Alina Pieterman- Het Zand “De laatste 72 uur” Zorgpad Stervensfase Heily Splinter- Icare Alina Pieterman- Het Zand Alie van ‘t Ende- Isala 16 oktober 2013

Indeling Introductie Wat gaan we doen Vragen aan het eind Wie zijn wij Zorgpad stervensfase algemeen Ziekenhuis, Verpleeghuis / Hospice Thuiszorg Vragen aan het eind

Zorgpad Stervensfase weer iets nieuws Checklist Hoogleraren: “checklistdrift in de zorg slaat toe” Nursing 3418 3 “Er is sprake van een doorgeslagen checklist drift in de zorg” Hoogleraar verplegingswetenschap, Marieke Schuurman Hoogleraar Veiligheid in de zorg, Jan Klein Nursing, juli-augustus 2013

Zorgpad Stervensfase weer iets nieuws Projecten Projecten ---- weerstand----- verandering Wat betekent dat nu eigenlijk voor de werknemers op de werkvloer, voor de individuele werknemers …..Laten we eerst eens kijken wat het Zorgpad Stervensfase nu eigenlijk betekent.

Wat is het Zorgpad Stervensfase Meer dan een checklist Een volledig patiëntendossier, een checklist en een evaluatie-instrument ineen. Vervangt de medische en verpleegkundige dossiers op het moment dat de stervensfase aanbreekt. Een instrument om de kwaliteit van zorg in de stervensfase te verbeteren.

Oorsprong Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP) Ontwikkeld in Madam Curie Hospice en Royal Liverpool Hospital Allereerst bedoeld om ‘best practice’ van zorg in stervensfase over te brengen van hospice naar ziekenhuis Echter ook effectief gebleken in Hospice zelf Uitrol ZS internationaal

Zorgpad stervensfase in Nederland Door samenwerking tussen het Erasmus MC en het integraal Kankercentrum Rotterdam Vertaling in het Nederlands 2000/2001 Pilot in verpleeghuis, hospice en ziekenhuis (IKR) Maart 2009 kick-off: landelijke uitrol via de IKC’s Evaluatie internationaal: in 2012 Zorgpad Stervensfase Versie 2.0

Doel Zorgpad Stervensfase Doelen Een optimale kwaliteit van zorg voor de stervende en naasten Een optimale kwaliteit van leven in de stervensfase Nevendoelen Verbeteren multidisciplinaire samenwerking rond het vaststellen van de stervensfase. Verbeteren van het bewustzijn van het stervensproces. Verbeteren van de communicatie met naasten. Eenduidige rapportage en vastleggen van zorg die al gegeven werd.

Implementatie en borging Zorgpad Stervensfase binnen een organisatie Voorbereiding Akkoord start implementatie traject Mangement (RvB/ medische staf); Draagvlak creëren belangrijk (medici, management, verpleegkundigen); Projectgroepen samenstellen (operationeel, klankbordwerkgroep); Projectleider(s) aanstellen. IKNL scholing voor projectleiders. Implementatie Nulmeting; inzicht in rapportage voor het gebruik van het ZS Gebruikers scholen; plenair of e-learning geaccrediteerd via leerportaal Isala Academie. Toegankelijk voor extern gebruik. Gebruik Zorgpad Stervensfase; Nameting; inzicht in rapportage na het gebruik van het ZS Borging Gebruik Zorgpad Stervensfase blijven toetsen en evalueren. Registeren gebruik Zorgpad Stervensfase Evalueren Zorgpad Stervensfase projectgroepen / projectleiders, verpleegkundigen Scholen: alle nieuwe gebruikers (verpleegkundigen / (arts)-assistenten

Start Zorgpad Stervensfase Start op moment dat het multidisciplinaire team vaststelt dat stervensfase is Aangebroken Mogelijke signalen voor het aanbreken stervensfase (beoordeling multidisciplinair): de patiënt komt niet meer uit bed de patiënt is slechts in staat slokjes te drinken de patiënt is sub comateus de patiënt is niet in staat tabletten in te nemen Signalen naderende dood Spitse neus, koude extremiteiten Ernstige verzwakking, vermoeidheid Snelle, zwakke pols Veranderende ademhaling: reutelend, onregelmatige ademhaling (cheyne stokes) Verminderd bewustzijn

