Het cultiveren van zelforganisatie Justus Uitermark Erasmus Universiteit Rotterdam Lezing VNG Utrecht, Breukelen, 8 november 2012

Samenlevingsopbouw: van overheidstaak naar sociale noodzaak Het klassieke opbouwwerk erodeert Samenlevingsopbouw belangrijker - “burgerkracht” aanspreken - “burgerinitiatieven” ondersteunen - de “big society” vormgeven Nu nog beleidstermen Wordt sociale noodzaak

Deze presentatie Wat is zelforganisatie? Inspiratoren en inspirerende voorbeelden van zelforganisatie De gevaren van zelforganisatie Voorwaarden voor robuuste zelforganisatie Politieke keuzes

Zelforganisatie Zelforganisatie is een organisatie Zelforganisatie is het proces waarbij zonder centrale ordenaar orde ontstaat in een systeem – het geheel (hersenen, mierenhopen, zwermen) is anders dan de som der delen (cellen, mieren, vogels) Zelforganisatie is wat mensen doen buiten de staat en de markt om

Opgelegde orde versus zelforganisatie De stad van Robert Moses: functiescheiding, zorgvuldig ontworpen De stad van Jane Jacobs: functiemenging, organisch gegroeid

Zelforganisatie in opkomst in de samenleving Libertarisme en anarchisme van anachronisme naar trend Zelforganisatie moet het financiële én ideologische gat van de terugtrekkende en verguisde overheid vullen ‘Crowd sourcing’ / ‘crowd funding’ Occupy WMO Welzijn nieuwe stijl

Samenwerking en openheid in de sociale sector Iedereen kan meedoen, niemand hoeft mee te doen Iedereen kan meebeslissen, niemand is de baas Publieke goederen worden op basis van vrijwilligheid geproduceerd ‘Communities’ in Amsterdam Oost Wikistad Eigen Krachtcentrales Volkstuinen 2.0 Bewonersbedrijven Zelforganiserende teams

“De organisatie van professionals in hiërarchisch geordende instituten en hun monopolisering van kennis in beroepsverenigingen en gesloten beroepsprofielen zijn langzaam maar zeker middeleeuwse gestaltes aan het worden.”

De nieuwe organisaties “manifesteren zich niet als een professionele productie- en declaratiefabriek, maar als een platform, waar kennis publiek beschikbaar wordt gesteld en kan worden aangevuld.” Ze vormen “buitenbastionse gezamenlijkheid”.

Inspirerende voorbeelden van zelforganisatie

“Toen een clubhuis in de Rivierenwijk in Utrecht in 2008 zijn poorten dreigde te moeten sluiten vanwege bezuinigingen, sloegen bewonersorganisaties de handen ineen. Ze besloten het gebouw in eigen beheer te gaan exploiteren. Sindsdien loopt het als een trein; sterker, De Nieuwe Jutter, zoals de plek is gaan heten, is levendiger en dynamischer dan ooit.”

“De bibliotheek in Vierlingsbeek moest sluiten vanwege de bezuinigingen, waarna bewoners de zaak overnamen. Wat een beetje een suffig uitleenpunt was, is nu een energieke ontmoetingsplek geworden waar van alles gebeurt.”

Gevaren van een inspirerend ideaal

1. Zelforganisatie is vaak erg ongelijk

2. Inzetten op zelforganisatie kan ongelijkheid versterken, omdat zelforganiserend vermogen ongelijk is verdeeld

3. De mislukkingen blijven uit beeld en de successen worden uitgelicht

4. Succesvolle zelforganisatie blijkt vaak afhankelijk van subsidie en ondersteuning en is dus niet echte zelforganisatie

5. Zelforganisatie (echte zelforganisatie) is kwetsbaar omdat aan veel voorwaarden moet worden voldaan.

6. Het is verleidelijk de negatieve tendensen van zelforganisatie versterken Neiging tot falen niet accepteren Neiging tot homogeniteit versterken Neiging tot (machtsconcentratie) versterken Successen claimen, mislukkingen negeren

Gecultiveerde zelforganisatie Maakt het onwaarschijnlijke waarschijnlijk: collectieve actie op basis van vrijwilligheid Neem verantwoordelijkheid: vertrouwen op zelforganisatie te gemakkelijk Reflecteer, monitor, documenteer. Volg discussie op het Platform voor Sociale Vraagstukken Weersta de verleiding om vrijwilligers en netwerken te organiseren die zichzelf organiseren of om te worden verblind door succesverhalen

Politieke keuzes Zelforganisatie toelaten vergt offers en inspanning Vaak geen win-win-win Niet alleen ‘wat kunnen burgers doen’ maar ook ‘wat moet de overheid doen’