Beleid seksuele en lichamelijke integriteit en vrijwilligers Verantwoording en instrumenten Sensoa 2014

Seksuele en lichamelijke integriteit Integriteit = onaantastbaarheid: zelf bepalen welke ingrepen van buitenaf geduld worden; Lichamelijke en seksuele integriteit: comfortzone op fysiek en seksueel vlak: veiligheid, begrenzing Kwetsbaar en broos gegeven bij zwakkere cliënten: kan danig worden verstoord kunnen zelf niet de condities creëren

Waarom van belang? Schenden van de seksuele en lichamelijke integriteit = complex trauma Verstoort o.a. de ontwikkeling van zelfbeeld, hechting, affect- en impulsregulatie, aandacht en concentratie, somatiseren, … Allerlei gedragsproblemen als gevolg

Waarom is dit nu nodig?( sexpert) 1 op 5 meisjes en 1 op 10 jongens zijn geconfronteerd met SGG 1 op 10 meisjes met verkrachting of poging daartoe Vaak herhaaldelijk (1 op 3) Duur gemiddeld 2 jaar

Ongeveer de helft praat er niet over Pleger bekende Thuismilieu Kennis Begeleider Ongeveer de helft praat er niet over

Contexten Geweld, gemeld en geteld (2012) Verschillende vormen van geweld t.a.v. jongeren 1 op 3 leerlingen op school geconfronteerd met een vorm van SGG 1 op 10 binnen een sportcontext 3 op 100 binnen jeugdbeweging vnl ongewenste aanrakingen, ongewenst kussen, begluren, intimideren, geslachtsdelen aanraken Daders leeftijdsgenoten Vaak mannelijke daders Geen professionele hulp

Aanbevelingen Meer ondersteuning voor seksuele vorming thuis en op school Extra aandacht voor sgg jongeren onderling Meer aandacht voor kwetsbare doelgroepen Betere samenwerking tussen diensten Protocol en stappenplan Lagere drempel voor hulp Investeren in deskundigheid Een beleidsplan

Overzicht van de tools

Vlaggensysteem Vlaggensysteem 30 situatiekaarten met tekeningen Beoordeling per situatie Suggesties voor pedagogische reactie Linken naar beleid

Raamwerk Seksuele en Lichamelijke integriteit en beleid Beleidskader Te integreren in eigen context Voorziet in denkkaders en instrumenten

1. Vlaggensysteem

Bedoeling vlaggensysteem 1.Seksueel gedrag van kinderen en jongeren correct inschatten Objectiviteit en neutraliteit te bevorderen Criteria en argumenten aan te bieden 2. Gesprek te stimuleren Nuancering en normalisering Gemeenschappelijke taal 3.Pedagogisch reageren Instrumenten en methodieken aan te bieden.

Visie op weerbaarheid Cfr weerbaar in het verkeer Leer je niet door op de achterbank van een auto te zitten Wel door als zwakke weggebruiker je veilig op straat te kunnen begeven Zicht hebben op risicosituaties Gedrag van anderen kunnen inschatten Zelf geen gevaarlijke situaties veroorzaken Beschermingsmaatregelen kennen

Een jongen raakt de borsten van een meisje tijdens groepsknuffel (14j)

Een trainer (22j) zit vaak voor het slapengaan op de kamer van de meisjes(15-17j) moppen te vertellen.

Een jongen staat te zwieren met zijn piemel in een gemengde kleedkamer (7-11j).

Een trainster komt zonder verwittigen de kleedkamer van de jongens binnen (15-17 j)

Een jongen maakt een foto van de meisjes onder de douche en verspreidt die via e-mail (13 j)  

Een jongen (7 j)wordt gedwongen om aan de piemel van de trainer te komen

Grensoverschrijdend of niet? Grote verschillen in beoordeling Ngl persoonlijke aanvoelen en visie Ngl de persoon over wie het gaat Ngl de context

Hoe beoordelen van seksueel gedrag? Groene vlag: aanvaardbaar en positief seksueel gedrag Gele vlag: occasioneel licht grensoverschrijdend gedrag Rode vlag: zorgwekkend grensoverschrijdend gedrag Zwarte vlag: zwaar seksueel grensoverschrijdend gedrag

Hoe beoordelen van seksueel gedrag? 6 beoordelingscriteria Toestemming (wederzijds) Vrijwilligheid Gelijkwaardigheid Leeftijds- of ontwikkelingsadequaat Contextadequaat Zelfrespecterend

Consent of wederzijdse toestemming In kindertaal: Als we het allebei goed en prettig vinden, dan is het ok. Ik moet goed vragen of het ok is Als ik het niet wil, dan moet ik dat zeggen en het niet doen. Als mijn vriend/in zegt dat hij/zij niet wil, dan mag ik niet aandringen

Vrijwilligheid In kindertaal: Ik doe het alleen omdat ik het zelf wil Ik doe het niet om de ander een plezier te doen of omdat ik bang ben dat de ander boos zal worden Ik mag niet aandringen als de ander niet wil

Gelijkwaardigheid In kindertaal: Seksueel getint contact met iemand die veel ouder, sterker of slimmer, jonger of zwakker is, is niet ok

Leeftijds- of ontwikkelings-adequaat gedrag In kindertaal: Ik doe geen dingen waar ik te oud of te jong voor ben Zie normatieve lijst op www.seksuelevorming.be/download

Aangepast aan context In kindertaal: Ik hou rekening met mijn omgeving en doe geen dingen die anderen zouden kunnen storen of chockeren. Anderen houden ook rekening met wat jij storend vind.

