Polen in Plan Zuid Een opera Daniel Vermeulen, Caroline Ansink Olaf Mulder

Inhoud 1. Zakelijke informatie 2. De inhoud 3. De personages 4. Historische achtergrond 5. De muziek Een tekstfragment Discussieonderwerpen

1. Zakelijke informatie Muziek: Caroline Ansink Libretto: Olaf Mulder Productie: Stichting Polen in Plan Zuid Voorstellingen: - 19 april 2015 : première in gebouw van Liberaal Joodse Gemeenschap, Amsterdam; - 26 april 2015; in Stadsarchief Amsterdam - 1 en 2 mei 2015 in Zwolle; - 3 mei 2015 in Vakbondsmuseum De Burcht, Amsterdam - 4 mei 2015 theater de Nieuwe Regentes, Den Haag

2. Inhoud: de titel Polen in Plan Zuid ‘Polen’ slaat op de joodse burgers die in de jaren 30 van de 20 ste eeuw naar Nederland waren gevlucht uit Oost Europa, voornamelijk Polen. Zo werden ze ook daarna nog een tijd genoemd door hun accent. ‘Plan Zuid’ is de naam van de wijk in Amsterdam die nu als ‘de rivierenbuurt’ bekend staat. Er vestigden zich vóór de oorlog veel joodse burgers.

2. Inhoud: thema en motivatie Wat is de invloed van ontheemding en een cultuurshock op kinderen? Hoe kan men ontsnappen aan een verlammend verleden?. Vormkeuze voor een opera: Muziek kan onzegbare gevoelens vertolken

2. Inhoud: het verhaal Een ‘katholiek-brabants,’ jongetje wordt ineens naar Amsterdam gebracht, waar een vreemde mevrouw met een raar accent zegt dat hij Joods is en dat zij zijn moeder is. Haar familie en zij zelf, zijn hem vreemd Zijn moeder, te nauwernood aan de Holocaust ontsnapt, kan maar moeilijk de rust vinden om hem op te voeden. Hij houdt zich staande door zijn omgeving te bespotten, maar dreigt te verzinken in machteloosheid en bitterheid. Een meisje komt steeds op zijn pad en daagt hen uit. Daardoor kan hij toch nog de regie van zijn leven in eigen hand nemen. Het meisje wordt zijn geliefde.

3. Personages: één man en veel vrouwen De jongen is Daniel, pseudoniem van de schrijver van het boek ‘Polen in Plan Zuid’, die in de kale straten van een nieuwe wijk in Amsterdam terecht komt.

3. Daniel van jong tot volwassen man Daniel wordt vertolkt door één zanger, die hem speelt van kleine jongen tot volwassen man. Hij laat de toeschouwer zijn jeugd meebeleven in soms bittere, soms humoristische scènes.

3. de vrouwen Één zangeres vertolkt alle vrouwen in het bestaan van Daniel: van zijn onderduikmoeder tot zijn echte moeder, een stel tantes en nog vele andere personen, tegen wie hij zich afzet. Met zijn moeder zal hij uiteindelijk in het reine moeten zien te komen.

3. het meisje meisje dat -letterlijk!- het verhaal doorfietst. Een andere zangeres vertolkt een meisje dat -letterlijk!- het verhaal doorfietst. Haar rol blijft raadselachtig, maar ze prikkelt Daniel steeds weer om de regie van zijn leven in eigen hand te nemen. Uit eindelijk worden zij geliefden.

4. Historische achtergrond Alle teksten uit de opera zijn gebaseerd op uitspraken van Daniel Vermeulen, de schrijver van het boek. Zijn verhaal van ontheemding na een onder- duik periode in de vroege jeugd, is er een van vele. Het zijn allemaal geschiedenissen die pijnlijke vragen oproepen.

Een monument voor onderduikkinderen

5. Muziek Met andere woorden: waarom een opera maken van zo’n verhaal? Muziek speelt in op emoties, die bij een jong kind als Daniel, nog niet in woorden te uiten zijn. Muziek laat de toehoorder de onuitgesproken gevoelens van de personages beleven .

6. Een tekstfragment Van dat lokaal naar drie donkere kamers, Een vogelnest hoog in de muur, donker en dicht tegen boosheid van buiten. Mama bleef maar zeggen: ’t is thuis. Het was in Plan Zuid, een bakstenen stad; geen huizen, maar muren met gaten in straten als tochtige tunnels. Daar moest ik dan wonen, met haar, een ‘gezin’, Met Opa, het stamhoofd, een dampkring van ooms en van tantes daaromheen, draaiend op zwaartekracht van verleden en ruzie.

7. Discussieonderwerpen 10 vragen rond de opera Polen in Plan Zuid. Kies 2 of 3 favoriete vragen voor discussie.

1 Wat is de zin en onzin van een opera, die een herinnering aan een pijnlijk verleden uit het verleden tot onderwerp heeft? Is opera hier voor wel geschikt? Waarom niet liever een toneelstuk of een serieuze lezing?

2 Er is een cynische uitspraak: ‘het verleden leert ons dat we niets van het verleden leren…’ Als dat waar is, waarom dan een (kunst)werk dat ons de gevolgen van een humanitaire ramp toont, 70 jaar terug? Kunnen we niet beter de zorgelijke ontwikkelingen van de huidige tijd proberen te analyseren?

3 Stel je voor dat je in de zelfde situatie bent als Daniel: je merkt ineens dat je ergens anders thuishoort dan dat je dacht. Hoe zou je reageren en wat zouden de volwassenen in je leven moeten en kunnen doen om je te helpen?

4 Stel je de gevaren voor waar een gezin zich aan blootstelde bij het opvangen van Joodse onderduiker en hun kinderen. Kan dat niet botsen met de verantwoor- delijkheid voor je eigen kinderen?

5 Hoe zouden onderduikouders moeten omgaan met de joodse identiteit van hun onderduikkinderen? Hoe zouden de eigen ouders, als die de Holocaust overleefden, met hun kinderen omgaan, die jarenlang een andere identiteit hadden gehad?

6 Wat zijn de overeenkomsten en verschillen met de situatie van AMA’s (alleenstaande minderjarige asielzoekers) en AMV’s (alleenstaande minderjarige vreemdelingen) waar wij nu mee te maken hebben. Zou je willen dat zo iemand in jouw eigen gezin zou worden opgevangen?

7 Wat dreef de Nazi’s om, met zo veel duivelse ijver, de Joodse medeburgers te vervolgen en zelfs hun kinderen niet te ontzien?

8 Hoe hebben mensen zo massaal gehoor kunnen geven aan een ideologie die duidelijk misdadige kanten had? En wat zijn de mechanismen hierachter? Angst? Behoefte aan saamhorigheid? Hoe zouden wij toen hebben gehandeld?

9 Waardoor lopen totalitaire regimes, zelfs diegene die aanvankelijk humanitaire idealen koesterden, altijd zo rampzalig af? Zou dat anders kunnen?

10 Wat kan één individu uitrichten tegen de stroom van een heersende politieke macht? Gewelddadig verzet tegen de bezetter in de tweede wereldoorlog leverde vaak meer represailles op dan strategische winst. Hoe zou een Duits staatsburger in de jaren 30 nuttig verzet hebben kunnen plegen, of wij, in bezet Nederland?