Leren een held van deze tijd te zijn Brandweer Drenthe 2 september

De zin van het leren Je kunt de mensen niets leren Maar je kunt ze wel helpen het zelf te ontdekken Gallileo Gallilei (ca 1620)

Waar gaan we het over hebben? Hoe zorgen we dat het beroep veilig wordt? Hoe passen we ons aan de tijd aan? Hoe veranderen we Altijd naar binnen gaan in We gaan niet naar binnen tenzij…. Moet dat top down of bottom up? Hoe krijgen we voldoende mensen? Hoe om te gaan met centraal vs decentraal? Kortom: ALLEMAAL ‘HOW TO’ VRAGEN Zouden we niet beter eerst kunnen kijken wat er eigenlijk aan de hand is? De brandweer en haar uitdagingen Handelen in onzekere situaties: Arousal etc Focus: Hoe het goed gaat of Hoe het fout gaat Waarom het meestal goed gaat (maar: wat is goed?) Waarom het soms fout gaat (dat is achteraf helder!) Effect van training op dit handelen Wat is leren eigenlijk? Verschil tussen ideaal en werkelijkheid Ofwel: Leren eerst te analyseren voor we een beleid gaan verzinnen

© 2006 JP van de Sande RuG Twee manieren van denken

© 2006 JP van de Sande RuG Veranderingen bij brandweer Enorme technologisering en daarmee kapitalisering Werk wordt steeds ingewikkelder Van vrijwilligers- naar beroeps-organisatie Hulpverlening wordt belangrijker Van Brand naar Chemie en ongelukken Van Repressie naar Preventie Van Gratis Helden naar Duur betaalde Ambtenaren Van Het beste ervan maken naar Afrekencultuur Van Begrijpelijk naar Onbegrijpelijk Van Dichtbij naar Afstand Van Ons naar Zij

Goed Bezig

Wie is goed bezig? Antwoord: de professioneel werkende is goed bezig Hoe is dat zo gekomen? Professioneel: van Professio (Lat) openlijke verklaring, officiële aangifte, aangegeven beroep Dus: Professioneel duidt niet zozeer op kwaliteit, maar op inbedding in systeem en verantwoordingsplicht (borging) Maar: Uit Roget’s thesaurus: – expert, connaisseur, master, prima donna, first fiddle, cordon bleu, specialist Dus: in Angelsaksische cultuur haast synoniem met goed WORDEN KWALITEIT EN BORGING IDENTIEK?

© 2006 JP van de Sande RuG Wat is een amateur? Letterlijk: een liefhebber (nog ernstiger: dilettant) VOORDELEN: Iemand die van zijn werk houdt, die er emotioneel bij betrokken is Die zich met de inhoud van het werk identificeert Die zijn opbrengst vooral uit het werk zelf haalt (intrinsieke motivatie) NADELEN: Iemand die van zijn werk houdt, die er emotioneel bij betrokken is Die zich er mee identificeert Die zijn opbrengst vooral uit het werk zelf haalt (intrinsieke motivatie)

© 2006 JP van de Sande RuG Wat is een professional? Letterlijk: een beroepsuitoefenaar met borging VOORDELEN: Iemand die afstand heeft tot zijn werk, die er emotioneel niet bij betrokken is Die zich met zijn positie identificeert Die zijn opbrengst vooral uit de resultaten haalt (extrinsieke motivatie) NADELEN: Iemand die afstand heeft tot zijn werk, die er emotioneel niet bij betrokken is Die zich met zijn positie identificeert Die zijn opbrengst vooral uit de resultaten haalt (extrinsieke motivatie)

© 2006 JP van de Sande RuG Enkele voorbeelden van Professioneel

De Held Iemand zei: Helden zijn mensen zonder fantasie Met fantasie wordt bedoeld: Overal gevaren zien Citaat geldt ook voor collega’s die slachtoffer worden Toch zijn helden nodig Maar vooral in gevaarlijke beroepen Als ieder de gevaren ziet, is veel brandweerwerk onmogelijk en stopt de aanwas van nieuwe collegas Gelukkig zijn er veel potentiele helden Maar die gaan motorrijden of worden hooligan

HANDELEN IN ONZEKERE SITUATIES Onzekerheid wekt een fysio/psychologische toestand op die arousal genoemd wordt, in feite een staat van verhoogde waakzaamheid. Die toestand is evolutionair gezien heel oud: ook reptielen en insecten kennen hem. Kenmerkende verschijnselen: – Tunnelvisie (alleen letten op datgene waar men de onzekerheid vermoedt), – Ongevoeligheid voor straf en pijn (dus wordt dat ook niet in overwegingen betrokken), – Meer dan normaal beslissen op grond van gewoonten en emoties (dit is normaal al heel sterk) – Wegens de onzekerheid en de voortdurende pogingen hem op te lossen door simpele, intuïtieve, redeneringen, blijft er weinig verwerkingscapaciteit over voor ingewikkelder, tegen-intuïtieve, redeneringen (dat heet: perifere in plaats van centrale informatieverwerking)

TRAINING/OEFENEN Deze effecten tracht men tegen te gaan door trainen en oefenen Die maakt in het gunstige geval dat men – a. minder onzekerheid ervaart (en dus minder tunnelvisie en ongevoeligheid voor pijn en straf heeft) – b. gewoonten en emoties kan oefenen m.b.t. zaken die men normaal niet meemaakt en – c. dat men de mensen waar men bij een inzet mee moet samenwerken beter en intenser leert kennen, waardoor de kameraadschap (cohesie, in het psychologees) stijgt. – d. bovendien krijgt men, bij herkauwen en evalueren van het geoefende, een serie argumenten en redeneringen aangereikt die kunnen helpen bij het bedenken van ingewikkelder redeneringen tijdens de onzekere toestand. Training is armzalig surrogaat voor ervaring, al is de oefening nog zo realistisch, maar we hebben niets beters. Kenmerkend voor training is dat het redelijk goed werkt voor de rationele kant van optreden, maar dat het op de emotionele aspecten nauwelijks invloed lijkt te hebben. Wel is oefenen samen met andere diensten goed voor netwerk In het ongunstige geval (en dat is nogal vaak zo) geeft training een soort schijnzekerheid, die leidt tot overschatting van eigen kunnen en kracht.

