De burger als hindermacht WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL De burger als hindermacht Genootschap burgemeesters 21 OCTOBER 2009

Het is niet altijd zo geweest als nu

Beetje historie Nederland lange geschiedenis van rellen en opstanden Meest frequent belastingoproeren Maar ook impopulaire maatregelen (tabaksoproer) Intussen zijn de zeden aanzienlijk milder geworden: Moordcyfers Per 100.000 inw 1300-2000

Rellen in Holland 1600-1780 25 25 30 25 25 40

Rellen in Frankrijk 1830-1960 Aantal rellen per 5 jaar 20 23 22 10 32 33

Voorbeelden van ‘burgerinitiatieven’ Hevig protest bij politiegerelateerde dood van een lid van een minderheid Bedreigingen door supporters van bestuur bvo bij voortdurend verlies Geweld en intimidatie naar burgemeesters en wethouders: 70% heeft deze ervaring Geweld en intimidatie tegen lagere ambtenaren Vandalisme tegen bezittingen gemeente of overheid Grootscheepse criminele activiteit Hoensbroek: 47 van de 128 panden in Kasteelbuurt tappen stroom af voor hennepteelt

Visies op hindermacht Soort heel directe democratie Soort klassenstrijd Protest tegen ‘schöngeisterei’ en idealisme Soort psychopathologie Soort natuurwet Vanuit vak: Uiting van sociale identiteit (Wij-Zij) Grootschalig protest alleen bij ‘rising expectations’ Is periodiek verschijnsel

Achtergronden I Maatschappelijke trends Uitbreiding gebied van misdrijven buiten strafrecht (witte boord, milieu, etc) Toename regels en bureaucratie, gekoppeld aan steeds meer zichtbare overtredingen Traagheid van procedures Waargenomen ongeïnteresseerdheid van overheid in beleving burger Grote begaanheid met ‘slachtoffers’; zieligheidscultuur Eendimensionaliteit in maatschappij: alles is in Euros uit te drukken (kwaliteit, mededogen, vakmanschap, eer, religie, kennis, etc)

Achtergronden II Individuele trends Permissievere opvoedingsmethoden (allemaal prinsjes) Veranderingen in psychiatrische zorg Ervaring dat geweld loont (misdaad en terreur) Ervaringseffect (criminelen schatten pakkans realistisch in) Trends in handhaving Minder harde autoriteitsuitoefening Toename gedogen: onheldere tolerantiegrenzen ‘Streetwise’ politie: je niet overal mee bemoeien Projectmatige handhaving door politie

Over macht & Tegenmacht

EEN WAT SOMBER MAN THOMAS HOBBES (1588-1679) LEVIATHAN De mens is de mens tot wolf De oorlog van allen tegen allen Staat moet daarom voor orde zorgen Berustend op twee machtsbronnen Het leger De godsdienst

BETEKENIS Macht is potentiële invloed (Thibaut & Kelley, 1959) MACHT (got. Mahts, eng. Might) afgel. v. mogen Verwant: invloed, kracht, vermogen, gezag, autoriteit, bevel, ontzag Definitie in SP: Macht is potentiële invloed (Thibaut & Kelley, 1959) Invloed is iemand iets laten doen, wat hij uit zichzelf niet zou doen Macht is altijd wederzijds: de volger heeft de leider nodig en omgekeerd Machtsmiddelen zijn: Persoonlijk: tactieken als discussie, belonen, bedrog, dreigen Onpersoonlijk: Wetten, regels en normen

Macht wordt gegeven Om macht te krijgen moet men zich bewijzen tov groep waarvan men macht wil krijgen Als lageren geen vertrouwen hebben, heeft machtige geen werkelijke invloed. Men vertrouwt alleen wie erbij hoort De evaluatie van gedrag (vaak prestaties) is het draaipunt Daarbij hoort duidelijk: Bejegening & Sociale vaardigheid Vandaar belang van sociaal netwerk (de Waal, 1982) Coalities vormen de motor van evaluaties en daarmee van statustoekenning Meeste mensen zijn onrealistisch optimistisch Ook ondergeschikten, collega’s, familieleden en vrienden beoordelen Uw gedrag onrealistisch optimistisch Ze proberen dit optimisme te beschermen tot het niet meer kan. Dan desertie