Zelfrespecterend In kindertaal: Ik doe mezelf geen pijn. Ik denk na over de schadelijke gevolgen van mijn gedrag voor mezelf

Grensoverschrijding op één van de criteria voldoende Mate van grensoverschrijding bepaalt de kleur van de vlag Herhaald gedrag-rodere kleur Urgentie vanaf Rood Seksueel misbruik: grijze zone

Seksueel misbruik? groen geel rood zwart toestemming OK +- OK - OK vrijwilligheid gelijkwaardigheid Leeft/ontw. adequaat Context-adequaat Zelfrespect

Hoe reageren? Groen: accepteren en eventueel uitleggen Geel: uitleggen, begrenzen en alternatieven bieden, signaleren, coachen Rood: verbieden, uitleggen en controleren, eventueel bemiddelen, melden, straf of interventie aankondigen, coachen Zwart: verbieden, uitleggen, tussenkomen met straf of/en begeleiding of andere interventie, melden

Een jongen staat te zwieren met zijn piemel in een gemengde kleedkamer (7-11j).  

Groen: Je zegt bijvoorbeeld Er was zoveel plezier in de kleedkamer, vertel eens wat er zo leuk was

Een trainer zit vaak voor het slapengaan op de kamer van de meisjes moppen te vertellen .

Geel: Je zegt bijvoorbeeld als kampleider t.a.v. trainer: Ik heb gemerkt dat je voor het slapengaan wat lang op de meisjeskamer blijft. Ook al vinden sommige meisjes dit leuk, toch is het niet gepast. De meisjes moeten voldoende privacy en rust krijgen. Kunnen we afspreken dat dit niet meer gebeurt?

Je zegt bijvoorbeeld als meisje t.a.v. trainer: Wij vinden het leuk dat je mopjes vertelt, maar niet op onze kamer. We hebben graag meer tijd om ons om te kleden. Kunnen we in het vervolg misschien mopjes vertellen in de ontspanningszaal?

Een jongen raakt de borsten van een meisje tijdens groepsknuffel (14j) Vlag  Rood In de sport, zeker na mooi doelpunt, is het gebruikelijk dat met dit viert met een groepsknuffel. Maar indien men daarbij (per ongeluk) intieme delen aanraakt, is het best om zich meteen te verontschuldigen.  In de leeftijd van 12 tot 14 is het aanraken van de borst wellicht niet toevallig, ook al omdat het niet de eerste keer is. Het meisje vindt dit wellicht niet aangenaam, het is moeilijk om daar gepast op te reageren. Reactie als trainer Rode vlag vraagt om een verbod: Bespreek het met de jongen en geef aan dat dit niet is ok is. Geef aan hoe hij zich wel kan gedragen bij groepsknuffel. Geef ook aan dat er gevolgen zullen zijn indien het gedrag nog voorkomt, en dat hij best zijn excuses gaat aanbieden Bespreek het met het meisje dat dit niet ok is, (ook al vind het meisje dat niet erg) en dat er bij groepsknuffels geen intieme lichaamsdelen worden aangeraakt. Het meisje wordt aangemoedigd om ook ander zaken te melden aan de trainer, of er zlef de speler in kewstie op aan te spreken. Als het een groepsgedrag is, moeten alle andere groepskleden ook die boodschap krijgen. Reageer liefst direct na de match, individueel naar de speler.   Concreet “Borsten aanraken kan niet in groepsknuffel. Ga je excuses aanbieden!”

Rood: Je zegt bijvoorbeeld als trainer: Borsten aanraken kan niet in groepsknuffel. Ga je excuses aanbieden!”

Een jongen (7 j)wordt gedwongen om aan de piemel van de trainer te komen  

Zwart: Je zegt bijvoorbeeld als volwassene: Het is goed dat je ons dit vertelt. Dit mag niet gebeuren, we bespreken dit. Het is erg dat dit jou overkomt. Dit is zeker niet jouw fout. We gaan je helpen.”