Effect oefenen op leervermogen Individueel: – Minder emoties – Juiste gewoontes – Juiste argumenten Groepseffecten – Hogere cohesie – Toenemend vertrouwen – Misschien daardoor meer onderlinge correctie – Onderlinge discussie over wat dat betekent Procedurele/organisationele effecten – Alleen als grondig geëvalueerd wordt + feedback

AFLEIDING Effect van training wordt gemakkelijk uitgewist door afleiding, bijvoorbeeld door emotionerende en onverwachte gebeurtenissen. Men moet tijdens een inzet zich a.h.w. voortdurend voorhouden: wat heb ik ook alweer geleerd? Men moet daardoor voortdurend dingen doen die tegen-intuïtief zijn. Dit is niet gemakkelijk vol te houden en heel snel vervalt men in gedragspatronen die door andere overwegingen dan puur technische gedicteerd worden. Stoerheid en angst zijn de twee meest bekende van deze afleidende emoties Natuurlijk is het afleidingseffect sterker bij beginners dan bij mensen met veel ervaring Daar staat tegenover dat mensen met veel ervaring gaan denken dat ze alles al meegemaakt hebben en dus kennen en daarmee waakzaamheid en creativiteit verliezen.

Sturen op fouten of op juist niet? Het hiervoor beschreven krachtenveld maakt dat rampen als de Punt of Haarlem gebeuren en het is extreem moeilijk hier iets aan te veranderen. Wanneer men een misstand wil verbeteren, is het nuttiger te bezien en te analyseren waarom het goed gaat, dan te letten op waarom het fout gaat. De reden hiervoor is dat als het goed gaat, dat meestal op dezelfde procedures berust, maar dat het steeds om verschillende redenen fout gaat. De wet van Murphy is niet voor niets bedacht!

conclusies

© 2006 JP van de Sande RuG conclusies Het is makkelijker te vertellen hoe het moet dan hoe het is De brandweer is zeer snel aan het veranderen, waat een groeiende professionalisering meebrengt Professionalisering brengt allerlei gevolgen met zich mee: regelsystemen, managerialisme, verantwoordingsplicht, inflexibiliteit In tijden van crisis, of als het relatief eenvoudig is, heb je vaak meer aan een held dan aan een professional De brandweer is typisch een crisis organisatie Dat betekent dat brandweermensen steeds onder hoge druk functioneren Oefenen is hiervoor slechts ten dele een remedie Onderlinge cohesie, en dus controle, wel

© 2006 JP van de Sande RuG KORTOM Je kunt de mensen niets leren. Maar je kunt ze wel helpen het zelf te ontdekken Gallileo Gallilei (ca 1620)

Agressie en brandweer enkele nuttige overwegingen

Ontwikkeling crisisbesef kent TRAAGHEID (Chaos model) CONFLICTSTERKTE STERKTE STIMULUS

© 2006 JP van de Sande RuG Agressie ontstaat door wij-zij VRIEND VIJAND MENS ROBOT VERZETSSTRIJDER TERRORIST HELD GEK of ROEKELOZE goed slecht dapper laf sterk zwak MAAR GEVAARLIJK taai koppig WIJZIJ

Hoe ontstaat Wij-Zij tegenstelling? Mensen denken van nature in termen van wij-zij Overheid is ideale ZIJ, deskundigen ook Dus professionals in dienst van overheid….. Deze tweedeling wordt versterkt door: – Professionalisering – ‘Klonteren’ (dwz neiging van hulpverleners met elkaar te gaan staan praten, ipv met publiek) – Op afstand houden van publiek – Geen communicatie met publiek, geen uitleg – Bij ramp: men is of slachtoffer, óf hulpverlener – Technologisering van werk waardoor niemand het snapt – Protocollair werken ““““ – Preventieve benaderingen

Verschillende culturen Overheidsdiensten en dienaren hebben een duidelijke cultuur Het publiek, zeker als ontvanger van overheidsdiensten evenzeer Deze twee culturen verschillen sterk Verschillen in: Taal, Idealen, Helden, Normen, Wereldbeeld, Broodwinning, Esthetiek etc. Hoe minder contact tussen beide culturen, hoe minder begrip Hoe groter spanning tussen beide culturen, hoe meer men zich naar binnen richt

Conclusies Agressie is normaal Agressie is te beheersen, maar dat moet geleerd Culturen verschillen daarin Status van object speelt sterk mee Agressie blijft lang ondergronds U heeft er weinig aan te weten hoe het ideaal is Tracht wij-zij te vermijden en accepteer dat professionaliteit ook nadelen heeft Leef U in in het standpunt van de ander Is er eenmaal een conflict, dan heeft dat voorspelbare gevolgen Oplossen van conflict is lastig, maar moet wel door U gebeuren