Cisca Hoogendijk, Papyrologisch Instituut Antieke bronnen en materiële cultuur van de Grieks-Romeinse wereld: GRIEKSE PAPYROLOGIE (1) Cisca Hoogendijk, Papyrologisch Instituut

Papyrologie: wetenschap die zich bezighoudt met het ontcijferen en bestuderen van alle teksten die op papyrus geschreven staan Zelfstandige discipline Hulpvak Zelfstandige discipline specialisten Hulpvak voor o.m. Oude Geschiedenis, Egyptologie, Klassieke talen, Rechten, Theologie

Papyrus Cyperus Papyrus L. De plant Cyperus Papyrus L. groeide in de Oudheid alleen in de Nijl

Vervaardiging van papyrus Papyrus as a writing material was invented in ancient Egypt in the fourth millennium BCE. It was made by pasting together, crosswise, two layers of strips of the stem of the papyrus plant. The ancient source on the method of papyrus-making is Pliny the Elder, who describes the technique in his Naturalis Historia XIII, 74-80 (cf. Lewis 1974, Turner 1978, Hendriks 1984). Triangular stem, green outer layer peeled off, cut strips, lay crosswise, sticks together with natural glue in plant, sheet of papyrus, sanded / polished with pumice stone. [lib.umich.edu/papyrus_making/lg_intro.html] 4

Papyrusrol binnenkant beschreven met de vezels mee kolommen

Codex (Papyrus Bodmer 66, Evangelie Johannes, ca. 200 na Chr.) Later ook boekvorm = codex (Papyrus Bodmer 66, Evangelie Johannes, ca. 200 na Chr.) bladzijden, beschreven aan twee kanten

Papyrus met Griekse tekst Recto = voorkant Verso = achterkant (Contract over betaling achterstallige pachtgelden, 21 december 86 na Chr.) Recto = voorkant (beschreven met vezels mee) Verso = achterkant (vaak onbeschreven) Uit collectie Pap. Int. Betaling achterstallige pacht.

Vindplaats papyri Meestal Egyptische woestijn: - Vuilnisbelten Verlaten dorpen en steden Mummiecartonnage Soms buiten Egypte 8

Geografische verdeling papyri EGYPTE Herculaneum Sporadisch: Griekenland, Israël, Dura-Europos, Arabië, Libië, Engeland, ... Dode Zee-rollen

Schrijfmateriaal in de Oudheid Ostracon = potscherf (kwitantie voor dijk- en badhuisbelasting 19 augustus 94 na Chr.) O 47 Dijk- en badhuisbelasting 19 augustus 94 na Chr.

Meer schrijfmateriaal in de Oudheid, zie tentoonstelling Hout (mummie-etiketten, wastabletten, dunne plankjes) Linnen Lood Perkament Michigan 12

Chronologie van Egypte en talen in de papyri ca. 3000- 7de eeuw v. Chr. Faraonische tijd  Egyptisch, drie schriftvarianten: - Hiërogliefen, vanaf 2500 - Hiëratisch, vanaf 2500 - Demotisch, vanaf 650 Ca. 7de eeuw-330 v. Chr. Perzische tijd  Aramees 332 v. Chr. Alexander de Grote, daarna Ptolemaeën ca. 330-30 v. Chr. Ptolemaeïsche periode  Grieks, demotisch 30 v. Chr. Augustus 30 v. Chr.-284 n. Chr. Romeinse tijd  Latijn 284-640 n. Chr. Byzantijnse tijd  Koptisch 640-800 Vroeg-Islamitische/Arabische periode  Arabisch Na 800 Arabisch/Islamitisch Egypte

