150 jaar zorgdorp Ermelo 10 december 2014 Roel van Raak DRIFT / Erasmus Universiteit Rotterdam Historische en toekomstige transitie in de Zorg

wat zijn transities & wie zijn wij verleden: de historische transities in de Nederlandse Zorg theorie: transities begrijpen en sturen Heden en toekomst: persistente problemen en toekomstvisie Waar staan we nu in de transitie? 150 jaar zorgdorp Ermelo

De uitdaging… We hebben onze maatschappij in stabiele systemen georganiseerd –(energie, mobiliteit, afval, onderwijs, zorg, etc.). steeds beter in waar ze al goed in zijn (optimalisatie). moeite om fundamenteel te veranderen om mee te bewegen met maatschappij Vanuit geschiedenis weten dat systemen soms wel veranderen –Begrijpen en leren beinvloeden 150 jaar zorgdorp Ermelo

DRIFT- Dutch Research Institute for Transitions Onderzoeksinstituut van de Erasmus Universiteit Heeft tot doel verbinding te zijn voor transities: –Tussen onderzoek, onderwijs, advies, praktijk –Tussen disciplines (multi-disciplinair) –Tussen wetenschap en praktijk (trans-disciplinair) –Tussen sociale, economische en ecologische vraagstukken Van buurtcentrum en MKB tot EU en wereldbank 150 jaar zorgdorp Ermelo

VERLEDEN 150 jaar zorgdorp Ermelo

Nederland +/ Afbraak oude systeem door ‘Franse tijd’ Gildes opgeheven, medische beroepen ongereguleerd Religieuze gasthuizen verdwenen of vervallen tot sterfhuizen Na 1840 langzame groei overheidsregulering & onderwijs 150 jaar zorgdorp Ermelo

Opkomst arts Academische doctores: wind in de rug van opkomst moderne wetenschap, maar niet praktisch. Chirurgijnen: slecht gereguleerd, weinig opleiding, wel praktisch Fusie tot arts Arts als duider, ‘vriend van de familie’, therapeutisch beperkt. 150 jaar zorgdorp Ermelo

Transitie naar preventie Nieuwe inzichten: bacteriën, antisepsis, etc. Progressieve beweging onder artsen: ‘hygienisten’ Coalities met o.a. politici en ingenieurs Koppeling aan ‘sociale kwesties’ Diffusie door medisch systeem en maatschappij 150 jaar zorgdorp Ermelo

Gasthuis tot ziekenhuis Gasthuis traditioneel laatste toevluchtsoord armen, nauwelijks medisch personeel Eerste armenwetten verbied gasthuizen voor niet-zieken Protestants Reveille creëert hoogopgeleide vrijwillige zusters (via kruiswerk), samen met hygiënische inzichten tot schone plek ipv vieze plek 150 jaar zorgdorp Ermelo

Opkomst specialist Meer artsen dan markt voor eigen praktijken ‘Stadsartsen’ in poliklinieken –bij ziekenhuizen (ondersteunende staf), –armen (onderwijsmateriaal), –specialiseren zich vaak (expertise). Strijd curatieve specialist versus ‘vriend van de familie’ algemene dokter –Uiteindelijk noemt zelfs huisarts zich ‘gespecialiseerd’ 150 jaar zorgdorp Ermelo

Strijd tussen drie benaderingen Specialist (icm ziekenhuis->medisch centrum) Publieke Zorg (GGD’s) –Verliest het van dominant confessionele-liberale politiek en door autoritaire houding Kruiswerk –Combinatie zorg met preventie –Van gemeenschap, lokale trots –Universeel, later toch verzuild. –Verliest door individualisering, ontzuiling en verstatelijking. 150 jaar zorgdorp Ermelo

Na de tweede wereldoorlog tot jaren negentig Versteviging en uitbreiding curatief systeem ‘Care’ of ‘chronische zorg’ gaat definitief apart systeem vormen. Dominerende rol financiering, pogingen om kosten te beteugelen Spanning en haarscheurtjes: autoriteit arts uitgedaagd. 150 jaar zorgdorp Ermelo

Wat leren we hiervan? Uitvindingen & ontdekkingen belangrijk, maar niet doorslaggevend Koppeling aan maatschappelijke opgave Sector-overstijgend: bijv. ingenieurs & artsen Nieuwe paradigma’s: bijv. rol overheid en oorzaak ziekten 150 jaar zorgdorp Ermelo

TRANSITIES BEGRIJPEN EN STUREN THEORIE 150 jaar zorgdorp Ermelo

Transities zijn samenspel drie niveaus 150 jaar zorgdorp Ermelo Microniveau (niches) Macroniveau (landschap) Mesoniveau (regimes) grote ontwikkelingen in de wereld en maatschappij gevestigde structuur, cultuur en werkwijze nieuwe praktijken, ideeën kiemen van verandering

