Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Surveyklimaat en de bezorgdheid voor privacy G. Loosveldt, Centrum voor Sociologisch Onderzoek, K.U.Leuven A. Carton, Studiedienst van de Vlaamse Regering Studiedag Vlaanderen Gepeild, 1 oktober ‘09

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Opbouw Bescherming van de privacy ingebed in een wetgevend kader Over het verzoenen van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en surveyonderzoek Algemene bezorgdheid en gevoeligheid voor privacy bij de Vlaming Privacy en surveyonderzoek Besluit

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Bescherming van de privacy ingebed in een wetgevend kader (1) Recht op privacy VN – Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten, 1966 Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden, artikel 8 Belgische grondwet, artikel 22

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Bescherming van de privacy ingebed in een wetgevend kader (2) Verwerking van persoonsgegevens »Informatisering: zowel overheden als private instellingen bouwen databanken op met allerlei persoonsgegevens die door middel van unieke identificatienummers in principe eindeloos met elkaar gekoppeld kunnen worden »Beheer van deze gegevensstromen leidt in navolging van Europese richtlijnen tot specifieke wetgeving en uitvoeringsbesluiten in de periode 1992 – 2008

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Bescherming van de privacy ingebed in een wetgevend kader (3) Verwerking van persoonsgegevens »CBPL onafhankelijk toezichtorgaan Verstrekken van adviezen, geven van aanbevelingen aan bevoegde overheden/instanties Verlenen van machtigingen voor de verwerking of de mededeling van persoonsgegevens aan bevoegde instanties Controleren van de wijze waarop de mededeling en verwerking van persoonsgegevens geschiedt Informeren en verlenen van bijstand aan de betrokken personen bij uitoefening van rechten en plichten »Verlenen van machtigingen via sectorale comités

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Bescherming van de privacy ingebed in een wetgevend kader (4) Verwerking van persoonsgegevens »‘Verwerking’ en ‘persoonsgegevens’ zeer ruim opgevat Persoonsgegevens = iedere informatie betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon, hetzij via directe of indirecte identificatie Gecodeerde gegevens = persoonsgegevens Verwerking = elke bewerking m.b.t. persoonsgegevens zoals verzamelen, vastleggen, ordenen, bewaren, bijwerken, wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorverzending, verspreiden of op enigerlei andere wijze ter beschikking stellen, samenbrengen, met elkaar in verband brengen, alsmede het afschermen, uitwissen of vernietigen van persoonsgegevens »Surveyonderzoek ontsnapt niet aan regelgeving

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Over het verzoenen van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en surveyonderzoek (1) Toepassing privacywetgeving botst met de surveypraktijk »Zomer 2005: gewijzigde modaliteiten m.b.t. het verkrijgen van mededeling van identificatiegegevens uit het Rijksregister »Wetenschappelijke onderzoekswereld komt ‘in opstand’ »Juni 2006: gedeeltelijke tegemoetkoming bezwaren organisatie schriftelijke enquêtes »Op zoek naar een compromis voor telefonische en face-to-face enquêtes »Eind 2008: CBPL gedragscode voor onderzoekers bij gebruik van persoonsgegevens

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Over het verzoenen van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en surveyonderzoek (2) Een vademecum maakt onderzoekers wegwijs in de wettelijke bepalingen die gelden bij onderzoek dat gebruik maakt van persoonsgegevens Enkele implicaties bij het zelf verzamelen van data »De respondent Op basis van grondige kennis in alle vrijheid beslissen al dan niet meewerken »De onderzoeker Aangifteplicht Kennisgeving aan de betrokkenen Instemming van de betrokkenen Verzekeren veiligheid verwerking – veiligheidsbeleid Gegevensverzameling is proportioneel