Geschiedenis van het vak Papyrologie 1) vroege periode (tot ca. 1820)  toevallige aankopen; Napoleon SB I 5124: Charta Borgiana (ed. 1788) κατʼ ἄνδρα τῶν ἀπεργασαμένων εἰς τὰ χωματικὰ ἔργα Τεπτύνεως λγ (ἔτους) Μεχεὶρ ι ἕως ιδ̣ Πτολεμαΐ(*)δ(ος) Ὅρμ(ου), ἀνδ(ρῶν) ρπα, ὧν τὸ κατʼ ἄνδ(ρα). Persoonslijst van degenen die hebben meegewerkt aan de dijkwerkzaamheden van Tebtynis. Jaar 33, Mecheir 10-14, te Ptolemais Hormou, 181 mannen, als volgt:… 1) 1752 Ontdekking van verkoolde papyrusrollen in Herculaneum. 1778 Aankoop Charta Borgiana door een Italiaanse handelaar in Egypte. Publicatie van de Charta Borgiana door N. Schow: Charta papyracea graece scripta Musei Borgiani Velitris. 1798 Napoleon in Egypte. 2) 1826/27 Uitgave van de Griekse papyri van het Egyptisch Museum in Turijn. Leids Museum van Oudheden koopt een hoeveelheid papyri van de Zweedse consul in Egypte, d'Anastasi. 1843 Leemans publiceert een deel van de papyri uit het Museum van Oudheden. 1877/8 De Nationale Bibliotheek in Wenen koopt bijna 100.000 papyri (Grieks, Koptisch, Arabisch). 3) 1893 P. Lond. I.; 1895 BGU I; 1898 P. Oxy. I. 1922 Fr. Preisigke publiceert deel 1 van de Berichtigungsliste der griechischen Papyrusurkunden aus Ägypten (BL I). 1940 Eerste deel van de serie Papyrologica Lugduno-Batava: The Warren Papyri. Nieuwe ontwikelingenen: Archiefonderzoek, Tweetalig onderzoek, “New Papyrology” (interdisciplinair, historische, demografische, antropologische etc. methoden toegepast op pap. bronnen); Internet

Vuilnishoop in Oxyrhynchus, 1903 (?) Bron: http://www.csad.ox.ac.uk/POxy/VExhibition/vexhframe_hi.htm

2) periode van opbouw (ca. 1820-1888) - eerste edities - collecties (Berlijn, Wenen, London, Oxford, Parijs etc.) 3) periode van bloei (ca. 1888-heden) edities, woordenboeken, ‘Berichtigungslist’ nieuwe ontwikkelingen: - archieven - tweetaligheid - ‘New Papyrology’ - internet

Wat staat er op? (1) Literaire papyri Bekende auteurs Bv. Homerus, Plato, Euripides Nieuwe teksten Bv. Sappho, Athenaion Politeia, Menander Relevantie Tekstoverlevering Taalontwikkeling Homerus, Odyssee III 457-491 (1ste e. BC) Telemachus bij Nestor

(2) Documentaire papyri Allerlei onderwerpen (bv. bestuur, religie rechtspraak, onderwijs, bevolking) Privékarakter

Editie Uiterlijke beschrijving; handschrift (paleografie) Datering Griekse transcriptie Vertaling Commentaar, interpretatie Handschrift kan helpen bij datering Transcriptie met kritisch apparaat 21

P.Oxy. LI 3605, ca. 215 n. Chr. 22

P.Oxy. LI 3605, ca. 215 n. Chr. ̣ ̣ ̣[ ̣] τῶν ἐξ [ἀρχόντων αἱρε-] θέντων συνεξ[ελέσθαι καὶ συγκατα-] στῆσαι ὄνους π̣[εμπομένους εἰς τὴν] εὐκταιοτάτ[ην ἐπιδημίαν τοῦ κυρίου] 5 ἡμῶν Α[ὐτοκράτορος Σεουήρου] [Ἀ]ντωνείν[ου, οὓς καὶ ἀποκαταστήσω] [καὶ] παραδώσ[ω εἰς τὸ ἐν μηδενὶ μεμ-] φθῆναι ἢ ἔνοχος εἴην [τῷ ὅρκῳ]. παρέσχον δὲ ἐμαυτοῦ εἰς τοῦτο ἐ[γ-] 10 γυητὴν Αὐρήλιον Πελῶριν ̣ ̣ ̣[ ̣ ̣] τ̣εως { ̣} α ̣ ̣ ̣ ̣[ ̣ ̣] ̣ ̣ παρόντα καὶ εὐ- δοκοῦντα ἐπὶ πᾶσι τοῖς προκειμένοις. ἐγρ(άφη) ἐπακολ(ουθοῦντος) Αὐρηλίου Μαμερτείνου το̣ῦ̣ [καὶ] Πτολεμαίου ὑ(πηρέτου). καί εἰσιν Αὐρήλιοι 15 Βελλῆς ὡς (ἐτῶν) ̣ ̣ οὐλ(ὴ) ἀντ ̣( ) ἀ̣ρ̣ιστ(ερ ), Πελῶρις ὡς (ἐτῶν) με οὐλ(ὴ) ἀντίχιρι(*) ἀριστ̣(ερῷ). (ἔτους) κδ Αὐτοκράτορος Καίσαρος Μάρκου Α[ὐ]ρηλίου Σεουήρου Ἀντωνείνου Παρ[θικοῦ] Μεγίστου Βρεταννικοῦ Μεγίστου 20 Γερμανικοῦ Μεγίστου Σὐσεβοῦς Σεβαστοῦ, Ἁθὺρ λ. …samen met] degenen die gekozen zijn van de magistraten, ezels te selecteren en in gereedheid te brengen, (ezels) die worden gezonden ter gelegenheid van de zeer gewenste reis van onze heer Imperator Severus Antoninus, die ik zal voorbereiden en leveren, op onberispelijke wijze of moge ik anders onderworpen zijn aan de (consequenties van) eed. Als garant voor mezelf heb ik hiertoe Aurelius Peloris, zoon van […] geregeld, aanwezig en die instemt met alle voorgenoemde punten. Geschreven met goedkeuring van Aurelius Mamertinus alias Ptolemaios, assistent. En zij zijn Aurelius Belles, ongeveer …jaar, met een litteken op zijn linker… Aurelius Peloris, ongeveer 45 jaar met een litteken op zijn linkerduim. Jaar 24 van Imperator Caesar Marcus Aurelius Severus Antoninus Parthicus Maximus Britannicus Maximus Germanicus Maximus Pius Augustus, Hathyr 30.

