Participatie: samenspel raad & samenleving ZomerRaad, 22 juli 2014 ProDemos Jasper Loots onderzoek | advies | debat

Vragen Wat betekent burgerparticipatie voor je rol als raadslid? Hoe maak je afspraken met het college over burgerparticipatie? Hoeveel ruimte kun je als raad geven aan burgers? Hoe moet je als raad loslaten? Wat doe je met verzoeken direct aan jou gesteld? Moet je inwoners met een probleem helpen of doorverwijzen naar ambtenaar? Problemen van burgers in de raad brengen? Hoe en wanneer? Jullie vragen. Ik was het volgende van plan, met jullie inspanning. Ik vertel heel kort iets over mezelf, en wat ik heb gedaan het laatste jaar. Dat is deels ijdelheid en deels functioneel. ik deel mijn observaties: wat zie ik, at hoor ik en waar verbaas ik mij over het komt er op neer dat ik dezelfde vragen heb als jullie en het leek mij wel leuk om samen naar antwoorden te zoeken. Dus ik vertel eerst wat, jullie onderbreken mij voortdurend, en dan zet ik jullie nog even aan het werk. Eerste drie vragen uit de folder. Vragen daarna van de deelnemers. Op dat vragen van burgers ingaan en vragen voorleggen kom ik terug: jullie politici willen aandacht, dingen bereiken, voor elkaar krijgen, etc maar dan versoor je dus vaak een deliberatieproces. Veel gehoorde klacht is dat klagers onevenredige veel aandacht krijgen. Is dat wat je wil?

De staat van de raad Complexiteit: technocratie-volksambtenaren Macht van het verlengd lokaal bestuur De drie D’s & de nationale gelijkheidsfuik Gemeentelijke uitvoeringskantoren Geen significante verschillen in bezuinigingspatronen De macht van ‘de anderen’ Failliet van het dualisme Instituut voor restverweking: de samenleving doet het zelf! Zie ppt van Jan van Ginkel De restjes van de raad ofwel alg bestuur van de laatste kruimels Onbeinvloedbare kosten en kapitaallasten Ingekoct en uitbesteed gr’s collegemandaten weggezette 3d gelden bezuinigingen en regionale beleidsbepaling Dus Kruimels voor de raad

Ook bij jullie zonder twijfel zinnen als: burgerparticipatie: van bolwerk naar netwerk Bruggen slaan vliegwiel loslaten geen voortrekkersrol burgerkracht heeft de toekomst Geen ouderwetse burgerparticipatie maar overheidsparticipatie! Ofwel: overheidsparticipatie is ruimte maken voor mensen met goed einitiatieven en hen ondersteunen met uitdagend beleid (marije van den berg). Van inspraak via interactieve beleidsvorming naar overheidsparticipatie en bestuursparticipatie.

Coalitieakkoorden: burger aan zet! Amsterdam is van iedereen Vertrouwen op Haagse kracht Utrecht maken we samen Samen krachtig (Súdwest-Fryslân) Samen krachtig verder (Heiloo) Samen werken aan een betrokken gemeente (Leek) Samen doen! (Haarlem) Samen verantwoordelijk (Gemert-Bakel) Veranderen in kracht (Ridderkerk) Wij(k) voor elkaar (Wijk bij Duurstede) Bron: NRC 10 juli 2014

Uit jullie akkoorden …. ‘nieuwe arrangementen en verhoudingen met bewoners, ondernemers en instellingen’ ‘ruimte geven aan initiatieven van anderen en deze ondersteunen’ ‘gemeente vaker niet dan wel de hoofdrol’ ‘ruimte geven betekent vertrouwen hebben in de kwaliteiten van anderen’ ‘een beroep doen op eigen kracht van bewoners’ ‘zelf- en samenredzaamheid’ ‘gemeente is betrokken partner die luistert’ ‘bewoners krijgen meer zeggenschap (beheer openbare ruimte, veiligheid en handhaving)’

De markt Van particulier initiatief (kerk, armenzorg, caritas, …) naar overheid en toen weer naar de markt en nu weer een deel naar de burger, ofwel een kleinere overheid en consensus over markt en burgers die maatschappelijke opgaven moeten aanpakken, oppakken en uitvoeren