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Over het verzoenen van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en surveyonderzoek (3) Enkele implicaties bij het zelf verzamelen van data »De onderzoeker Zoveel mogelijk anoniem werken en publiceren Uitoefening rechten betrokkenen mogelijk maken Herbenaderingen beperkt tot zachte weigeringen Bij ondubbelzinnige (“harde”) weigering geen verdere contacten toegelaten en vernietiging contactgegevens Interviewers: overzicht wetgeving bescherming persoonlijke levenssfeer, relevante regels gedragscode »De interviewer / bureau dataverzameling Contractueel verbonden tot respecteren regels

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Over het verzoenen van de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en surveyonderzoek (4) Uit regelgeving blijkt grote bezorgdheid van de overheid voor bescherming privacy van de burgers Paradox: »Verschillende fasen in de beleidscyclus grote behoefte aan informatie die betrekking heeft op de private leefsituatie van individuen. »Surveyonderzoek vervult tot op zekere hoogte deze informatiebehoefte. »Noodzakelijke voorwaarde is wel dat de privacy tijdens bepaalde fasen geschonden wordt…

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Algemene bezorgdheid over privacy Maatschappelijk draagvlak ? Tabel 1: Frequentieverdeling van de vraag: ‘Algemeen genomen, hoe bezorgd bent u over uw privacy’ in het SCV survey van 2007 en 2004 (%) Helemaal niet bezorgd Niet erg bezorgd Wat bezorgd Zeer bezorgd N SCV Survey ,0241,3133,498, SCV Survey ,3533,5137,2618,891546

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Geringere bezorgdheid is niet gelijk aan onverschilligheid »85% wenst controle over informatie die over hem of haar wordt verzameld »57% vindt dan men geen controle meer heeft over het gebruik van persoonlijke gegevens »Overgrote meerderheid (83%) is het eens met een strikte reglementering van het gebruik van computers bij het bewaren van persoonsgegevens

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Evaluatie van inbreuken op de privacy »Differentiële gevoeligheid (11 puntschaal) SituatiesGemiddelde score (stand afw) 1. Belastingformulieren invullen1,98 (2,34) 2. Enquête naar politieke voorkeur3,67 (3,06) 3. Onbemande camera’s om verkeersovertredingen vast te stellen 2,11 (2,60) 4. Klantenkaart in grootwarenhuizen om koopgedrag bij te houden 4,15 (3,21) 5. Zichtbare beveiligingscamera in een winkelstraat1,94 (1,95) 6. Onzichtbare beveiligingscamera in een winkelstraat3,03 (3,20)

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Geringe gevoeligheid voor schending van de privacy » 5% (sterk) tegen bewakingscamera’s » en 80% is sterk voor plaatsing Algemene bezorgdheid correleert positief (cor= 0.30;p<0.001)met gevoeligheid voor schending van de privacy

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Tolerantie tegenover het gebruik van persoonlijke gegevens die door de overheid worden opgeslagen VrijOnder controle Na toe- stemming Niet Wetenschappelijke instellingen die onderzoek willen doen 16,9532,6445,544,88 Privé-personen die een stamboomonderzoek willen verrichten 20,1519,1152,728,02 Ministeries die hun beleid willen evalueren 12,9741,3737,458,02 Commerciële instellingen die onderzoek willen doen 4,1216,9643,6835,24 Privé-detectives die vermiste personen opsporen 13,7124,6245,1016,57

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Privacy en enquêtes Worden surveys ervaren als een inbreuk op de privacy? »‘Enquêtes zijn een inbreuk op de privacy’ 60% (helemaal) oneens; 15% (helemaal) eens Terughoudendheid »1/3 vindt sommige vragen te persoonlijk »de helft twijfelt om mee te werken omwille van onduidelijkheid met wat er met de antwoorden gebeurt

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Effect van gevoeligheid voor privacy aangelegenheden op de medewerking aan surveys ? »Methodologische opmerking Vertekening omwille van sociale wenselijkheid Onderschatting van het effect –Indien effect in de populatie: ondervertegenwoordiging van ‘gevoelige’ respondenten Indicatoren »Intentie tot medewerking (82% =positief) »Feitelijk medewerking aan drop off (response rate= 87%)

