoals de positieve heroriëntering, de eigenkrachtconferenties en de signs of safety & wellbeing, beantwoorden aan deze nood. De diagnostische modellen zijn dus vooral zinvol om structuur te brengen in je observaties en niets over het hoofd te zien. Ze geven je echter weinig tot geen aanzet tot handelen en ze focussen dermate op problemen en risico’s dat het gevaar bestaat dat we vergeten te kijken naar protectieve factoren. Ik overloop met jullie even een aantal instrumenten die zowel door jeugdzorg als door de Vertrouwenscentra gehanteerd worden. Aan jullie raad ik aan gebruik te maken van zowel een risicotaxatiemodel als een oplossingsgericht model. Door een combinatie te maken van beiden modellen heb je zowel een goede taxatie als een aanzet tot dialoog met je cliënt. De signaallijst verontrustende opvoedingssituaties van de Integrale Jeugdzorg: voor iedereen toegankelijk De kindermishandelingsindex van de VK (2010 KUL en C. Desair VK Leuven): enkel te gebruiken voor VK medewerkers De Care – nl (2005, richtlijn voor gestructureerde beoordeling van het risico op kindermishandeling de Ruiter en de Jong. Een zo nauwkeurig en betrouwbaar mogelijke risicotaxatie maken voor een individuele situatie): voor iedereen toegankelijk. Bijhorend boekje te verkrijgen mits betaling en/of mits volgen cursus (gepatenteerd Lirik : vrij toegankelijk voor iedereen. korte checklist ontwikkeld door het Nederlands Jeugdinstituur t.b.v. de Jeugdzorg.om onderkennen van (mogelijke) signalen van intrafamiliale kindermishandeling/onveilige opvoedingssituatie Een eerste inschatting van het risico op kindermishandeling in de nabije toekomst Gestructureerde oordeelsvorming van de beroepskracht door ondersteuning van de lirik. Lirik geeft geen forumules of criteria om tot een objectief oordeel te komen. POS schaal van Hellinckx: (specifiek opgesteld voor de consultatiebureaus van kind en gezin) willen de hulpverlener helpen mogelijke verontrustende signalen of kenmerken van de opvoedingssituatie of van kindermishandeling te belichten. Signs of Safety Izika: Instrument ter bepaling van de Zorg Intensiteit voor Kinderen en Adolescenten (voor kinderen van 6-18 jaar met stoornissen allerhande (ook psych. Stoornissen, middelenmisbruik, ontwikkelingsstoornissen) De Izika kan gebruikt worden voor beslissingen omtrent het initiële niveau van zorg. Beschrijft het type en de intensiteit van de middelen die nodig zijn voor een bepaald niveau van zorg dat tegemoet komt aan de behoeften van de minderjarige 6 dimensies Risico op verwonding Functionele status Comorbiditeit Herstelomgeving Deze instrumenten hebben waarde maar houden ook beperkingen in. De waarden zijn: Via risicotaxatie brengen we een ordening aan aan onze observaties, kunnen we op een systematische manier observeren, bevragen en kunnen we ons een mening vormen om tot een uitspraak te komen over de risico’s en de herhalingskansen Door dit in kaart te brengen maakt de beroepskracht zich minder afhankelijk van incidentele signalen van verontrustende situaties/km waardoor je tot een beter oordeel kunt komen over de situatie van het kind in zijn gezin. Het brengt ook structuur in de bespreking van onze verontrusting met collega’s en cliënten. Wie verontrustende signalen opmerkt, heeft alle reden om in dat stadium een gesprek met de ouder aan te knopen. We zullen steeds moeten bereid zijn te luisteren, te kijken, te voelen en te onderzoeken. Observatie zonder communicatie heeft geen nut en draagt niets bij aan de zorg voor de minderjarige en zijn gezin. De beperkingen zijn: risico van je blind te staren op een score. Het is geweten dat in geval van rood licht (signaallijst IJH) slechts 33% echt verontrustend is. Bij 66% is zijn er genoeg factoren die tegenwicht bieden aan de risico’s, en waar er dus niets verontrustend is. Vooral negatieve signalen worden benoemd. Dit terwijl het vooral ook belangrijk is om te kijken naar protectieve factoren. Hierrond is echter nog minder wetenschappelijk onderzoek gevoerd. Bij problematische opvoedingssituaties zal het vooral van belang zijn de verhouding draaglast-draagkracht in te schatten. Dergelijke signaallijsten houden het risico in te instrumenteel te denken. Signaallijsten zijn geen interactief instrument en het zet niet aan/biedt geen handvatten tot dialoog met de client. Ze bieden maar beperkte handleiding tot verder handelen (niet opgenomen in risicotaxatieinstrument , niet in Care – nl.) . In de Signaallijst IJH worden er wel tips gegeven tot verder handelen. Dat dergelijke instrumenten meer structuur kan aanbrengen in besprekingen met derden en dat je het gezin integraal bekijkt, is een belangrijke meerwaarde voor de praktijk. Een brede kijk hanteren en je niet vastpinnen op één signaal (bv. druggebruik): We gaan kijken naar volgende factoren: Ouderfactoren: persoonlijkheid, relaties,.. Gezinsfactoren: intergenerationeel, maatschappelijk Ouder-kind factoren (Hellinckx) Kindfactoren: psycho-emotioneel, sociaal, fysiek Interactie hulpverlener-client (signaallijst IJH en POS schaal hellinckx) Beschermende capaciteiten