De marktwerking Marktwerking, weet je wat, we gaan het nog eenvoudiger doen, we leggen al onze zorgen gewoon letterlijk op de markt, bij de mensen! Briljant. Marktwerking in zijn meest letterlijke en eenvoudige werking. Nooit eerder op gekomen! Burgerwerken is het nieuwe marktwerken En dus zullen we ook veel moeten afleggen en gedag zeggen wat hoort bij marktwerken: Modellen (nu maatwerk) Professionalisering (nu amateurisme) Efficency (nu niet te meten maatschappelijke meerwaarde) Controle (ruimte geven en vertrouwen hebben) Sturing top down (initiatieven bottom up) Winstmaximalisatie (nutsmaximalisatie) Let op dat je de termen, mechanismen etc van de marktwerking niet gebruikt als je gaat burgerwerken tussen overheid en markt, nadruk op burgers en hun verbanden gemeenschappelijke regelingen (concurreren, kostenefficiënt), PPS-constructies, grondbedrijven, ondernemende overheid, nadruk op doelmatigheid, etc. gevaar van modellen (nu maatwerk), professionalisering (nu amateurisme), efficiency (nu niet te meten maatschappelijke meerwaarde), Controle (vertrouwen), Sturing top down (initiatieven bottom up), winstmaximalisatie (nutsmaximalisatie)

‘Burgerwerking’: klassieke rollen raad passé Raad besluit niet - raad beïnvloedt, in een open besluitvormingsproces Raad vertegenwoordigt niet - raad verbindt Raad vertelt niet - raad luistert Raad gaat niet over de gemeenschap - raad staat in de gemeenschap Raad controleert het college én de corporatie- én de onderwijs- én de zorgbestuurders Stel eerst vragen Houd straatinterviews Laat coalitiedwang los Sluit een procesakkoord Stel een burgerbegroting op Werk met burgertoppen, burgerjury’s en burgervisitaties Keuze maken voor aantal thema’s Zorg voor netwerkcontrol

Raadslid van de toekomst Plasterk: ‘debatleider en procesarchitect’ Raad van de toekomst: ‘volksverbinder en volksverleider’ Beïnvloeden, stimuleren en faciliteren door onder veel meer: in de schijnwerpers te zetten samen te brengen financieel te ondersteunen los te laten / niets te doen

10 adviezen nieuwe raadslid Treed op als tolk (vertaal wat er leeft en vertel welke lastige keuzes voorliggen) Berijd stokpaardjes (maak keuzes, kies één dossier, en agendeer dat met regelmaat) Durft te kiezen en los te laten (prioriteer, vermijd waan van de dag) Stimuleer & verbind kracht van de samenleving Bouw aan themagebonden netwerken Wees beslisser van de stad (en geen besluitmachine van het college) Voer functioneringsgesprekken met stad of dorp Te vinden via www.griffiers.nl

Hoe doe je dat? Van binnenuit, van een afstand? Sturing? Ja maar hoe dan?

College plaatst hek op middenstip Het is nog wel even een zoektocht, vallen en opstaan en zoeken naar de rol ook van de overheid. Scheidsrechter zijn, altijd degene die het dan maar weer moet oplossen. De mensen zouden het toch zelf doen? Mooie overgang naar de volgende dia.

organisatie & representatie bestuur organisatie & representatie regisseren faciliteren agenderen participeren stimuleren verbinden burgers corporaties zorg- & onderwijs- bestuurders wijkraden verenigingen Over de stad Met de stad Door de stad Let op links zit de besluitvormingsmachine, traditionele methode In het midden zit de ambitie, de wens, jullie nieuwe rol, getuige de taal die jullie spreken: vliegwiel, in gang zetten Derde tandwiel is de gedroomde uitkomst: een zelfdraaiende samenleving! Het door de stad, zelfredzaamheid ook movisie gebruikt tandwielen, middelste tandwiel is dan het vliegwiel Uitdaging is middelste tandwiel: daar zit de vormgeving Beslissers, denkers en doeners verbinden laten samenwerken Verbinden van representatie met deliberatie

Overheidsparticipatie & Bestuursparticipatie Stadslandbouw Zorgcoöperaties Boodschappenbus Zelfredzaamheid Overheid die dereguleert, faciliteert, verbindt, sponsort, etc. Burgerbegroting Burgervisitaties (I)DOP’s Samenspraak: burgers die meedenken & meepraten Nieuwe balans: deliber-atie & representatie Geef voorbeelden! Vul aan! boodschappenbus is hellendoorn, ondersteund door thuiszorg, ondernemers, gemeente, gerund door vrijwilligers, iedereen heeft er belang bij. Ouderen hebben aanspraak komen, buiten, gaan kopen, minder zorg, etc. LOSLATEN BETREKKEN

Overheidsparticipatie & Bestuursparticipatie De samenleving is er van. De samenleving is er van met ondersteuning van de gemeente (bestuur en ambtenaren). De overheid is er van met betrokkenheid van de samenleving. De overheid is er van. Samen Slim. Stakeholdersparticipatie anno 20nu. Een andere route van lokale besluitvorming (2013).

raad college partners burgers ambtenaren regisseren faciliteren agenderen participeren stimuleren verbinden Rob onderkent vijf rollen Reguleren regisseren stimuleren faciliteren en loslaten partners burgers ambtenaren

organisatie & representatie bestuur organisatie & representatie regisseren faciliteren agenderen participeren stimuleren verbinden burgers corporaties zorg- & onderwijs- bestuurders wijkraden verenigingen Over de stad Met de stad Door de stad