De basis van macht French & Raven (1958) Macht moet ergens op berusten. Machtsbronnen: Beloning Straf Identificatie Autoriteit Expertise Informatie De bronnen van macht liggen bij de behoeften van O. Omdat deze behoeften aan gewenning onderhevig zijn, kan macht slijten Macht is, door de gelijktijdige werking van bronnen, altijd reciprook. (macht en tegenmacht: The balance of Power) economie relatie kennis

Twee soorten hierarchie Reguleren gezagsverhoudingen α α Informele hiërarchie Formele hiërarchie

De alpha Als het over macht gaat zijn we snel verblind: Door grootte Door mooie kleuren Door indrukwekkende displays Door angstaanjagendheid Door opvallendheid

De onderdanen MACHT WORDT GEGEVEN Toch zouden we liever naar de onderdanen moeten kijken, want: MACHT WORDT GEGEVEN Als men eenmaal verloren heeft, gebeurt dat vaker Macht berust op coalities Meeste mensen vinden verantwoording griezelig Mensen identificeren zich makkelijk met een machtige (charismatisch leiderschap)

Charismatisch of transformationeel leiderschap Basisidee Mens heeft ingeboren sociale mechanismen In formele organisatie spelen deze toch mee Uitgangseisen Leider heeft of verwerft bijzondere competenties in woord en daad en fascinatie met idee Leider heeft Narcistische persoonlijkheid Leider heeft daardoor grote behoefte aan zelfbevestiging Leider heeft voor alle onderschikten persoonlijke belangstelling Ontwikkeling Op grond van deze competenties verwerft leider crediet Crediet wordt door leider gezien als steun voor narcistische keuze Volgers beginnen zich te identificeren met leider Deze identificatie wordt gretig geaccepteerd Gevolgen: Door identificatie wordt wens leider als eigen wens gevoeld Leider wordt steeds sterker Elke volger heeft idee van persoonlijke band met leider

Sociale invloed

Twee soorten beïnvloeding Invloed door MENS of door NORMEN/REGELS Invloed door Mens impliceert onderschikking Dit wordt vaak als onaangenaam ervaren De machtige kan grillig zijn (controleverlies) Het is vaak zaliger te geven dan te ontvangen Manieren van machtsuitoefening kunnen aversief zijn Invloed door Normen impliceert nevenschikking Invloed door Normen of Regels vaak prettiger Bij minder machtigen wegens grotere voorspelbaarheid Bij meer machtigen wegens minder slijtage In lijn met moderne ideologie Normen zijn mechanismen om machtsuitoefening te voorkomen

Macht vs regels Sociale invloed kan op twee manieren gebeuren Direct, via machtsuitoefening en persoonlijke invloed Indirect, via regels en onpersoonlijke invloed In mensenwereld zijn regels relatief belangrijk Hoe meer cultuur, hoe meer regels

Hoe kom je aan regels? Die moet je samen afspreken Belangrijk verschil: Formeel (zoals wetten, contracten) moeilijk veranderbaar, nadelig voor vertrouwen Informeel (zoals gentlemen’s agreement) veranderbaar bij wederzijds vertrouwen Ander: Normen in vorm van regels (injunctief ) Normen in vorm van wat anderen doen (descriptief) Als deze tegenstrijdig zijn, zijn de rapen gaar

conclusies

conclusies Huidige maatschappij aanzienlijk softer dan ooit Burgers zijn er aan gewend geraakt dat staat voor alles zorgt (Leviathan) Staatsmacht berust vooral op regels Dan wordt persoonlijke macht zwakker Regels zijn niet aan te spreken, de α wel De α dat bent U Aanvallen door burgers op overheid ontstaan door Wij-Zij gevoel Dat nemen we niet weg door mooie woorden Dus: Er op uit, zoek de identificatie! Ga kijken!

EINDE WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

Rellen bij dood lid minderheid 1966-2008