(Mary gave birth to Christus) To Flavius Strategius, the venerable curialis in charge of the village of Tampemou, from Aurelius Apphus of the same village. Living as a stranger and foreigner in the aforesaid village, I also pay the impost for my proportion of the poll tax every year. And I do not know why the komarchs of the same village introduced innovations against me […] seeking to throw me out with the […] of the village […] Therefore, I ask your excellency to order that they step forward and […] my lord…since I pay (?) and … I, Aurelius Apphus, have presented this. P.Oxy. L 3584 (5de eeuw n.Chr.)

“Leidener Klammersystem” … sporen van letters . (onder letter) onzeker gelezen letter [ ] verloren gegane letters < > volgens uitgever vergeten letters ( ) door de uitgever voluit geschreven afkortingen en symbolen { } volgens uitgever te verwijderen letters [[ ]] door antieke schrijver doorgehaalde letters ` ´ door antieke schrijver boven de regel toegevoegde letters . onzeker gelezen letter (meestal beschadigd) [ ] verloren gegane letters < > letters, ten onrechte door de schrijver weggelaten en door de uitgever aangevuld ( ) afkortingen en symbolen, door de uitgever voluit geschreven { } door de schrijver geschreven letters die volgens de uitgever uit de tekst moeten worden verwijderd [[ ]] letters die door de schrijver zelf zijn doorgehaald ` ´ letters die door de schrijver boven de regel zijn toegevoegd. 25

Publicatie In BOEK: corpus of ‘editie’ (BGU, P.Oxy. etc.) In tijdschrift, bundel, daarna in Sammelbuch (SB) Griekse teksten ook ONLINE (met datering, soms vertaling, verwijzingen naar vertalingen, afbeeldingen, besprekingen etc.; ZONDER interpretatie en commentaar) namen naar vindplaats, bewaarplaats,persoon, varia P.L.Bat. 33 of P. Worp 26

Grieks: Koinè-Grieks Na Alexander de Grote Nieuwe woorden Vereenvoudiging Verandering uitspraak (“iotacisme”) >>> Leidt tot schrijffouten! - o.m. op -εια, -ειον, -ιζω, -εω, -ευω verzwakking betekenis: ἄρατος  κατάρατος  ἐπικατάρατος ; ἀνταποδίδωμι - verbuiging ναῦς  πλοῖον vervoeging ἔλεγονἔλεγα ε = αι ει = η = ι οι = υ - verdwijning optativus, later dativus 27

Correcties na publicatie Ontdekken van fouten Verbeteren van fouten Gepubliceerde correcties verzameld in Berichtigungsliste (BL) Leiden - Heidelberg 28

