Analyse van de elektriciteitsbevoorrading Winter VVSG studiedag Afschakelplan – 17/12/2014 Bernard De Clercq Public and Regulatory Affairs – Elia System Operator

Overzicht 1. De rol van de netbeheerder 2. Recente evolutie en stand van het productiepark 3.Statistische analyse van de bevoorradingszekerheid 4. Incentives voor de markt – flexibiliteit van de vraag 5. Afschakelplan & Communicatie 6. Q & A 2

1. De rol van de netbeheerder

Elia, een kernspeler met een centrale rol binnen het elektriciteitssysteem De netbeheerder is de onmisbare schakel tussen de productie en de industriële of particuliere verbruikers. 4 International Import Centralized Electricity Generation Elia 50Hertz Transmission International Export Large and medium industrials Small industrials Households Decentralized production Distribution

Wie zijn de betrokkenen?  De overheid (federaal):  Toezien op de balans tussen beschikbare productieparken, invoermogelijkheid en evolutie van het verbruik  Actie ondernemen (als onbalans wordt vastgesteld) : aanbestedingen, strategische reserve, sensibiliseringsmaatregelen, verbodsbeperkingen, …, vastleggen van het wettelijk kader, …  Goedkeuren van het Ontwikkelingsplan van het transmissienet  De Producenten/Leveranciers:  Productie of aankoop (vooral via invoer) van de elektriciteit die strikt noodzakelijk is om de klanten te bevoorraden waarmee zij leveringscontracten hebben afgesloten  Als het nodig is, oplossingen ontwikkelen voor het beheer van de vraag/ de flexibiliteit bij hun klanten of bij spelers die dit type van dienst aanbieden (aggregatoren) om het evenwicht van hun portefeuille te waarborgen.  De Transmissienetbeheerder (Elia) :  Betrouwbare elektriciteitsinfrastructuur ter beschikking stellen waarmee de marktspelers de nodige elektriciteit kunnen invoeren  Advies geven over de dimensionering van de strategische reserve en deze reserve indien nodig activeren.  Het onmiddellijke evenwicht beheren tussen de geproduceerde/ingevoerde hoeveelheid energie en de afgenomen/uitgevoerde hoeveelheid.  De Distributienetbeheerders (DNB):  Verdelen van elektriciteit aan ondernemingen en particuliere verbruikers die zijn aangesloten op hun net. 5

De TNB speelt een centrale rol in de energie- transitie TNB = transmissienetbeheerder 1. De rol van de netbeheerder 6 Infrastructure Management Market facilitation System operation +Strategische reserve 3 opdrachten3 uitdagingen

2. Overzicht van het productiepark

7 nucleaire eenheden voor een totaal van 5900MW Nucleaire uitstap geregeld bij wet tegen 2025 Doel3/TI 2: niet beschikbaar winter (opnieuw onbeschikbaar sinds 26/03/2014) Doel 4: onbeschikbaar tot eind december 2014 Doel 1: afnemende capaciteit tot sluiting op 15/02/15 Gascentrales De centrales gebouwd in de 60s en begin 70s die nog beschikbaar waren in de winter Ruien + Les Awirs 5 = +/- 900 MW. Deze werden in 2013 definitief stilgelegd => zijn niet onderworpen aan de verplichting tot deelneming aan de strategische reserves Nucleaire centrales.... Klassieke elektriciteitscentrales Overzicht van de productie-eenheden genoemd in de actuele discussie(fossiel en nucleair) 8 Een totaal +/ MW, waarvan diverse een intentie tot buitendienststelling hebben aangekondigd; Enkel Seraing en Vilvoorde (tot 750MW) zijn effectief uit de markt op 01/11/2014 => zijn opgenomen in de strategische reserve. De overige uitdienstnemingen zijn aangekondigd na 01/04/ Overzicht van het productiepark

Deze winter moeten we rekening houden met plotse en onvoorziene omstandigheden in het productiepark MW MW Heropstart niet voorzien voor winter Sluiting en werkzaamheden tot eind december Overzicht van het productiepark

Net voor de winter is een derde van de productiecapaciteit (nucleair en fossiel) niet beschikbaar 10 MW Winter Verlies van ongeveer één derde van dit deel van de productiecapaciteit (centrale fossiele en nucleaire eenheden) 2. Overzicht van het productiepark

Productiepark 2014 in vergelijking met winter Om het effect hiervan op de stroomvoorziening in te schatten gebruikt Elia een probabilistisch model volgens de LOLE Relevantie van deze vergelijking: D3 en T2 waren eveneens onbeschikbaar, terwijl de totale vraag en de importcapaciteit niet significant zijn gewijzigd. Hernieuwbare energie en WKK: de toename aan productiecapaciteit sinds begin 2013 bedraagt ongeveer MW, waarvan ong. 800 wind, 500 PV en 500 biomassa + WKK. Klassieke stoomcentrales: de drie eenheden van Ruien 5,6 en Les Awirs 5 waren beschikbaar in en konden opgestart worden bij bijkomende incidenten of een langdurige koudegolf, wat zich in niet heeft voorgedaan.  MW Nucleair: bij onbeschikbaarheid van D4: bijkomend verlies van  MW + afnemende capaciteit Doel1 tot sluiting op 15/02/2015 Gascentrales: de ombouw van Vilvoorde voor strategische reserve gaat gepaard met een definitief verlies van 120 MW.  MW Overzicht van het productiepark