150 jaar zorgdorp Ermelo Transities zijn grillig, onvoorspelbaar en niet-lineair voorontwikkeling doorbraak versnelling stablisatie vastlopen terugval

S-curve zorggeschiedenis 150 jaar zorgdorp Ermelo lock-in Haar- scheuren Gildesysteem en religieuze gasthuizen Instorten georganiseerde zorg fusie doctores en chirurgijnen armenwetten Transitie naar preventie Transitie naar specialisatie cure Artsregime Specialist-financiering regime ontstaan specialist publieke zorg, gemeenschapszorg ziekenfondsen

Sturen op transities Start een schaduwspoor voor verre toekomst Grote visie, kleine stappen Hou opties open Verbind koplopers –entrepreneurs, vernieuwers, dwarsdenkers en friskijkers Later: afbouw oude systeem, voorkomen kapitaalvernietiging, nieuwe structuren 150 jaar zorgdorp Ermelo

Sturen op transities Voor organisaties: ZIJN: betekenis voor identiteit en organisatie ZIEN: ontwikkelingen in omgeving DOEN: nieuwe activiteiten 150 jaar zorgdorp Ermelo ZIEN ZIJN DOEN

HEDEN EN TOEKOMST 150 jaar zorgdorp Ermelo

Zorgsysteem halve eeuw relatief stabiel, omgeving instabiel Macro-trends: Individualisering / mondige burger Vergrijzing Opkomst Informatie & Communicatie Technologie Explosieve toename medische mogelijkheden / technologie Liberalisering / markt-denken Multi-culturele zorgbehoefte Groeiende maatschappelijke druk (bijv. incidenten in media) 150 jaar zorgdorp Ermelo

Persistente probleem Ons zorgsysteem is gevormd in de negentiende eeuw, en niet in staat met problematiek Goed in: specifieke ziektes diagnostiseren en behandelen Slecht in: preventie / leefstijl comorbiditeit, complexe klachten, psychosomatisch groepsgewijze / holistische benadering menselijk maat versus systeem Controle-reflex 150 jaar zorgdorp Ermelo

Niches: Zelf georganiseerde zorg Andere zorgorganisaties Integrale i.p.v. gefragmenteerde zorg Kleinschalige zorgvormen Extramuralisering Zorg op Afstand & E-Health Zorgsysteem relatief stabiel, omgeving halve eeuw instabiel 150 jaar zorgdorp Ermelo

TOEKOMST 150 jaar zorgdorp Ermelo

Elke sector of maatschappelijk systeem is uniek, maar rode draad in veel transities… van efficiency lineair centraal zelfredzaamheid fragmentatie & specialisatie hoeveel kost het? hiërarchie controleren naar ook: effectiviteit circulair decentraal samenredzaamheid integratie wat levert het op? netwerken faciliteren Bovendien worden grenzen tussen sectoren verschoven en vervagen 150 jaar zorgdorp Ermelo

Transitie-arena Zorg Van topbestuurder tot verpleegkundige Maar ook bijv. bank- & corporatiebestuurder Afwisseling analyse en gezamenlijke sessies 150 jaar zorgdorp Ermelo

Mensgericht Sociaal- economisch volhoudbaar Maatschappelijk ingebed Streefbeelden Voor Mensen: ont-wikkelen 1. individu: streefbeeld zelfzorg 2. groep: streefbeeld samenredzaamheid Voor Organisaties: ont-regelen 3. medewerker: streefbeeld gedreven professionals 4. instelling: streefbeeld maatschappelijke ondernemingen Voor de Samenleving: ont-schotten 5. maatschappij: streefbeeld zorgzame samenleving en sectoren 6. ‘sluitstuk’:streefbeeld duurzaam stelsel Principes

WAAR STAAN WE NU IN DE TRANSITIE? 150 jaar zorgdorp Ermelo

Recente ontwikkelingen Schotten verdwijnen, maar verschuiven vooral Samenredzaamheid / ‘participatie- maatschappij’ is als idee mainstream geworden ….maar in de praktijk gebracht als administratieve operatie Strijd tussen vorming markt rond client of gericht op korte termijn efficiency –nieuwe systemen zeggen ‘prestatie’ of ‘outcome’ gericht te zijn, maar vaak toch individuele behandeling & korte termijn gericht. Ontwikkelruimte onder druk 150 jaar zorgdorp Ermelo

Toekomstige dynamiek We zijn nu voorbij de ‘voorontwikkeling’ en richting de kantel-/doorbraakfase Dit zal ongetwijfeld turbulent verlopen, overheid overschat haar sturend vermogen. Organisatie-verandering (binnen-naar- binnen) en sturen op transities (buiten- naar-binnen) hand-in-hand gaat 150 jaar zorgdorp Ermelo

Dit is niet het einde, maar het begin Blijf ruimte zoeken om te kijken, leren en proberen. 150 jaar zorgdorp Ermelo