Apparaat Bibliotheek Papyrologisch Instituut (UB ingang 6, PAPY): tekstedities, BL’s, hand- en woordenboeken, secundaire literatuur Griekse tekst, foto’s, vertalingen,bibliografie etc. op of via www.papyri.info Archieven, personen, plaatsen,collecties etc. via www.trismegistos.org Meer informatie en links op www.papyrologie.leidenuniv.nl In toekomst ook BL via Papyri.info =DDBDP etc. 29 29

We lezen een paar papyri Inv. 172: Bericht over voorbereidingen bezoek Hadrianus, 129 na Chr. Instituut, volgende week origineel te zien / historisch belang 30

'Betaald bij de poort van Philadelphia voor de bescherming van de woestijnroute, door Diogenes, exporterende één ezellading verse dadels en één ezellading graan. Jaar 11 van Antininus Caesar, de heer, 18 Thoth.‘ P.Grenf. II 50 (146, Arsinoites)  

P. Fay. 28 = Sel. Pap. 309 (150-151, Arsinoites), geboorteaangifte 'Aan Sokrates en Didymos, die ook Tyrannus heet, schrijvers van de metropolis, van Ischyras, zoon van Protas, zoon van Mysthes, zijn moeder is Tasoucharion, dochter van Didas, uit de wijk Hermouthiake, en van zijn vrouw Thaisarion, dochter van Ammonios, zoon van Mysthes, haar moeder is Thaisas, eveneens uit de wijk Hermouthiake. Wij schrijven de zoon in die ons geboren is, Ischyras, die in het huidige 14de jaar van Antoninus Caesar de heer 1 jaar is. Daarom overhandig ik dit geboortecertificaat. Ischyras, 44 jaar, zonder bijzondere kenmerken. Thaisarion, 24 jaar, zonder bijzondere kenmerken. Geschreven voor hen door Ammonios, publiek schrijver.'

P.Oxy. 1924 = Sel.Pap. 191 (V-VI, Oxyrhynchus), goederenlijst   ' † Lijst van ingescheepte goederen: 3 Askalon-kruiken wijn; 1 kruik zeep; 2 kruiken cederolie; 1 fles saus; 1 vat Spaanse olie; 7 Gaza kruiken gepekelde vis; 1 lege Askalon-kruik; 1 lege kruik; 1 lege fles; 1 mand papyrus; 1 tapijt.‘

P.Oxy. 1477 (late III- vroege IV, Oxyrhynchus), orakelvragen   72 Zal ik het cadeau geven? 73 Zal ik blijven waar ik heen ga? 74 Zal ik verkocht worden? 75 Zal ik voordeel hebben van mijn vriend? 85 Word ik een bedelaar? 91 Ben ik vergiftigd? 92 Krijg ik m[ijn] ei[ge]n...

P.Oxy. IV 744 = Sel.Pap. 105 (1 BC, Oxyrhynchus)   'Hilarion groet zijn zus Alis allerhartelijkst, evenals mevrouw Berous en Apollonarion. Weet dat we nog steeds in Alexandrië zijn. Wees niet ongerust: als ze echt thuiskomen, zal ik in Alexandrië blijven. Ik vraag je dringend om voor het kind te zorgen en zodra we het loon hebben ontvangen zal ik het je toezenden. Als je toevallig bevalt, als het een jongen is moet je hem laten, als het een meisje is moet je het weggooien. Je hebt tegen Aphrodisias gezegd: 'Vergeet me niet.' Hoe kan ik je vergeten? Ik vraag je dus niet ongerust te zijn. Jaar 29 van Caesar, 23 Pauni. Verso: Geef aan Alis, van Hilarion.'

P.Eleph. 1 (310 v. Chr.) Ll. 1-2: Ἀλεξάνδρου τοῦ Ἀλεξάνδρου βασιλεύοντος ἔτει ἑβδόμωι, Πτολεμαίου σατραπεύοντος ἔτει τεσαρεσκαιδεκάτωι μηνὸς Δίου. συγγραφὴ συνοικισίας Ἡρακλείδου καὶ Δημητρίας… Ll. 16-18: Μαρτερες Κλέων Γελῶιος, Ἀντικράτης Τημνίτης, Λῦσις Τημνίτης, Διονύσιος Τημνίτης, Ἀριστόμαχος Κυρηναῖος, Ἀριστόδικος Κῶιος. ‘Toen Alexander, zoon van Alexander koning was voor het zevende jaar, toen Ptolemaeus satraap was voor het veertiende jaar, in de maand Dios. Samenlevingscontract van Herakleides en Demetria… Getuigen: Kleon van Gelos, Antikrates van Temnos, Lysis van Temnos, Dionysios van Temnos, Aristomachos van Kyrene, Aristodikos van Kos.’