2. Raamwerk seksuele en lichamelijke en integriteit en beleid

Waarom een Raamwerk? Aanbevelingen Bijzondere Commissie seksueel misbruik binnen de kerk Structureel misbruik Ook in andere contexten zoals school, jeugd, sport, internaat en instelling Rapport ‘Geweld, gemeld en geteld’ van het Kinderrechtencommissariaat Parlementaire vragen

Doelstellingen van het Raamwerk Een integer en integraal beleid in organisaties - via een verbetertraject voor bestaand beleid - via concreet werkmateriaal Bescherming van de seksuele en lichamelijke integriteit van “cliënten”

Een Raamwerk in drie delen Een modelvisie voor het beleid Instrumenten die het beleid toepasbaar maken in de praktijk Achtergrondinformatie

Een beleid op drie niveaus: Reactiebeleid Preventiebeleid Kwaliteitsbeleid .

Beleidsdomeinen kwaliteit preventie reactie Zorg/educatie Huisregels/ accommodatie Deskundigheid medewerkers Communicatie

Beleidsinstrumenten een leidraad: hoe kan een organisatie aan de slag? een quickscan: topiclijsten die helpen het huidige beleid in te schatten overzicht uitgangspunten voor een beleidsvisie een uitgewerkte beleidsmatrix met suggesties voor mogelijke interventies en werkwijzen een competentiechecklist voor medewerkers, die kan gebruikt worden om de noden aan bijscholing in kaart te brengen profiel aanspreekpersoon integriteit API een checklist voor omgangsregels het vlaggensysteem een gedragscode: een instrument om de verwachtingen naar medewerkers met betrekking tot seksualiteit en lichamelijke integriteit te formuleren een handelingsprotocol: een stapsgewijs voorstel tot handelen bij een vermoeden, een onthulling of een vaststelling van seksueel misbruik een wegwijzer met adressen en contactgegevens waar je cliënten kan naar doorverwijzen of waar je zelf terecht kan voor advies en ondersteuning

Achtergrondinformatie Engagementsverklaring seksuele integriteit in de sport De denkkaders voor een beleid over seksualiteit en lichamelijke integriteit, met linken naar meer bronnenmateriaal; Normatieve lijst seksuele ontwikkeling Het beroepsgeheim en andere begrippen: informatie over de huidige wetgeving ter zake.

Denkkaders Voorbeeld: de denkkaders Seksuele ontwikkeling Ethisch kader Rechtenkader Juridisch en regelgevend kader Kwaliteit van leven Seksuele gezondheid Traumatogene modellen

Basisinstrumenten AANSPREEKPERSOON INTEGRITEIT (API) WAT? Een aanspreekpunt voor begeleiders, ouders met een vraag, vermoeden of klacht over (seksueel) grensoverschrijdend gedrag. KENNIS afspraken, reglementen, reactieplan, vlaggensysteem & wegwijzer

Aanspreekpersoon Integriteit (API) TAKEN Preventie en ondersteuning (bekendmaken functie, bewustmaking gedragscodes, vorming voor begeleiders, info aan bestuur…) Aanspreekpunt en eerste opvang (luisteren + informatie, advies of doorverwijzing) Coördinatie van interne procedure (reactieplan) en doorverwijzing (hulpverlening, politie en justitie…)

Reactieplan of handelingsprotocol Het reactieplan kunnen toepassen bij een vermoeden, onthulling of vaststelling van seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Reactieplan of handelingsprotocol FASE 1: Het vermoeden, de onthulling of de vaststelling Vermoeden Signalen ordenen, veiligheid garanderen, vermoeden bespreken Onthulling Actief luisteren, informeren over verdere stappen, veiligheid garanderen, ernst van feiten inschatten, onthulling bespreken Vaststelling Veiligheid garanderen, politie&medische bijstand, ouders verwittigen, slachtoffer ondersteunen en informeren over verdere stappen

Reactieplan of handelingsprotocol FASE 2: Overleg en advies Intern overleg Samenstellen noodteam (API + bestuurslid, ouder, extern expert, vertegenwoordiger van een federatie…) Taken noodteam: Verdere acties bespreken en uitvoeren, communicatie naar derden, woordvoerder aanstellen Extern advies Aan gespecialiseerde hulpverleningsdiensten Bij wie terecht voor wat?  zie wegwijzer

Reactieplan of handelingsprotocol FASE 3: Interne afhandeling/melding bij hulpverlening en/of politie Interne afhandeling Voor elk van de betrokkenen Tussen de betrokkenen Voor de organisatie Communiceren met familie Melding bij hulpverlening (waar voor wat?  zie wegwijzer) Melding bij politie en justitie (waar?  zie wegwijzer)

Reactieplan of handelingsprotocol FASE 4: Opvolging & evaluatie Kort na het voorval Welke stappen Hoe verlopen Enkele maanden erna Hoe is het nu in de organisatie Extra maatregelingen nodig? Hoe kan een aanpak beter? Uitbreiden noodteam? …

Implementatie van het Raamwerk Engagement voor doorontwikkeling naar diverse contexten: sport, jeugdsector, integrale jeugdhulp, kinderopvang en onderwijs focus op jongeren en kinderen resultaat = 5 aangepaste versie Raamwerk Implementatie door opleiding training van begeleiders Lijst gecertificeerde trainers

Contact Erika Frans Erika.frans@sensoa.be