Sferen in de samenleving Eerste hoorcollege inleidende cursus good governance

samenleving  Tribe  Heerschap  Stad  Staat  Empire  Etc.

kenmerken  Familieverwantschap bij kleinschalige verbanden  Raciale kenmerken bij tribes  Steeds meer territoriale binding naar staat toe  Empires veroveren en verliezen territoria en invloed

sferen  Term gekozen om te vermijden dat juridische of economische begrippen domineren  Knipoog naar Sloterdijk  Sphaira is bal of globe  Sfeer is toestand waarin waarden en emoties ook een rol spelen  Intermezzo waarden

Wat is een waarde  Dringend belangrijk oordeel  Gevormd door emotie, openbaring, geloof, ervaring en kennis  Over goed en kwaad, mooi en lelijk, over waarachtig en onwaarachtig  Vaak betreffende de wereld  Bijvoorbeeld: menselijk leven verdient respect Waarden leiden tot drijfveren

Waarde en leven  Waarden horen bij je wezen  Vormen je identiteit  Kun je tot op zekere hoogte delen met anderen Komen tot uitdrukking in handelen

Waarde en norm  Waarde zelf is geen gedragsvoorschrift  Norm=gedragsvoorschrift, vloeit vaak voort uit waarde: bijvoorbeeld: gij zult niet doden is een norm die voortvloeit uit voornoemde waarde  Die norm geldt in de eerste plaats voor je eigen leven  Sommige normen zijn in het positieve recht opgenomen en voorzien van een sanctie

Universaliteitpretentie  Je kunt je niet indenken dat er betere waarden bestaan dan de waarden die je zelf hebt (dan zou je immers die andere hebben)  Sterker nog, je vindt dat de normen die uit je waarden voortvloeien ook voor anderen behoren te gelden  Die universaliteitpretentie leidt tot het streven naar hegemonie

Uitzonderingen op hegemonie  Onverschilligheid (de ander is niet voldoende waardevol om je om hem druk te maken; laat maar zitten)  Autonomie (de ander heeft het recht om overeenkomstig eigen normen te leven)  Tolerantie (ik zie af van een interventie in het niet normconforme handelen van de ander, omdat … ik hem aardig vind)

Actuele ontwikkeling  Samenleving te dicht om onverschilligheid te kunnen hanteren  Samenleving te dicht en te divers om autonomie te hanteren  Samenleving te dicht, te divers en te weinig sympathiserend om tolerantie te laten domineren

Oplossingsrichting  Universaliteitpretentie op niveau van normen komt voort uit dichotoom karakter van grondoordelen : goed versus kwaad  Dichotomie als hulpconstructie is in strijd met mijn fundamentele overtuiging over de toestand van de wereld  Matiging van pretentie zou weldadig zijn

Van “of” naar “en”  In plaats van dichotomie is spectrum op zijn plaats  Iedere positie op een spectrum is een gemengde positie  De extremen zijn absurd  Waardenschema bestaat uit tussenposities op verschillende dimensies

Dichotomie behoort bij monotheïsme  In niet- monotheïstische oriëntaties veel minder hegemoniestreving  Daar geen dichotomieën en dus geen universaliteitpretenties  Lijkt mij aanbeveling

Deugden  Deugden zijn drijfveren voor handelen die voortkomen uit waarden  Deugden beperken de mate waarin je de gelegenheid te baat neemt (“opportunita”) maar elimineren het bijzondere van de situatie niet  Deugden beperken de mate waarin je handelt naar begeerte of lust

Wil  Wil ontwikkelt zich uit waarden en behoeften  Wil is drang tot handelen  Wil drijft de mens  Deugden richten en encadreren de wil

Collectief  Wat geldt op individueel niveau, geldt ook op collectief niveau  Collectieve wil gevormd door democratisch proces  Gezaghebbende definitie van politiek luidt zelfs: bindende toedeling van waarden

Hiërarchie van waarden  Waarden hebben geen natuurlijke hiërarchie  Tussenwaarden vestigen die om dilemma's te voorkomen Voorbeeld van een tussenwaarde: ethiek is belangrijker dan esthetiek

Dilemma’s  Er is sprake van een dilemma, als ik niet meer kan handelen overeenkomstig al mijn waarden  Een dilemma duikt op bij het ontbreken van tussenwaarden  Een dilemma is niet op te lossen, maar je kunt wel goed of slecht omgaan met een dilemma

Onwaarden op spectrum  Afzonderlijke waarden vormen dimensies van een complex spanningsveld  Als beslissende tussenwaarden ontbreken, neem je spanningen waar tussen dimensies die afzonderlijke behandeling vergen  Die spanningen vergen aandacht

intercreatie  Inter=tussen  Niet bedoeld zijn bovenstaande tussenwaarden  Wel bedoeld nieuwe combinaties van posities op spectrumdimensies  Intercreatie behoort dus meer bij “en”dan bij “of”

Onwennigheid  Wij zijn niet erg gewend te redeneren in termen van waarden  Gemakkelijker om te redeneren in termen van deugden  Verval van ideologie ontneemt ons relaties tussen waarden en handelingsperspectief

Sferen in de samenleving  Betreffen dus vooral relaties  Micro, meso- en macro-niveau hangen samen, maar hoe?  Wij spreken over arrangementen  In liefde domineert wederzijds overgave,vertrouwen,altruïsme  Op markt domineert egocentriciteit, maar in contract tegelijk begrensd vertrouwen  In netwerk domineert empathie  In staat vinden we altruïsme maar tevens hegemonie van meerderheden

vertrouwen  Spectrumbegrip, dus niet dichotoom  Geen vertrouwen is verwachting dat de ander steeds het voor mij ongunstigste alternatief zal kiezen  ….. En oplopend naar “vol vertrouwen” verwachting… gunstigste alternatief  Vertrouwen hoeft niet wederzijds te zijn

empathie  Empathie is het vermogen tot “invoelen” en het verdisconteren daarvan in gedrag  Als twee actoren in een netwerk een contract sluiten, hebben ze “rekening gehouden” met de consequenties van hun actie voor andere actoren in het netwerk  Empathie is iets anders dan sympathie

Historische ontwikkeling 1  Economisch steeds grotere productie- omwegen, toenemende specialisatie  Sociaal bestaan globale netwerken van nationale staten en regio’s, maar tevens fragmentatie  Volgens norbert elias dus steeds meer interdependentie, wederzijdse afhankelijkheid =complexiteit  Daarmee gaat gepaard verlies aan autonomie van iedereen

Historische ontwikkeling 2  Overgang van feodalisme naar kapitalisme meestal beschreven als vooruitgang  Feodalisme berustte op zorgplicht van de heer ten opzichte van allen op zijn territoir en op insluiting van allen in het arbeidsproces  Kapitalisme kenmerkt zich door uitsluiting van de ongeschikte uit het arbeidsproces en door sociale zekerheid als statelijke zorgplicht