3. en opdat dat duidelijk is heb ik dit geschreven recu uitgegeven. SB 6 9576 = PERF 558 (AD 643) 6. from a representative of Theodorakios, second son of Apa Kyros, and from a substitute of Christophoros, eldest son of Apa Kyros, at Heracleopolis fifty sheep as of slaughter sheep 7. and fifteen other sheep. He gave them, for slaughter, for the crew of his vessels, as well as his cavalry and his breastplated infantry in 8. the month of Jumādā the first in the year twenty-two. Written by Ibn Hadid In de naam van God! ‘Abdallah amir, aan jullie, Christophoros en Theodorakios, pagarchen van Herakleopolis! 2. Ik heb van jullie ontvangen op het conto voor het onderhouden van de Saracenen die met mij zijn in Herakleopolis 65 schapen, ik herhaal: vijfenzestig alleen 3. en opdat dat duidelijk is heb ik dit geschreven recu uitgegeven. 4. In the name of Allah, the Compassionate, the Merciful! This is what have taken ‘Abdallāh, Door mij, Joannes, notaris en diaken. Maand Pharmouthi 30, indictie 1. 5. Son of Jabir, and his companions-in-arms. We have taken

... Daily account of indiction 4 year 180 Of mi(?) kth(?) CPR XXII 21 [ -ca.?- ]  ̣μ  ̣(  ) ἡμερολό(γιον) [ -ca.?- ]  ̣(  ) ἰνδ(ικτίον)ο(ς) δ ἔτου(ς) ρπ [ -ca.?- ]   ̣[ -ca.?- ] ἀπὸ̣ μι̣(  ) κ(  ) κ(  )θ(  ) [ -ca.?- ] δ(ιὰ) χειρ[ὸ(ς) -ca.?- ] νο(μίσματα) β ／ ／ [ -ca.?- ] δ(ιὰ) χειρὸ(ς) αὐ̣τ̣(οῦ) νο(μίσματα) η ／ ／ 5 [ -ca.?- ] δ(ιὰ) Παπα νό(μισμα) α ／ ／ [ -ca.?- ]δ̣ δ(ιὰ) Βαεδ νο(μίσματα) ιζ ／ ／ [ -ca.?- ] δ(ιὰ) Αβδελλ(α) υἱο(ῦ) Εβρα(ειμ) νο(μίσματα) ια ／ ／ [ -ca.?- ]δ̣ δ(ιὰ) Βαεδ νο(μίσματα) β ／ ／ ... Daily account of indiction 4 year 180 Of mi(?) kth(?) Through the hand of ... nomismata 2 0 0 through the hand of the same nomismata 8 0 0 through Rabîa (?) nomisma 1 0 0 through Bahd nomismata 17 0 0 through ‘Abdallâh b. Ibrahîm nomismata 11 0 0 through Bahd nomismata 2 0 0

Citaat: CPJ II 437, regel 3-4 noot (1960) “The terrified exclamation of Eudaimonis (…) has sometimes been referred to the story of the Jewish atrocities, cannibalism included, told by Dio Cass. 68.32. We have not enough information to clarify the question of Jewish atrocities committed in the revolt. It should, however, be pointed out that the utterances of the contemporary Eudaimonis are no more reliable evidence than the late, clearly anti-Semitic, story of Dio-Xiphilinos (…). [The letters by Eudaimonis] show clearly that the irascable old lady, who sometimes ‘revolts’ against gods (…) and apostrophizes her fellow men, used rather extravagant expressions. (…).”

Berichtigungsliste IX (1995) P. Giss. 24 3-4 οὐ μή | σε ὀ̣π̣τήσωσι{σι}, ,,may they not roast you" → οὐ μή | σε ἡ̣ττήσωσι{σι}, ,,mögen sie dich nicht besiegen" (nach dem Photo), W. Clarysse in: P.W. Pestman e.a., Familiearchieven (1989),S. 169, Anm. 18.

