Psychologische noden van zorgvragende ouderen en hun zorgverleners Provinciehuis Antwerpen 14 maart 2005

Inhoud Probleemstelling Onderzoeksmethode Resultaten Beleidsvoorstellen Tot besluit KHK - 14.03.2005

1 Probleemstelling Oud worden in de 21ste eeuw Vragen Welke visie op ouderdom? In welke omstandigheden? Met welke ondersteuning ? Vragen Welke zijn behoeften van oudere zorgvragers en zorgverleners? In welke mate wordt aan behoeften tegemoet gekomen? Wie en met welke profiel is het best geplaatst om de zorg te verlenen? Welk is de rol van de overheid? KHK - 14.03.2005

2 Onderzoeksmethode 2.1 Focusgroepmethode 2.2 Survey 2.3 Expertgroepen Dieptegesprekken in homogene groepen Groepen: Zorgvragende ouderen en zorgverleners Nauwkeurige beschrijving van noden en van de beleving van de eigen situatie 2.2 Survey Vragenlijst ( voor zorgvragende ouderen en voor zorgverleners) Onderdelen (Problemen, Gewenste hulp bij die problemen, Hulpverlener, Profiel van de hulpverlener Factoren ( Leeftijd – woonsituatie – burgerlijke staat –frequentie hulp- statuut – ervaring) 2.3 Expertgroepen Werkvelddeskundigen, academici, …. Bespreking over de resultaten Formulering van aanbevelingen KHK - 14.03.2005

3 Resultaten KHK - 14.03.2005

3.1 Problemen Aantallen zorgvragende ouderen Zorgbehoeftig 77.3 % Zorgbehoeftig 77.3 Afhankelijkheid 73.8 Verlies partner 71.5 Ziekte 68.4 Verlies vrienden 48.8 Alleen zijn 41.4 Eenzaamheid 35.5 Dood 33.2 Angst 31.6 Bijleren 26.6 Onveiligheid 23.8 Gebrek aan respect 15.2 KHK - 14.03.2005

Beleving van de problemen 3 vormen van beleving Positief : verwondering, hoop, genieten Neutraal: loutere aanvaarding Negatief: alleen maar verlies Factoren Zingeving – toekomst Persoonlijkheid Micro situatie ( kinderen, partner, familie..) Aard van zorg KHK - 14.03.2005

Factoren Woonsituatie Vergelijking met inschatting door zorgverleners Alleen of met partner Thuis of in woon- en zorgcentrum Vergelijking met inschatting door zorgverleners Zelfde top 3: zorgbehoeftig – afhankelijkheid – verlies - zelfde minste vermelde problemen KHK - 14.03.2005

Problemen van Zorgverleners Aantallen Werkgebonden Stress op werk 55,7 Problemen werk 47,8 Conflict met ouderen 41,2 Conflict met familie van ouderen 40,8 Conflict met collega's 35,1 KHK - 14.03.2005

Confrontatie Ouderen die afhankelijk zijn 83,3 Ouderen die alleen zijn 82,5 Eenzame ouderen 79,8 Angstige ouderen 72,8 Onveiligheidsgevoel van ouderen 64,0 Ouderen die gebrek aan respect ervaren 45,6 Ouderen die willen bijleren 34,6 KHK - 14.03.2005

3.2 Gewenste hulp- zorgvragende ouderen In feitelijkheid: copinggedrag Nieuwe kansen aangrijpen; eigen mogelijkheden Zich neerleggen, passief ondergaan,… Verzet, rebellie, agressiviteit Wensen Praten Verlichting eenzaamheid – ontlading Zelf oplossen Onderschat door zorgverleners Leren betekenis geven aan eigen situatie: weg voor ondersteuning Informatie en praktische tips KHK - 14.03.2005

Minst gevraagd Woonsituatie Vorming – hulplijn Onbekend onbemind? Woonsituatie Thuiswonenden meer behoefte: om te praten ( over angst, alleen zijn en onveiligheid) aan praktische tips en informatie KHK - 14.03.2005

Zorgverleners Feitelijk copinggedrag Gewenste hulp Voor werkgerelateerde problemen: Praten - zelf oplossen – tips krijgen Soms groepsgesprek (vb. conflict met collega’s en stress) Voor confrontatie met problemen van de ouderen Praten – tips – informatie Professionelen : praten en vorming Mantelzorgers: praten over conflicten in familie Oudere zorgverleners minder praten dan jongere KHK - 14.03.2005

3.3 Steun en toeverlaat Zorgvragende ouderen Niemand ( 15/30% bij psychosociale problemen) Familie: voor alle problemen ( behalve fysieke) Medici en paramedici: voor alles Geestelijke hulp: enkel bij dood ( 25%) Psychologen en mtsch. assistent: nauwelijks Enkel in wzc, als ze beschikbaar zijn KHK - 14.03.2005

Zorgverleners Werkgerelateerde problemen Collega’s en leidinggevenden - familie Stress: 13 % niemand Confrontatie met problemen zorgvragende ouderen Ook collega’s en leidinggevenden Geen steun bij psychosociale hulpverleners Gemis aan professionele ondersteuning Jongeren doen meer beroep op ondersteuning dan oudere zorgverleners KHK - 14.03.2005

3.4 Profiel hulpverlener Algemeen menselijke competenties In staat zijn praktische oplossingen aan te reiken Ruimte geven waarin mensen hart kunnen luchten Begrip tonen voor gevoelens en problemen Een vertrouwelijke relatie kunnen aangaan Beroepsspecifieke competenties Motiveren Uitleg Doorverwijzen Geen hooggespecialiseerde competenties verwacht Sterke overeenstemming met inschatting door zorgverleners Zorgverleners hebben zelfde profiel voor ogen KHK - 14.03.2005

