Duurzaamheid van het recht Voordracht voor Vlaamse Juristenvereniging 4 december 2009 Koen Geens Gewoon Hoogleraar K.U.Leuven

Oorsprong en betekenis ‘Sustainable’ Houdbaar, verdedigbaar, vol te houden Wordt in de eerste plaats gezegd van een ritme, een houding, een stijl, een groeiproces Sustainable growth rate (SGR): groei van een onderneming die geen bijkomende leningen vraagt

Sustainable development = intergenerational equity Vondst van de Brundtland werkgroep: “development which meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs” Oude notie ‘rentmeesterschap’

Duurzaam recht Recht moet duurzaamheid bevorderen: progressief(?)– beschermend– regulering Recht moet zelf duurzaam zijn: conservatief (?)– emancipatorisch- wetsmatiging Recht op duurzaamheid, maar geen recht op duurzaam recht: recht is essentieel wijzigbaar Kan duurzaam recht ook intergenerationeel worden verwoord? (i) Een dermate ontwikkeling van het recht (ii) uit bouwstenen verleden en heden (iii) door de huidige generatie, (iv) opdat niet alleen de huidige (v) maar ook nog de noden van volgende generaties kunnen gediend worden

De blik van de jurist ‘Law reflects what was, sometimes what is, never what will be’ De rechter: oordeelt meestal over het verleden, maar creëert (soms teveel) nieuwe toekomst De wetgever: regelgeving is vaak ‘coping strategy’ van het beleid in verband met onverwerkt/ frustrerend verleden (crisis-recht) Veel hedendaagse regelgeving probeert veelal en in hoofdzaak te vermijden dat problemen uit verleden zich in toekomst herhalen

Verschillende benaderingswijzen Beginselenbenadering: die van de theoretische beleidsjurist Procedure, advies- en evaluatiebenadering: die van de praktische technische/wetgevingsjurist Behavioristische benadering: wat is de juiste attitude om regels te maken? Voorkeur voor de laatste benadering: vorming van de persoon

Beginselen van…. Beginselen van behoorlijk bestuur/handelen mondden ook uit in beginselen van behoorlijke regelgeving en van behoorlijke rechtspraak Houden een (soms vrij formele) spiegel voor, maar zijn geen technische normen Resulteren bij niet naleving eventueel in aansprakelijkheid/nietigheid

Basisbeginsel behoorlijke regelgeving: rechtszekerheid Toegankelijkheid –bekendmaking –duidelijkheid –coherentie Berekenbaarheid en betrouwbaarheid –Periode van gelding/werking in de tijd –Bestendigheid vs. flexibiliteit Uitvoerbaarheid (realiseerbaarheid) en handhaafbaarheid (afdwingbaarheid)

Procedures van voorbereiding, advies en evaluatie Raad van State: regelgevingstechniek Tal van overleg- en adviesorganen Consultatie van het ‘veld’ Communicatieve benadering DAV federaal (Kafka) Dienst wetsmatiging Vlaanderen (RIA) Vgl. Kenniscentrum Wetgeving Nederland Opleiding magistraten

Behaviorisme: attitudetraining De advocaat en de bedrijfsjurist zijn als goede vrienden voor hun cliënt De rechter moet zijn als een goede moeder voor de partijen De parketmagistraat moet voor alles een mensenvriend zijn De wetgever moet zijn als een goede vader (‘gehuwd’ met de rechterlijke macht) De uitvoerende macht is als een goede zoon

Enkele vuistregels Bescheidenheid: recyclage/het gebeurde al eerder –oud recht (gewoonte; decreet d’Allarde) en rechtsvergelijking –geldend gemeen recht valoriseren: invulling, geen uitbreiding (lagen) Traagheid past grote dingen: basiswetgeving en verhouding met gemeen recht (marktfalen) Taal-kundige precisie: duidelijke korte regels In beperking toont zich de meester: zuinigheid en regel-maat (teveel regulering is on-kenbaar; zeker niet meer regels dan afdwingbaar) Oordeelkundig vertrouwen van de regelgever (dus geen absolute rechtszekerheid, wel anticipatie, ‘providere’) –geen naïef vertrouwen: collectieve irrationaliteit vs. individuele rationaliteit Respect rechtsonderhorige voor regelgever/rechter (geen blind ‘respect’: wat niet verboden is, is toegelaten)

Hoe kan ik, d.i. hoe kan mijn niveau duurzaam verschil maken? De jurist-regelgever s.l. moet zijn bevoegdheid en impact juist inschatten: op-, zij- en neerwaarts (coherentie) Moet zijn (al dan niet) tussenkomst + inhoud daarvan daarop afstemmen (ook de rechter) De bedoeling van zijn tussenkomst is immers meestal om een duurzaam verschil te maken: rust en stabiliteit (opnieuw) verzekeren

Duurzaamheid is geen doel op zich De enige maatstaf voor een rechterlijke uitspraak of een regel is niet om zo lang mogelijk stand te houden (zou strijdig zijn met het recht zelf) Een criterium voor kwaliteit is wel dat de uitspraak/regel, minstens in zijn gevolg, lang stand kan houden, zonder dat daardoor aan andere kwaliteitscriteria afbreuk wordt gedaan Dit vergt kunde, reflectie en ervaring

Duurzaamheid vandaag Kan in de regel niet meer de vorm aannemen van grote codificaties Vandaag is proces minstens zo belangrijk als inhoud en resultaat (informatisering) Gelaagdheid in de regelgeving (level 1, 2, 3, 4; ‘principles-guidelines’) brengt een beperkt soelaas: helaas al te dikwijls van formeel-nietszeggend naar regelneverij

Beste investering is die in duurzame mensen Mensen met lange houdbaarheidsdatum Juridische opvoeding moet meer gericht zijn op training in beginselen, goed leren schrijven en exemplarische specialisatie Juridische carrières moeten continuïteit bevorderen: zeer veel duurzaamheid komt van ervaring/morele autoriteit op cruciale functies