Brief van keizer Claudius aan de Alexandrijnen P. Lond. VI 1912 Antieke bronnen en materiële cultuur van de Grieks-Romeinse wereld Griekse Papyrologie (2)

Bronnen over Claudius Tacitus, Annales Suetonius, Claudius Cassius Dio Seneca Inscripties en papyri

Claudius in bronnen Geboren 10 voor Chr. Als kind vaak ziek Moeite met lopen en spreken (Suetonius) Geïnteresseerd in wetenschap, met name geschiedenis Behoorde tot ridderstand 37 (Caligula) Senator 41 Keizer (steunde op leger en vrijgelatenen) 54 vergiftigd

Aanloop tot de “Joodse kwestie” in de brief van Keizer Claudius:

Begin Joodse emigratie: Babylonische ballingschap 586-538 v.Chr. Tigris Eufraat Eerst wat voorgeschiedenis: 586 voor Chr.: Nebukadnezar verovert Jeruzalem > Babylonische ballingschap: begin Joodse diaspora In die tijd al langer strijd tusse babylonië en Egypte om Palestina / Syrië

Joodse emigratie naar Egypte 5de eeuw v.Chr.: Elephantine (Aramese papyri) Ptolemaeus I verovert Palestina; Joodse krijgsgevangenen naar Egypte Ptolemaeus VI: gevluchte hogepriester Jeruzalem als lijfwacht Goede band Joden met koningshuis Steeds meer Joden uit armer Syrië naar rijker Egypte Joodse militaire nederzetting op Elephantine. De Aramese papyri staan in het boek van Porten met alle Elephantine papyri (Instituut) Ptolemaeus I verovert Palestina 3x op Seleuciden, veel Joodse krijgsgevangenen naar Egypte

Joden in Elephantine en Alexandrië

Joden in Egypte: laatste drie eeuwen v.Chr. Hellenisering Privileges Alexandrië: Joods politeuma, maar geen Alexandrijns burgerschap Verschil tussen Joden in Alexandrië en chora - Hellenisering van Joden vond in de hele hellenistische wereld plaats, dus ook in Palestina. Zo was er bijvoorbeeld een gymnasium in Jeruzalem. Waarin uit zich die hellenisering: - vertaling OT in het Grieks = Septuagint (LXX, onder Ptol. II) - vergrieksing persoonsnamen, - aannemen Grieks recht en Griekse taal - Joden hebben privileges voor uitoefening van hun eigen godsdienst en gebruiken - Politeuma: de ekklesia regelde het religieus en burgerlijk leven van de gemeenschap (met eigen rechtspraak). Ze hadden ook een eigen ethnarch, en eigen gerousia. Joden haddden officieel geen Alexabdrijns burgerschap, al waren daarop wel individuele uitzonderingen. Hierdoor bestonden spanningen in met name Alexandrië: 1) dat was een Griekse stad, en die is een heidense religieuze gemeenschap; 2) rijkdom van veel Alexandrijnse Joden wekte jaloezie op - Verschil tussen rijke, Joden in Alexandrië: meer gehelleniseerd, en armere Joden in Alexandrië en chora :meer Joods-denkend.

Joden in Egypte: begin Romeinse tijd Octavianus gesteund door Joden Invoering laographia: Joden betalen, Alexandrijnse burgers niet Tiberius volgt politiek Augustus Caligula wil goddelijke verering: protest Joden Nu komen we op de gebeurtenissen die de aanloop vormden op de Claudius-brief. Octavianus = Augustus (30 voor - 14 na Chr,) verovert Egypte met steun Joden (handhaaft hun privileges) Bij Invoering laographia: Joden betalen, Alexandrijnse burgers niet (dus willen Joden nu helemaal graag officieel Alexandrijns burger worden). Tiberius (14-37) volgt de politiek van Augustus. Maar: Caligula (37-41) eist voor zichzelf goddelijke verering als hellenistisch vorst - past niet in Joodse religie.

“De Joodse kwestie” 38 na Chr.: bezoek Joodse koning Agrippa Scherts-tegenoptocht door anti-semitische Alexandrijnen Prefect kiest kant van Alexandrijnen: Joden in getto gedreven 38 na Chr., ten tijde van regering Caligula. Tegenoptocht met dorpsgek als koning; Alexandrijnen eisen dat er beelden van de god-keizer in de synagogen worden geplaatst Haast een pogrom: de Joden worden gedwongen binnen hun wijk (Wijk “Delta” ) te even (ze woonden daar altijd al een beetje bij elkaar).

