Ethische aspecten van dopinggebruik Prof. dr. Jan Tolleneer K.U.Leuven en UGent m.m.v. Hans Vangrunderbeek VAKB-symposium 8 januari 2008

Inhoud 1. Paradoxen van de sport- en dopingscène 2. Maatschappelijk: welke medespelers? 3. Ethisch-filosofisch: wat staat er op het spel? 4. Draagvlak voor nultolerantie 5. Kritiek op het gevoerde beleid 6. Besluit: interdisciplinair helpen sturen

1. Paradoxen van de sport- en dopingscène Doping wordt verboden, maar boksen niet Sporters worden gecontroleerd, maar muzikanten niet Sponsors willen extreme prestaties, maar ook extreme eerlijkheid Supporters willen loodzware Tour, maar veroordelen dopinggebruikers Wielerjournalisten slagen, maar zalven tegelijkertijd De dopinglijst is bindend, maar fluctueert Gezondheid is eerste zorg, maar niet alle producten op de dopinglijst zijn ongezond Fair play is tweede zorg, maar kan die überhaupt gegarandeerd worden?

2. Maatschappelijk: welke medespelers? Rasmussen-verhaal van 2007 als Griekse tragedie: de hoofdrolspelers Renner Michael Rasmussen Mederenners Juan A. Flecha enz. Ploegmanager Theo de Rooij Sponsorbedrijf Rabobank Televisie Davide Cassani Publiek (Franse) toeschouwers Perschef ploeg Jacob Bergsma Persoonlijke entourage (Schoon)familie UCI Anne Gripper Ploegleider Erik Breukink Ploegdokter Geert Leinders Geschreven pers L’Equipe Magistratuur Nederlandse rechtbank Tourdirectie Patrice Clerc (naar Spoormakers 2007)

→ Wada-code ~ decreet MVS publiek amateurs recreanten toprenners wielerploegen wedstrijdorganisatoren artsen - verzorgers bestuurders sponsorbedrijven bonden KBWB UCI IOC artsenkamers rennersverenigingen clubs scholen en gezinnen consumentengroepen sportrecht sportbeleid sportbeheer sport-geneeskunde sport-deontologie trainingsleer lichamelijke opvoeding recreatie-agogiek ethisch-filosofisch en sociaal-cultureel onderzoek en engagement universiteit andere bewakers van waarden en rechten media spektakel pharmaceutische industrie Europa - België - Vlaanderen wetgever - magistratuur - regering ↓ → Wada-code ~ decreet MVS dopinglabs

3. Ethisch-filosofisch: wat staat er op het spel? het ik de ander het spel het schouwspel de atleet zelf tegenstrever, sponsor, .. de sport en haar fair play-ziel de kijksport en haar sociale rol Relatie-assen als vertrekpunt voor ethische reflectie rond dopinggebruik

Voorbeelden van argumenten Wat staat er op het spel? pro NULTOLERANTIE omdat dopinggebruik bv pro TOLERANTIE omdat dopinggebruik bv het ik de gezondheid bedreigt persoonlijke aspiraties dient de andere de tegenstrever kansen ontneemt onderlinge kansen gelijktrekt het spel de ziel van de sport schendt de sport alligneert met andere cultuurvormen het schouwspel negatieve rolmodellen aanbiedt de sport versterkt als inspiratiebron

Onderzoeksvragen Methoden Vangrunderbeek H, 2007, Sport, doping en ethiek. Discoursanalyse van geschriften van studenten en journalisten (1998-2006), 106 p. (Leuven: KULeuven; licentiaatsverhandeling lichamelijke opvoeding). Onderzoeksvragen Hoeveel aandacht besteden studenten aan doping? Wat zijn de standpunten van de studenten inzake de toelaatbaarheid van doping in de sport? Welke argumenten halen ze hiertoe aan? Hoe veranderde dit alles in de tijd (1998-2006)? Methoden Literatuurstudie Discoursanalyse van 555 ‘actualiteitsmappen’ UGent Diepte-interviews

Hoeveel aandacht voor doping? Grafiek 1: Procentuele verdeling van de actualiteitsmappen wat betreft de aanwezigheid van dopinggerelateerde artikels in de jaargangen 1998-1999 tot en met 2005-2006 (Vangrunderbeek & Tolleneer 2007)

Tolerant of nultolerant? Grafiek 2: Evolutie van de standpunten van de studenten inzake de toelaatbaarheid van doping, ingedeeld volgens drie categorieën (1998-1999 tot en met 2005-2006) (Vangrunderbeek & Tolleneer 2007)

Met welke argumenten onderbouwd? Grafiek 3: Evolutie van het type aangehaalde argumenten in de categorie nultolerantie (1998-1999 t.e.m. 2005-2006) (Vangrunderbeek & Tolleneer 2007)