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Tabel: Logistische regressies met intentie tot medewerking als afhankelijke variabele en diverse aspecten van privacy als onafhankelijke variabele Algemene bezorgdheid Inbreuken op privacy Tolerantie gebruik gegevens Privacy en enquêtes Intercept Privacy effect (odds ratio) 2,0982 ** -0,0423 (0,959) 1,8063 ** -0,0811 * (0,922) 2,4970 ** -0,0702 ** (0,932) 3,8734 ** -0,7646 ** (0,466) Effecten blijven na controle van achtergrondkenmerken »Intentie is hoger bij hoog opgeleiden »Intentie is lager bij vrouwen en in de leeftijdsgroep 25-44

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Tabel: Logistische regressies met medewerking aan drop off vragenlijst als afhankelijke variabele en diverse aspecten van privacy als onafhankelijke variabele Algemene bezorgdheid Inbreuken op privacy Tolerantie gebruik gegevens Privacy en enquêtes Intercept Privacy effect (odds ratio) ** * ** ** ** Effect blijft na controle van achtergrondkenmerken »65 plussers en hoger opgeleiden werken meer mee Beperkte empirisch ondersteuning van effecten privacy op medewerking (zie opmerking)

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Is bezorgdheid en gevoeligheid voor privacy onderdeel van het survey klimaat? JaarHelemaal oneens OneensNiet eens en niet oneens EensHelemaal eens Dergelijke onderzoeken zijn voor de mensen die eraan meewerken een verspilling van hun tijd ,3 4,6 45,7 50,1 30,4 30,8 9,6 11,8 5,0 2,8 Iedereen heeft de verantwoordelijkheid om mee te werken aan dergelijke onderzoeken ,9 2,0 20,5 20,6 31,6 30,9 35,9 41,6 7,0 4,8 De resultaten van dergelijke onderzoeken zijn meestal juist ,5 0,8 11,5 12,8 44,7 42,6 38,7 40,7 3,7 3,1

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel NegatiefNeutraalPositief 20073%43%54% 20024%40%56% Schaal ‘Opinie over Surveys’ »Dimensies: waarde, betrouwbaarheid, plezier en kost Opinie over surveys »Stabiel »Negative correlatie (cor= -0.41; p<0.O01) tussen algemene opinie en de schaal ‘Privacy en enquêtes’

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Positief survey klimaat is noodzakelijk voorwaarde voor de organisatie van surveys »Veronderstelling: bereidheid om deel te nemen te nemen stijgt met Positieve opinie Interview is geen bedreiging privacy Niet overbezorgd over privacy

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Intentie tot medewerking »Ondersteuning van veronderstelling medewerking drop off »Significant maar zwak effect van bezorgdheid Tabel : Logistische regressie met intentie tot medewerking en medewerking aan drop off vragenlijst en drie aspecten van het survey klimaat als onafhankelijke variabele. Intentie tot medewerking Medewerking aan drop off Intercept Algemene bezorgdheid over privacy Privacy in enquêtes Opinie over surveys (*) ** ** ** *

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel besluit Vlamingen niet overbezorgd voor de schending van hun privacy Controle over gebruik persoonlijke gegevens belangrijk »Algemeen belang: vrij of onder controle »Privé belang: toestemming van de personen Minder restrictief dan regelgeving Impact van de bezorgdheid om zijn privacy op de medewerking aan survey is geringer dan de impact van de maatregelen ter bescherming van de privacy

Vlaamse Overheid Studiedienst van de Vlaamse Regering Boudewijnlaan Brussel Bezorgheid over de bescherming van de privacy is onderdeel van het survey klimaat Opinie over surveys is stabiel Toenemende behoefte aan informatie uit de privé sfeer om efficient en effectief beleid uit te tekenen. Koppeling van adminstratieve registers met survey gegevens overwegen