Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra De toekomst van de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden lokaal woonbeleid. Reflecties vanuit onderzoek over wonen en woonbeleid Studiedag ‘Intergemeentelijk samenwerken in lokaal woonbeleid: een toekomstbeeld’ – Vlaams Parlement – 31 mei 2013 Sien Winters Onderzoeksleider wonen – HIVA KU Leuven Coördinator Steunpunt Wonen

Vooraf De essentie … het recht op betaalbaar en kwaliteitsvol wonen De vraag vandaag … is IGS daarvoor een goed instrument?  8 stellingen om de discussie te voeden 2

Inspiratie Referenties: zie laatste pagina3

8 stellingen om het debat te voeden 1.Lokaal woonbeleid is nodig 2.Het lokaal woonbeleid is de laatste jaren versterkt, mede onder invloed van subsidie IGS 3.De subsidie IGS is in hoofdzaak een antwoord op een tekort aan bestuurskracht bij de gemeenten 4.De huidige subsidie IGS is niet noodzakelijk de beste manier om dit probleem aan te pakken 5.Bovengemeentelijke samenwerking is nodig 6.De huidige subsidie IGS biedt nauwelijks een beperkt antwoord op deze nood aan bovengemeentelijke samenwerking 7.Een fundamentele keuze voor de toekomst van de IGS dringt zich op 8.Samenwerking is geen toverwoord. 4

Stelling 1: lokaal woonbeleid is nodig De woningmarkt vertoont zeer grote verschillen tussen gemeenten: –woningprijzen –woningtypologie –ouderdom en kwaliteit van de woningvoorraad –ruimtelijke structuur –… De meeste actoren zijn actief op lokaal / regionaal niveau: –SHM’s –SVK’s –huurdersbonden –immo’s –projectontwikkelaars –… Een goede beleidsvisie houdt rekening met de eigenheid van de regio Subsidiariteitsbeginsel  Gemeente als regisseur van het lokale woonbeleid (Art. 28 VWC) 5

Stelling 2: het lokaal woonbeleid is de laatste jaren versterkt, mede o.i.v. de subsidie IGS Tratsaert (2007) *Wonen-Vlaanderen, alle gemeenten (2012)** Wonen-Vlaanderen, IGS-gemeenten (2012)*** Lokaal woonoverleg (minstens 1 keer per jaar) 57%90% N = % N = 206 Lokaal woonplan9%38% N = % N = 106 Gemeentelijk actieprogramma11% N = 34 16% N = 32 Reglement sociaal wonen26% N = 81 28% N = 57 Leegstandsreglement94% N = % N = 198 Voortgangstoets BSO Cat. 141%43% 6 *: op basis van webbevraging bij 86% van de gemeenten **: indicatief, op basis van terreinkennis Wonen-Vlaanderen ***: op basis van 24 projecten die einde 2012 de eerste driejarige subsidieperiode hadden afgerond volgens BVR 2007  Globale evaluatie outputs wenselijk !

Stelling 3: De subsidie IGS is in hoofdzaak een antwoord op een tekort aan bestuurskracht Nieuwe opdrachten voor lokale besturen i.k.v. woonbeleid botsen op draagkracht van vele gemeenten. Het takenpakket is omvattend en complex Pooling over gemeenten ligt voor de hand: –maakt specialisatie mogelijk –laat toe voort te bouwen op inzichten verworven in andere gemeenten –m.a.w.: hier zijn schaalvoordelen te benutten IGS lijkt vooral daarop in te spelen: –dit blijkt uit takenpakket van IGS –wordt ook bevestigd door Vlaamse Woonraad 7

Vlaamse Woonraad: “De intergemeentelijke samenwerkingsprojecten zijn niet opgezet vanuit het idee de gezamenlijke bovenlokale problematiek aan te pakken. Zij zijn veeleer een verlengstuk van de lokale besturen, met een in hoofdzaak dienstverlenende opdracht” (Vlaamse Woonraad, ‘Waar naar toe met het lokaal woonbeleid?, Advies 2012/02) 8