4. Draagvlak voor nultolerantie Voortdurende vrees voor ontheiliging van de sport Forse aanpak IOC, WADA & sportbonden Controleren en bestraffen Tijdens en tussen competities Motivering: doping is ‘ongezond’ en ‘onfair’ “Er is bij het brede publiek een té grote permissiviteit: ‘Ja, ze hebben wel gepakt, maar we blijven onze sporthelden toch op een voetstuk plaatsen’. Gelukkig is de pers al een stuk kritischer geworden.” (Jacques Rogge, 19 december 2007)

“In principe moeten deze bodybuilders tegen zichzelf beschermd worden en moeten er stevige straffen staan op het leveren en gebruiken van anabolica” (eerstejaarsstudent UGent 2001) Ethisch-filosofische argumenten pro nultolerantie overtreding van spelregels aantasting van fair play-gedachte gezondheidsrisico: atleet geen beslissingscompetentie herdefiniëring van het spel dopinglijst geeft voor ieder een houvast

5. Kritiek op het gevoerde beleid Verontwaardiging: gebrek aan logica en gerechtigheid Johnny Maeschalck (Rutger Beke) controle-apparaat hapert inspraak sporters? inbreuk privacy (“enkelband is niet ver af”) Luc Misson (Andreï Kashechkin) beleid is tegen mensenrechten “Die private sportbond pleegt niet alleen inbreuk op de rechten van de mens door zo meer te controleren, maar gaat ook nog eens zware straffen uitspreken. Dat laatste is zeker een zaak van de overheid” (3 november 2007)

Sportethici en -filosofen paternalisme is verwerpelijk “Ik ben een voorstander van gecontroleerd dopinggebruik. Het zou naar mijn mening een aantal problemen, die gecreëerd worden door het huidige antidopingbeleid de wereld uit helpen. Men zou tevens moeten tolereren dat volwassen, professionele sporters zelf beslissen welke producten ze nemen om hun prestaties te verbeteren” (eerstejaarsstudent UGent 2004) Sportethici en -filosofen paternalisme is verwerpelijk fair play-argument overtuigt niet gezondheidsargument: inconsistentie gezondheidsargument: selectieve rationalisering problematiek kaderen in historische & sociale context achterliggende markt- en machtsmechanismen bestuderen

6. Besluit: interdisciplinair helpen sturen Pervasive opinion ondanks wankele pijlers Diepere verklaring is nodig: vrees voor technologisering van de mens Dopingbestrijding als symbolische act: laat sport ludiek blijven! (De Wachter 2000) Sport is nuttig, niet zozeer als spiegel, maar als spiegelpaleis van prestatiemaatschappij Tegelijk vermijden dat topsport een eiland wordt Debat stimuleren en interdisciplinair onderbouwen, vooral ook met het oog op gendoping “Irrespective of the ethical and safety implications, however, the long-term effects of gene doping will inevitably be discovered to the misfortune of those who experiment” (Pitsiladis & Scott in Lancet 2005; 366: S16-S17)

Referenties De Wachter F, 2000, De sportdroom bedreigd: doping als filosofische kwestie, Ethische perspectieven 10(3): 157-162. Jacobs H, 2007, “De enkelband voor de sporters is niet veraf”. Johnny Maeschalck over de ontbrekende schakel in dopingprocessen: de stem van de sporter, De Standaard 3 januari: 22-23. Kayser B; Mauron A; Miah A, 2005, Legalisation of performance-enhancing drugs, Lancet 366: S16-S17 Krüger A, 2004, Doping and the ethics of sport in post-modern societies, in A. Daino (ed.), Human rights - society - Olympic movement (Sport, ethics, cultures; part 1), Rapallo: Panathlon International, p. 99-116. Spoormakers S, 2007, Humo sprak met Michael Rasmussen, Humo 18 december: 28-34.

Pitsiladis Y; Scott R, 2005, The makings of the perfect athlete, Lancet 366: S16-S17. Tamboer J; Steenbergen J, 2000, Sportfilosofie, Leende: Damon, 214. Vandeweghe H, 2007, Meester Luc Misson, Robin Hoodadvocaat van sporters en kwelduivel van sportinstanties. ‘Sportbonden mogen niet op doping controleren’, De Morgen 3 november: Supporter 37, 44. Vangrunderbeek H, 2007, Sport, doping en ethiek. Discoursanalyse van geschriften van studenten en journalisten (1998-2006), 106 p. (Leuven: KULeuven; licentiaatsverhandeling lichamelijke opvoeding). Vangrunderbeek H; Tolleneer J, 2007, Reflectie van eerstejaarsstudenten over doping (1998-2006), Ethische perspectieven (aanvaard voor publikatie).