4 Aanbevelingen KHK - 14.03.2005

1 Informatie Belangrijkste behoefte – paradox! Kanalen Bereikbaarheid Manier : vb internet Moment: als het nog niet relevant is Info plus kans erover te praten (tijdsgebrek) Cfr individuele begeleiding bij zorgvragen (CAW De Terp) Bereikbaarheid Vaak moeilijk te vinden voor de doelgroep Centraal punt bvb één-loket-functie Laagdrempelig Cf informatieverstrekking voor mantelzorgers van personen met dementie (St Baptist ) Zorgbemiddelaar: alle aspecten aan bod brengen KHK - 14.03.2005

Omvattendheid Inzicht in eigen probleem – meestal niet Veel problemen als vanzelfsprekend aanvaard ‘hoort erbij’ Herkenning van problemen door zorgverleners is noodzakelijk Praten: moet zinvolle communicatie zijn is meer dan ontlading! constructief : bijdragen aan herkenning en positieve hantering van problemen Cfr omgaan met gevoelens bij dementerenden (Huis Perrekes) KHK - 14.03.2005

2 Constructieve visie Noodzaak van een ruime visie op ouderenzorg Gesteund op een integraal mensbeeld Fysiek – psychosociaal – spiritueel Positieve visie op ontwikkeling Naast fysieke neergang ook innerlijke psychische en spirituele opgang-beweging Oudere mensen moeten zelf ook constructief leren omgaan met verlies en eindigheid Moet ook in management en coaching van medewerkers een plaats krijgen Ook verantwoordelijkheid van overheid: sensibilisering cfr psychologische opvang PGN KHK - 14.03.2005

3 Praktische tips Vraag naar tips heeft te maken met communicatie Vaak geen ruimte daarvoor wegens tijdsgebrek Erkenning in nomenclatuur van RIZIV Plaats voor vrijwilligers KHK - 14.03.2005

4 Zelfredzaamheid “Ouderen willen problemen zelf oplossen” Zelfredzaamheid geeft gevoel van identiteit en zingeving! Houding van zorgverleners: teveel verzorgend en nadruk op hulpeloosheid Nog te eenzijdig gericht op fysieke verzorging Rol van de opleidingen? Instelling meer beloond als bewoners meer zorgbehoevend zijn KHK - 14.03.2005

5 Preventie Moeten verankerd worden in het zorgsysteem – nu te vrijblijvend Senioren zelf in schakelen in preventie Behoedt hen zelf voor vereenzaming KHK - 14.03.2005

6 Autonomie Erkenning van autonomie van zorgvrager moet centraal staan in zorgverlening Breed gamma van woonvoorzieningen is nodig om hen autonoom te laten blijven Belang van realistische verwachtingen Zelfbeschikkingrecht Maatschappelijke haalbaarheid: inzicht in gevolgen Leren autonoom blijven Expliciet aandachtspunt in opleiding van verzorgenden KHK - 14.03.2005

7 Vorming Bij zorgverleners: sterke behoefte aan opleiding in: communicatie psychogerontologie zelfreflectie In opleiding: teveel kennis te weinig kunnen te weinig aandacht voor zelfreflectie Ondersteuning tijdens beroep ruimte om te praten Cfr intervisie (PNAT) KHK - 14.03.2005

8 Medicalisering van de zorg Ouderen hebben meeste contact met medici en paramedici Focus op fysieke verzorging Te weinig aandacht voor psychische en spirituele dimensies ( wegens tijdsgebrek) Naast focus op het curatieve is er ook aandacht nodig voor preventieve en salutogenetische dimensies. KHK - 14.03.2005

9 Vrijwilligerswerking Nood aan vrijwilligersbeleid Blauwdruk - lokaal in te vullen Basisvoorwaarden voor werken met vrijwilligers Aanwerving en begeleiding van vrijwilligers Ondersteuning van bestaande initiatieven Cfr begeleiding vrijwilligers (Tele-Onthaal, Aandacht voor Senioren Antwerpen) KHK - 14.03.2005

10 Mantelzorgers Steeds meer vraag naar mantelzorg Anderzijds ontbreekt voldoende ondersteuning en coaching Mantelzorgorganisaties hebben onvoldoende mogelijkheden om aan noden te voldoen Nood aan voldoende erkende diensten Cf Omgaan met personen met dementie (St Baptist ) KHK - 14.03.2005

11 Gespecialiseerde deskundigen Normale zaken van het verouderingsproces moeten aandacht krijgen van elke zorgverleners vb vereenzaming Wel complexe zorgfuncties vb psycholoog Begeleiding van teams Psychotherapie Vorming van professionelen Training van teams Onbekend is onbemind Rol van de huisarts: voldoende geschoold om psychogerontologische problemen te herkennen? Opleiding van referentiepersonen KHK - 14.03.2005

12 Overheid Ondersteuning van werking van diensten en organisaties Financieel Beschikbaarheid van diensten (bv transmuraal, ….) Ondersteuning van vrijwilligersprojecten (zonder uren van de professionele zorg in te krimpen) Vrijwilligersbeleid Garantie van structurele inbedding Stimuli voor bevordering van autonomie Opvolging van kwaliteit van begeleiding en zorg in WZC Sensibilisering in acties en in de opleiding Fenomeen van de eenzaamheid KHK - 14.03.2005

Tot besluit “ Het is immers niet aan te nemen dat, in tegenstelling met de overige delen van het leven, die zo goed geordend zijn, het laatste daarentegen, gelijk het slot van een slecht dichtwerk zou verwaarloosd worden” Cicero KHK - 14.03.2005