OBSERVATIESCHEMA Context Taal Gedrag Lichaam Symbolen Context

Stappenplan

Oefening cfr casus ofwel cfr eigen casus Stap 1: je maakt je zorgen VOORBEREIDEN Stap 2: overleg en informatie verzamelen HANDELEN 1 Stap 3: Hulpverlening op gang brengen HANDELEN 2 Stap 4: Nazorg en evaluatie Oefening cfr casus ofwel cfr eigen casus Leeg sjabloon met begeleidende vragen (in groepjes) Invullen Samen overlopen, met bemerkingen OPVOLGEN-EVALUEREN- BIJSTUREN

Algemeen sjabloon stappenplan (vermoeden) 1. VOORBEREIDEN (observeren, overleggen, risico inschatten, …)   startpunt stappenplan bepalen (begint met vermoeden(s) of signalen) Bepaal hoe je vermoedens gaat uitklaren, objectiveren Bepaal hoe je signalen verder gaat verzamelen Hoe ga je in uw voorziening/dienst communiceren rond ‘vermoeden’? Wanneer kies je er voor om kind/ouders aan te spreken – wie gaat dit doen? – hoe ga je dit doen? Bekijk of contactname (advies) met VK van betekenis kan zijn in deze fase. … 2. HANDELEN (spreken, confronteren, overleggen, risico inschatten,…) Met kind spreken ouders aanspreken zorgen benoemen en komen tot erkenning probleem ouders doorverwijzen naar hulpverlening wanneer contactname VK? (advies – melden) Wanneer meld je bij politie? Samen met ouders observeren 3. OPVOLGEN, EVALUEREN EN BIJSTUREN afspraken maken met ouders vervolggesprek plannen met ouders bijkomende observaties plannen hoe plan je verder overleg effecten van de tussenkomsten bevragen bij ouders, externen, kind bekijk hoe je een stappenplan kan afsluiten, afronden. Algemeen sjabloon stappenplan (vermoeden) kindermishandeling Begeleidende vragen

Oefening cfr casus ofwel cfr eigen casus Stap 1: je maakt je zorgen Je maakt je zorgen over het voorkomen of gedragingen van het kind Er is een letsel dat verzorging nodig heeft Rol onthaalouder Stap 2: overleg en informatie verzamelen Geen signalen meer: rol onthaalouder Er blijven signalen die zorgen baren: rol verantwoordelijke Stap 3: Hulpverlening op gang brengen Er blijven signalen die zorgen baren na gesprek van verantwoordelijke met ouders : rol verantwoordelijke en rol regiomanager Stap 4: Nazorg en evaluatie Oefening cfr casus ofwel cfr eigen casus Leeg sjabloon met begeleidende vragen (in groepjes) Invullen Samen overlopen, met bemerkingen Rol onthaalouder, verantwoordelijke, regiomanager