Stelling 4: De huidige subsidie IGS is niet noodzakelijk de beste manier om gebrek aan bestuurskracht aan te pakken Enkele bemerkingen: -Niet alle gemeenten met een gebrek aan bestuurskracht kunnen gebruik maken van de subsidie -Ook gemeenten die lokaal woonbeleid voeren op eigen kracht, kunnen gebaat zijn bij subsidie -Is 3 à 4 gemeenten het optimale schaalniveau? -Alternatieven met zelfde kostprijs: -191 VTE centraal inzetten voor ontwikkeling instrumenten, ondersteuning gemeenten, lokale dienstverlening aan burger -90 VTE centraal en 0,5 VTE in elke gemeente -Moet schaalvergroting gemeenten niet op de agenda komen? 9

Stelling 5: Bovengemeentelijke samenwerking is nodig Heel wat problemen op de woningmarkt hebben regionale dimensie Aangrenzende gemeenten hebben vaak concurrerende belangen Taakverdeling in onderling overleg, vanuit gedeelde visie op wonen zou zinvol zijn Bv. - afstemming regionale aanbod op regionale vraag naar wonen - realisatie bijkomende sociale woningen - weloverwogen locatie voor nieuwe woningen - afstemming tussen wonen en zorg op regionaal niveau 10

Stelling 6: De huidige subsidie IGS biedt nauwelijks een antwoord op deze nood aan bovengemeentelijke samenwerking Visievorming op bovenlokaal niveau is geen doel van huidige IGS Weinig overeenstemming tussen afbakening van IGS en woonregio’s Een verbreding van IGS in richting van dergelijke bovengemeentelijke samenwerking komt er waarschijnlijk niet zonder wortel of stok 11

12

Stelling 6: De huidige subsidie IGS biedt maar een beperkt antwoord op deze nood aan bovengemeentelijke samenwerking Visievorming op bovenlokaal niveau is geen doel van huidige IGS Weinig overeenstemming tussen afbakening van IGS en woonregio’s Een verbreding van IGS in richting van dergelijke bovengemeentelijke samenwerking komt er waarschijnlijk niet zonder wortel of stok 13

Stelling 7: een fundamentele keuze voor de toekomst van IGS dringt zich op Model 1: doel blijft remediëring van gebrek aan bestuurskracht  Te overwegen: - subsidie voor alle gemeenten, ook deze zonder IGS - (gedeelte van) subsidie voor hoger bestuursniveau - grotere gebiedsafbakeningen Model 2: doel wordt beleidsvisie en taakverdeling op regionaal niveau  Dan: - afbakening gebieden moet evolueren naar woonregio’s - moet nagedacht over afbakening woonregio’s - moet nagedacht over wortels en stokken 14

Stelling 8: samenwerking is geen toverwoord 15

Referenties Kesbeke W., Schuermans N., Vandekerckhove B. & De Decker P. (2012), Honkvast in tijden van verandering. Woontrends en woonmarkten. Lannoo Campus, Leuven. Schuermans N., De Decker P., Kesbeke W. & Vandekerckhove B. (2013), Pleidooi voor een opschaling van het lokale woonbeleid in Vlaanderen, Ruimte en Maatschappij, 4 (3), p Tratsaert K., (2009), Lokaal woonbeleid in Vlaanderen: tien jaar na de Vlaamse Wooncode de kinderschoenen ontgroeid? Steunpunt Ruimte en Wonen, Heverlee. Vlaamse Woonraad (2012), Waarheen met het lokaal woonbeleid? Advies 2012/02. Vlaamse Woonraad (2012), Ruimte en Wonen. Advies 2012/11. Voets J., Van Dooren W. & Winters S. (nog niet gepubliceerd), Onderzoek naar samenwerkingsmodellen voor een afgestemd stedelijk en stadsregionaal woonbeleid. Onderzoek in opdracht van agentschap Binnenlands Bestuur – team stedenbeleid. 16