3. Probabilistische inschatting volgens de wettelijke LOLE norm

Elia past een waarschijnlijkheidsmodel toe voor de bevoorradingszekerheid dat steunt op de Elektriciteitswet Artikel 7bis van de elektriciteitswet van 29 april 1999 betreffende de organisatie van de elektriciteitsmarkt (gewijzigd bij de wet van 26 maart 2014 m.b.t. de strategische reserves) LOLE gemiddeld ≤ 3 uren - LOLE P95 ≤ 20 uren 2 meeteenheden: LOLE (Loss of load expectation) = uren/winter (gemiddeld aantal) tijdens dewelke de belasting niet kan gedekt worden door het geheel van middelen hiervoor vermeld. Het 95 ste percentiel (P95) = uren/winter tijdens dewelke de belasting niet kan worden gedekt door het geheel van middelen in een jaar dat als uitzonderlijk wordt beschouwd op basis van de onverwachte voorvallen: koude/belasting of pannes Hoe wordt het risico op schaarste ingeschat ? 13 Principe = garanderen van evenwicht tussen productie en verbruik 4. Probabilistische inschatting volgens de wettelijke LOLE norm

Beschikbare bronnen Productie Nucleaire en fossiele productie Hernieuwbaar Pomp/turbine Productie in de distributienetten Reserves die nodig zijn voor het evenwicht van het net Strategische reserves Invoer van 3500 MW Welke gegevens worden in de simulatie aanmerking genomen? Variabelen De klimatologische variabelen: Productie zonne-energie Productie windenergie Temperatuur Peil van economische activiteit Werkdagen/vakantie Dag/nacht De stilleggingen van centrales: Geplande stilleggingen (onderhoud) Niet-geplande stilleggingen Probabilistische inschatting volgens de wettelijke LOLE norm

Capaciteitstekort volgens de probabilistische methode Zonder D3, D4 en T2 en bij volledige beschikbaarheid van de strategische reserve, geen winteronderhoud en 3500 MW import bedraagt het tekort aan capaciteit op de winterpiek dus = 1388 MW. Ingevolge de onbeschikbaarheid van D3 en T2 heeft Elia in juni 2014 de behoefte aan strategische reserves om in de winter te voldoen aan de LOLE-norm geëvalueerd: Scenario zonder winteronderhoud en 3500 MW invoer: 1200 MW Scenario met winteronderhoud en 2700 MW invoer: 2100 MW Bij de offerteaanvraag voor strategische reserves werd aangeboden (begin juli): Productie: 750 MW Vraagzijde 100 MW + onbeschikbaarheid van Doel 4 verhoogt de behoefte met: 1038 MW 4. Probabilistische inschatting volgens de wettelijke LOLE norm 15

Gemiddeld Scenario zonder winteronderhoud en met de 850 MW van de strategische reserves LOLE P95 (DOEL3 en TIHANGE2 al stilgelegd) Hoe de resultaten van LOLE interpreteren? Probabilistische inschatting volgens de wettelijke LOLE norm

Aandachtspunten voor de volgende winters Vooral bij verlengde onbeschikbaarheid Doel 3 en Tihange 2 - maar niet exclusief in dit geval - zijn er o.m. volgende aandachtspunten : Uitdienstneming Doel 1 en 2 in 2015 Aangekondigde tijdelijke en definitieve buitendienstnemingen van gascentrales in Indien bevestigd, al dan niet op te nemen in de strategische reserves? Behoud van de productiemarges in de buurlanden voor validatie van de importhypothese van 3500 MW ? (internationale gas crisis?) Vergunningsproblematiek voor investeringen in het net en voor behoud van, of bouw van nieuwe productiemiddelen Verdere afschaffing van onderhoud tijdens winterperiode verschuift het risico naar het voor- en najaar. 17 Zonder heropstart van de reactoren D3, T2 (of het opvangen van het capaciteitsverlies in de markt) wordt het schaarsteprobleem structureel. Een actieve follow-up is een must voor de komende winters. 4. Probabilistische inschatting volgens de wettelijke LOLE norm

4. Flexibiliteit van de vraag - incentives

Onbalans tarief: eenvoudige voorstelling Flexibiliteit van de vraag - incentives

5. Afschakelplan

 Vraagbeperkende maatregelen genomen en geactiveerd door de overheid  Acties ondernomen door de marktspelers ten aanzien van hun klanten Wat zijn de mogelijke maatregelen om het risico te verminderen en alzo de toepassing van het afschakelplan te vermijden? 21 Acties die ondernomen kunnen worden met het doel de vraag/de verbruiksbehoeften te doen dalen: 6. Afschakelplan