Alexandrië Wijk “Delta”

Gezantschappen (beschreven door Philo en Josephus) Joods gezantschap (o.l.v. Philo) naar Caligula Tegen-gezantschap Alexandrijnen Joodse gehelleniseerde bovenlaag zendt gezantschap naar keizer Caligula in Rome (o.l.v. Philo). Die worden vermeld in de geschriften van Philo en Josephus. PHILO “Judaeus” (c. 30 voor - 45 na Chr.) Grieks-Joodse geschiedschrijver Lid hoogggeplaatste familie in Alexandrië JOSEPHUS ( geboeren c. 37/8 na Chr.) Joodse geschiedschrijver Joods leider ten tijde van een opstand in de tijd van Nero Ook legerleider in galilea geweest, gevangen genomen door de Romeinen Raakte bevriend met (keizers) Titus en Vespasianus, bracht de rest van zijn leven in Rome door. PHILO dus lid van het gezantschap naar caligula, o.m.protest tegen opleggen keizerverering aan Joden. Alexandrijnen zenden tegen-gezantschap Beide gezantschappen in Rome slecht ontvangen.

Geweld in Alexandrië Nationalistische Joden verzamelen wapens en manschappen > onlusten januari 41: Caligula vermoord > Claudius Na troonswisseling vallen Alexandrijnse Joden de Alexandrijnse Grieken aan, Romeinse troepen maken einde aan geweld Nationalistische Joden verzamelen wapens en manschappen > geweld op straat. Steeds meer Joden kwamen uit Palestina (sterk anti-Romeins) naar Alexandrië. Joods gezantschap in Rome dus slecht ontvangen, tegengezantschap ook. En voor Caligula uitspraak kon doen, werd hij vermoord; moesten gezantschappen onderrichterzake terugkeren. januari 41: Caligula vermoord >opgevolgd door Claudius Na troonswisseling vallen Alexandrijnse Joden de Alexandrijnse Grieken aan, Romeinse troepen maken einde aan geweld.

Nogmaals gezantschappen Alexandrijnen sturen gezantschap om Claudius geluk te wensen en optreden tegen Joden te verzoeken Joden zenden hun eigen gezantschap Claudius antwoordt met deze brief: Papyrus Lond. 6. 1912 = The New Papyrological Primer 16

P.Lond. 1912, onderkant kolom V Onderkant van de laatste = vijfde kolom

Brief van keizer Claudius P. Lond. VI 1912 = Sel. Pap Brief van keizer Claudius P. Lond. VI 1912 = Sel. Pap. 212 (Alexandrië/Arsinoites, 41 AD)   ‘Proclamatie door Lucius Aemilius Rectus. Aangezien vanwege haar grootte de gehele populatie onmogelijk aanwezig kon zijn bij het voorlezen van de meest heilige en weldoenende brief aan de stad, heb ik het noodzakelijk geacht om de brief te publiceren zodat jullie hem allemaal kunnen lezen en de majesteit van onze god Caesar kunnen bewonderen en zodat jullie dankbaar zijn voor zijn ruimhartigheid jegens de stad. Jaar 2 van Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus Imperator, 14 Neos Sebastos.’ ...gevolgd door de brief van de keizer over: Eerbewijzen aan de keizer Politieke verzoeken (stadsraad e.d.) Oplossen conflict tussen Joden en Alexandrijnse burgers

Schreef Claudius de brief zelf? Hield zich bezig met details van rijksbestuur Brief aan een der belangrijkste steden rijk Ging om belangrijke zaken: - goddelijke eerbewijzen - verzoek Alexandrijnen om senaat - vijandschap Grieken-Joden Dus: Claudius verantwoordelijk voor inhoud brief Administratie rechtspraak, als censor (invoering nieuwe letters in het alfabet)

Meer papyri lezen? Doe het keuzevak: College Inleiding Papyrologie (vertaalde teksten) Met name voor studenten OG en OCMW Tweede semester, donderdag 9-11 uur Eerste college: donderdag 5 februari om 9.15 uur in EYCKH3/005 Allen welkom! Doel: zelfstandig gebruik van papyrologische bronnen inzicht in betekenis van papyrologische bronnen voor geschiedenis Grieks-Romeins Egypte 5ects