Aan de slag A4 met vragen en toelichting Zie dia nieuwe speelveld: nieuwe rollen, nieuwe regels, nieuwe werkwijzen In groepjes van twee of drie Daarna terugkoppelen Rol en dilemma’s Inspiratie: de Brusselse methode Aan het werk, daarna: Ophalen schaalvragen Moet er iets veranderen, wat gaat al goed? - Rol, wel doen, niet doen? Loslaten = afleren? Wat moeten jullie afleren, jullie raadsleden? Als voorbeeld daarbij een dilemma pakken, dia 24

Dilemma: maatwerk en diversiteit Maatwerk en diversiteit = nieuwe norm Klacht van burger: ‘ik heb ook recht op een scootmobiel!’ Wat doe je dan als raadslid? Ruimte is cruciaal. Dus niet meteen gaan roepen. Politici gaan over waarden: wat is goed, wat niet. Je moet overtuigingen en opvattingen formuleren over maatwerk, en niet meegaan huilen over ongelijkheid, niet redeneren vanuit ‘oude’ rechten! Niet meegaan op sentimenten. Maar organiseer een klachtenloket, visitaties, etc. Niet individueel, per raadslid gaan roepen op golven van sentiment en om redenen van gewin, maar als bestuursorgaan. Wat is grote angst van ambtenaren: de risico-regelreflex. En hoe meet je maatwerk? Ofwel wat betekent het voor je controle rol? Er is ruimte nodig, niet elk incident kan politiek worden, telkens moord en brand schreeuwen helpt niets, integendeel. Niet gaan sturen op statische kwaliteit, blauwdrukken, beheersen, uitrollen, gaat over planmatig bereiken van doelstellingen. Dynamische kwaliteit is nodig, anticiperen, leren, ontwikkelen, bijsturen, ….. Dus je moet een ontwikkelorganisatie worden, welke rol past daar dan bij voor jullie als raadslid. Robert Pirsig, in 3 ds van publieke waarden pagina 36

Cultuuromslag: beslisboom Begin elk collegevoorstel met vragen of beslisboom loslaten ja of nee? zo niet, welke rol voor de overheid, welke rol voor anderen? wie is aan zet binnen overheid (raad, college, ambtenaren) Rollen, taken en werkwijze(n) beschrijven in collegevoorstel dus afstemming met raad over procesaanpak raad is procesarchitect en stelt vooral ook democratische kaders Risico’s en handelswijze benoemen per dossier ontstaan verschillen ontstaan discontinuïteiten precedentwerking enzovoort Cultuuromslag, dat betekent consequent zijn, niet af en toe iets met burgers door of door burgers laten doen. Neen, consequent en voortdurend anders gaan werken. Andere mindset (principe is loslaten), andere volgorde (eerst zijn anderen aan zet), al we toch iets moeten doen (wie doet wat op welk moment?), etc.

Risico’s ofwel dilemma’s ‘Concurrentie’ of strijd om de burger tussen bestuur, ambtenaren, politieke partijen, …. Raad als beschimpte scheidsrechter in de ketendemocratie Representatiereflex en zendreflex Ik-weet-het-beter-reflex Voortgaande marginalisering raad Ontstaan verschillen: ‘rechtsongelijkheid’ Precedentwerking

Brusselse methode Samen Slim. Stakeholdersparticipatie anno 20nu. Uit nood geboren: er was weinig geld, geen overhead dat was de wens, dus klein houden van dat Europese apparaat, dus slim zijn! Op zoek naar methode om tegen lage prijs wel voldoende expertise te ontsluiten. Oplossing kennis zit in samenleving: gratis op te halen! Stakeholderes zijn vertegenwoordigers uit de civil society en de afzonderlijke lidstaten. En ook belangrijk: ambtenaren geen inhoudelijke professional, maar procesbegeleider. Samen Slim. Stakeholdersparticipatie anno 20nu.

BM: de stappen Open call of interest: alle stakeholders welkom Procesregie: van bestuur naar ambtenaar en van inhoud naar proces Belangendialoog (geen standpunten, maar argumenten / overtuigingen / informatie) Van ambtenaar naar veldexpert Kaderstelling alleen aan de voorkant! Eerst groenboek (problemen & opgaven) dan pas oplossingen in een witboek

Dus … Niet eerst zelf een probleemanalyse maken en oplossingen formuleren Niet om de beurt aan tafel bij de wethouder.(maar betrokkenen tegelijk) Niet de bestuurder leidend maken in het proces Niet zelf de inhoudelijke kennis inbrengen of interveniëren op inhoud Niet tussentijds of aan het eind de kaders (laten) herformuleren (door raad of college)