Psychosociale effecten van vrijheidsberoving Sonja Snacken (VUB) Slotdebat BZN gevangenisactie Brussel, 16 februari 2012

Effecten tijdens detentie - Gedetineerden - Familie

1) Schok van de opsluiting Verlies van sociale rollen en identiteit Goffman (1961): “role dispossession, mortification of self” Rowe (2011): “spoiled identity”, “generic criminal” Verlies van controle, “leven”, autonomie, identiteit en relaties met familie/vrienden Harvey (2005) “Institutionele onzekerheid” Chantraine (2004)

1) Schok van de opsluiting Gevolgen: –Zelfmoord en -verwonding HM Prison Service (2004): ¼ zelfmoorden eerste week, ½ eerste maand –Psychisch lijden (“psychological distress”) Zelfs na 3 dagen (Harvey, 2005; Chantraine, 2004) –Depressie Na enkele weken: 50% milde depressie, 8% zwaar depressief (Zamble & Porporino, 1988) Individuele verschillen, sociale ondersteuning!

2) Korte detentie Experiment Zimbardo (1973): 6 dagen –Neurotische complicaties: angst, depressie, psychosomatische reacties Somatisering (Goethals, 1980) Verlies aantal en kwaliteit sociale en familiale relaties (Holt & Miller, 1972) Angst voor verlies identiteit (Rowe, 2011) Stigmatisering in familie en buurt (Moerings, 1978)

3) Lange gevangenisstraffen Prisonisering –Deprivatie / Importatie (Thomas 1978) Institutionalisering –Duur van de detentie, structurele machteloosheid, dwingende macht personeel, verwachtingen na invrijheidstelling (Thomas, 1978; Irwin & Owen, 2005) Zelfmoord, mentale breakdowns, angst –Cohen & Taylor, 1981; Liebling, 2007 Verlies sociale en familiale relaties, afhaken (7j) Factoren: Individuele, structurele, situationele, omgeving, samenleving (Haney, 2005)

4) Lange gevangenisstraffen Trauma’s / PTSD: Europees onderzoek (Dudeck e.a. 2011): 11 landen, straffen > 5 jaar, self report –België (VUB) –Socio-demografisch: Alleen: 44% Gehuwd: 22% Relatie: 17% Kinderen: 56% ! (Gevolgen voor partners en kinderen!)

4) Lange gevangenisstraffen Trauma’s: –Ernstig ongeluk, brand, explosie: 43% (49%) –Slachtofferschap: 74% Geweld (familie): 24% Geweld (niet familie): 38% Seksueel geweld (familie): 7% Seksueel geweld (niet familie): 5% –Vrijheidsberoving: 62% ! (48%) Gemiddeld 3 trauma’s per gedetineerde –6 X algemene bevolking –Meer dan forensische psychiatrie/korte straffen (D) PTSD: 7% (14%) Psychologische symptomen die (subjectief) behandeling vergen: 69% (67%) –Depressie, zelfmoordpogingen (30%)

5) Detentie en identiteit Intern stigma “gedetineerde” en “crimineel” = mortificatie van sociale, publieke persoon + interne, private zelf –Rowe (2011) Verlies van status “volwassene” –Individuele keuze = essentieel voor identiteit (Bosworth 1999) “Institutioneel geweld” (VUB-ULB 2000, Snacken 2005) “Identiteit” (Liebling 2011): –Moral performance: respect, menselijkheid, rechtvaardigheid, orde, veiligheid, relaties personeel – gedetineerden (NICC) –Afwezigheid: schade aan identiteit, zelfmoord, drugs, agressie –“Nieuwe publieke identiteit”: risk assessments, CBT (VI) –Van fysieke naar psychologische macht (Crewe, 2011)

6) Gevolgen familie Partner: –Financieel, emotioneel, sociale isolatie, stigma, opvoeding kinderen –Verbreken relatie Kinderen: –Depressie, agressie, regressie, terugtrekking, vastklampend gedrag, slaapproblemen, eetstoornissen, weglopen, spijbelen, slechte schoolresultaten “Verborgen slachtoffers” (Murray, 2005; Codd, 2008)

Effecten na detentie - Gedetineerden - Familie - Samenleving

3 stadia (Cobden & Stewart, 1984) “Doing your time” –Aanpassing aan gevangenisleven “Making the change” –Voorbereiding IVS, psychologische beschermingsmechanismen detentie opgeven “Hitting the street” –Nieuw leven buiten Telkens grote aanpassing Te grote verschillen: teveel 1, problemen Dilemma’s

“Desistance” Proces; “career criminals”; leeftijd Tewerkstelling –Structuur tijd, inkomen, relaties, zelfbeeld, legitieme identiteit, zelfrespect, ambities en doelen Familie –Structuur tijd, legitieme identiteit, zelfrespect, emotionele ondersteuning, tewerkstelling Individueel kapitaal –Vaardigheden, kennis Sociaal kapitaal –Sociale relaties, netwerken, vertrouwen, engagement in samenleving, middelen om belangen te bereiken “Generativity” –Opnemen verantwoordelijkheid voor volgende generaties Conclusie: gevangenis maakt dit alles juist moeilijker

Oplossingen? Beperken detentieschade (Basiswet art. 6 §1) –Minder detentie –Kortere detentie –Regimes: sociale rollen, identiteit Normalisering: individueel - collectief Autonomie, eigen keuzes, zingeving Bezoek, contacten buitenwereld Tewerkstelling, activiteiten: aanbod ! (evaluaties) –Classificatie dichtbij sociale/familiale netwerken (VI!) –Respect, menselijkheid, rechtvaardigheid, relaties personeel: belang PBs, kleinere gevangenissen, open deur regime Voorbereiding terugkeer: individueel detentieplan, eigen inbreng en participatie (Basiswet art. 9 §3)