Communicatie met de ouder

Communicatie met de ouder De basishouding (empathie, respect, beschikbaarheid,..) De communicatievaardigheden (verbaal en non-verbaal, relatie- en inhoudsniveau, perspectiefname, symmetrisch en complementair,…) De structuur van het gesprek (voorbereiding, introductie, gesprek, verwerking, advies/perspectief) concrete voorbeelden noemen over het gedrag dat hij ziet wat hem zorgen baart. Bij de start van het gesprek is het belangrijk ouders een kader te geven: de aanleiding en het doel. Benoem ook de emoties die je waarneemt bij een ouder. Als je ze vertelt dat je ziet dat hun kind zich terugtrekt in de klas, dan is dat slecht nieuws voor ouders. Daar schrikken ze van of ze worden verdrietig. Dat moet je benoemen, als je dat niet doet en doorpraat, over oplossingen begint; horen ze niet wat je zegt. De ander blijft dan in de emotie zitten. Dus: luister actief, vraag door en stel open vragen. Erken ook de deskundigheid van de ouders. Zij kennen hun kind het beste en kunnen veel informatie geven waardoor je gedrag beter kunt plaatsen.

Communicatie met de ouder Voorbereiding Concreet waarneembare feiten (observatieschema) Setting Introductie gesprek Kader en doel Gesprek Concreet waarneembare feiten omschrijven, niet veroordelen Emoties opvangen/benoemen Actief luisteren Ouders erkennen als deskundig Motiveren voor hulp Verwerking Afsluiten: advies/perspectief concrete voorbeelden noemen over het gedrag dat hij ziet wat hem zorgen baart. Bij de start van het gesprek is het belangrijk ouders een kader te geven: de aanleiding en het doel. Benoem ook de emoties die je waarneemt bij een ouder. Als je ze vertelt dat je ziet dat hun kind zich terugtrekt in de klas, dan is dat slecht nieuws voor ouders. Daar schrikken ze van of ze worden verdrietig. Dat moet je benoemen, als je dat niet doet en doorpraat, over oplossingen begint; horen ze niet wat je zegt. De ander blijft dan in de emotie zitten. Dus: luister actief, vraag door en stel open vragen. Erken ook de deskundigheid van de ouders. Zij kennen hun kind het beste en kunnen veel informatie geven waardoor je gedrag beter kunt plaatsen.

Samenwerking Kindermishandeling = verantwoordelijkheid van iedereen Hulpverlening Gedeeld beroepsgeheim Plicht om te helpen

1. Kindermishandeling = de verantwoordelijkheid van iedereen Het voorkomen van en het adequaat aanpakken van kindermishandeling moet een bekommernis zijn van alle voorzieningen die met kinderen werken (visietekst, K&G 1997) De Rechten van het Kind vormen een belangrijke basis voor het werk van de Jeugdgezondheidszorg. De overheid legitimeert dan ook de “bemoeienis” van de Jeugdgezondheidszorg met de opvoedingssituatie van kinderen.

2. Hulpverlening Niet Rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp Rechtstreeks toegankelijke hulpverlening K & G/kinderopvang/modules CKG CLB Huisarts/ziekenhuis CGGZ OCMW, CAW Gezinshulp Politie VK .. Niet Rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp Dagcentra Begeleidingstehuizen Modules CKG (langdurig) Modules contextbegeleiding Centra integrale gezinshulp (CIG) … Vertrouwenscentra Kindermishandeling Ondersteuningscentrum Jeugdhulp G.V.

3. Gedeeld beroepsgeheim Geldt ook voor psychologen, enz… Spreek als je denkt dat je alleen op die manier het kind kan helpen “Need tot know” en niet “nice to know” Liefst met medeweten cliënt

4. Plicht om te helpen: wat kan, mag, moet je doen ? Je mag steeds anoniem advies inwinnen bij VK Je mag het gezin aanspreken en hulpverlening trachten te installeren Vergeet ook niet de gewone reflexen (zoals een ouder doorverwijzen naar een kinderarts ) Je mag kindermishandeling of vermoeden ervan aanmelden op het VK. De mate waarin het VK actief stappen onderneemt, hangt af van de verder verzamelde gegevens, de betrokken hulpverlening en de risico-inschatting. Enkel hulpverleners krijgen feedback

Vertrouwenscentrum Kindermishandeling: werking

Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Oost-Vlaanderen Advies Diagnostiek Hulpverlening Coaching – coördinatie Sensibilisering 1712 Reguliere werking Gemandateerde voorziening Meldpunt geweld, misbruik & kindermishandeling voor burgers: Informeren Adviseren doorverwijzen Procedure Maatschappelijke noodzaak Consult