Extreme situatie van elektriciteitsschaarste De ARP is niet langer in staat om zijn evenwichtsverplichtingen na te komen omwille van: Gebrek aan productiemiddelen Gebrek aan beschikbare energie om te importeren  SCHAARSTE Kenmerken van schaarste: 1.Hoeveelheid (in MW) verbruik in risico: hoeveel? 2.Geografische verspreiding : waar? 3.Vooropgestelde duur (u) of frequentie van de schaarste: hoeveel tijd? De schaarste is voorspelbaar  Maatregelen 1.Beperking van de vraag (soft) 2.Verbodsbepalingen (hard) voor bepaalde doeleinden 3.Afschakelen 4.Openen van grenslijnen 3. Proces bij schaarste 22

Wat als al deze acties onvoldoende zijn? 23 Als de productie & invoer (MW) te laag zijn én als de acties om het verbruik te doen dalen ontoereikend zijn => laatste oplossing = afschakelplan Absoluut noodzakelijk om de volledige ineenstorting -met zware gevolgen voor het hele Europese net- te vermijden! 6. Afschakelplan NW SW CE NE SE

Afschakelplan: wettelijke context 24 Technisch Reglement van het Transmissienet K.B Art 312 Ministerieel Besluit Afschakelplan van het Transmissienet M.B Technisch Reglement van het Transmissienet K.B Art 314 Afdeling II –Heropbouwcode Art.314.§1. De netbeheerder stelt de heropbouwcode op, na raadpleging van de commissie, die, in voorkomend geval, in de contracten bedoeld in artikel 312, § 1 opgenomen wordt. De heropbouwcode en zijn wijzigingen worden aan de commissie meegedeeld Section II – Code de reconstruction Art.314.§1. Le gestionnaire du réseau établit le code de reconstruction après consultation de la commission lequel est repris, le cas échéant, dans les contrats visés à l’article 312, § 1er. Le code de reconstruction, ainsi que ses modifications, sont notifiés à la commission. ENTSO-e Policy 5 (toekomst: Network Code Emergency and restoration) 6. Afschakelplan

Hoe verloopt het noodplan ? 25 PreventieDetectieKennisgevingBesprekingBeslissingUitvoering ELIA ARP/ELIAELIA/FOD Ec Minister(s) ELIA/DNB ENTSO-E Winter outlook, Operational planning (Y, M, W, D-1), international coordination, intraday & real time follow-up,….  Previsional (week ahead, day ahead)  During real time operations When situation is confirmed: (partial) activation Elia Emergency Plan Sending out std fax to CGCCR Proposition Elia Match specific nature of shortage with set of measures TNB stelt maatregelen voor Beslissing door de ministers bevoegd voor economie en energie Ministers informeren de bevolking via de media MB 3 juni 2005 ; art 312, §4,1 TR 6. Afschakelplan

Towards the energy market professionals Informing: Which channel, content and targeted audience? Towards the Community 26 … Strategic Reserve activation… load-shedding Communicate on the risk evolution of … An app will also be available with notification push! Also for subscription to RSS feed Communication

Informeren grote publiek 27 Winterklaar.be – pretpourlhiver.be & Elia4cast App ± users of the app (iOS + Android + Windows) in 48h Communicatie

Sensibiliseren: OffOn campagne ism overheid 28 Web: ± users ± pageviews in 48h Facebook: 6000 fans in 48h Twitter: 750 followers in 48h Communicatie

Many thanks for your attention! ELIA SYSTEM OPERATOR Boulevard de l'Empereur Brussels elia.be An Elia Group company

6. Q & A

1.Via de bestaande interconnecties ? De invoercapaciteit die Elia in aanmerking neemt voor de berekening van de LOLE is al gebaseerd op een volledige benutting door de marktspelers van de bestaande interconnectie met Nederland op kritieke momenten.  Neen ! 2.Via aanleg van een specifieke verbinding op vraag van de producent ? Het is onmogelijk om een hoogspanningskabel of -lijn aan te leggen in enkele weken. Wat de toekomst betreft, is de snelheid waarmee de vergunningen worden afgeleverd door de overheden bepalend voor de winter (de termijn voor de technische uitvoering wordt geschat op +/- 1 jaar) Zijn de centrales die buiten onze grenzen liggen de oplossing voor komende winter? 31

1.Technisch gezien, moet er voor de aansluiting van deze generatoren een akkoord worden gesloten met de betrokken distributienetbeheerders. 2.Als het technisch mogelijk is, zijn er 2 contractuele mogelijkheden:  Deelname aan de reserves van Elia, i.h.b. voor de tertiaire reserve vanuit de distributienetten (R3DP in het jargon). De noodgeneratoren kunnen aan deze aanbesteding deelnemen.  Akkoord tussen de eigenaar van de generator en zijn leverancier (eventueel via aggregator) : uitvoerbaar vanaf deze winter ! (cf. incentive Onevenwichtstarief) Kan je noodgeneratoren aansluiten op het net? 32

Toekomstige projecten op het Elia-net Brabo (start verwacht klaar ) 4 Nemo HS-verbinding op gelijkstroom UK (start verwacht klaar 2019) 3 1 Stevin (start verwacht klaar 2017) 5 ALEGrO HS-verbinding op gelijkstroom België-Duitsland (start 2010 – verwacht klaar 2019)