Opbouw Zorgpad Stervensfase Deel 1 Beoordeling van de patiënt aan het begin van de stervensfase Deel 2 Observatie / registratie patiëntgebonden problemen tijdens de stervensfase Deel 3 Zorg na het overlijden

Deel1: Beoordeling patiënt bij start zorgpad Deel 1 : deels invullen, deels aankruisen ‘ja’ of ‘anders Diagnose Lichamelijke conditie Maatregelen gericht op comfort van de patiënt Aanpassen: doorgaan, stoppen, starten medicatie Stoppen niet noodzakelijke verrichtingen (medisch, verpleegkundig) Communicatie Informeren patiënt, naasten, geestelijk verzorger, huisarts, overige betrokkenen. Spiritualiteit Waarden / normen, levensbeschouwelijke steun

Deel 2: beoordeling patiëntgebonden problemen Registratie zorgdoelen bij tenminste 6 controle momenten: Pijn, misselijkheid, slijmvorming, dyspnoe, mictie ……. Zorg voor naasten, hulpverleners Registratie B (bereikt) of A (anders). Deel 2 worden dagelijks vernieuwd Verpleegkundige en/of behandelend arts beoordelen en noteren bereikte doelen door: B(ereikt) of A(nders) A(nders) worden interventies genoteerd op evaluatiebladen Evaluatie ‘anders’ Multidisciplinaire voortgangsrapportage

Deel 3: Zorg na het overlijden deels invullen, deels aankruisen ‘ja’ of ‘anders’ Documenten van de instelling bij overlijden blijven gebruiken naast deel 3 van het Zorgpad Stervensfase Moment van overlijden Zorg na overlijden, verstrekken van informatie aan naasten Huisarts informeren

Evaluatie Na introductie van het Zorgpad Stervensfase Belangrijkste bevindingen uit onderzoek promotie onderzoek: Quality of life in the dying phase (Laetitia Veerbeek. okt 2008, Rotterdam) Na introductie van het Zorgpad Stervensfase Zorg voor en na het sterven wordt systematisch geleverd en gedocumenteerd Betere symptoomcontrole in stervensfase (symptoomlast patiënt lager) Door herkenning stervensfase minder (onnodige) diagnostische interventies Toepassing van het ZS heeft positief effect op verliesverwerking nabestaanden Daarnaast: Intensivering multidisciplinaire samenwerking Bijdrage aan visievorming op palliatieve zorg - eerder starten met subcutane pomp

Zorgpad Stervensfase Isala Resultaten nul- en nameting pilot afdeling 18 dossiers Onderwerp nul-meting nameting dossiers dossiers Rescue medicatie voorgeschreven 8 14 Levensbeschouwelijke behoeften bepaald 5 16 Op de hoogte brengen patiënt en naasten 11 18 van naderend overlijden Huisarts op de hoogte van naderend overlijden 3 9 Zorgplan besproken met patiënt 5 14 Informatie verstrekt over rouwverwerking 1 12

Nulmeting /nameting pilotafdeling. Patiëntgebonden symptomen Nulmeting /nameting pilotafdeling Patiëntgebonden symptomen 18 dossiers Patiëntgebonden symptomen nulmeting nameting dossiers dossiers Pijn 8 18 Rusteloosheid 16 18 Slijm 10 18 Misselijkheid / braken 3 18 Mondzorg 7 18 Mictie 12 18 Defaecatie 8 18 Dyspnoe 11 18 Begeleiding patiënt 6 17 Begeleiding naasten 10 18

Meerwaarde en knelpunten Isala evaluaties Bevordert multidisciplinaire samenwerking. Patiënt en familie meer bewust van stervensfase / afronding leven Markering stervensfase geeft duidelijkheid aan: patiënt, naasten, artsen, verpleegkundigen en overige betrokken hulpverleners. Vastleggen van afspraken bij aanbreken van de stervensfase geeft verpleegkundigen houvast / zelfvertrouwen. Overzichtelijke rapportage. Verbetering documentatie van gegeven zorg. Beter en snel inzicht in symptoombehandeling. Sneller actie bij problemen. Verminderde symptoomlast voor de patiënt.

Meerwaarde en knelpunten Isala evaluaties Markering stervensfase: niet tijdig (h)erkennen van de stervensfase Gesprek wordt als lastig ervaren Wennen aan het afkruisen van doelen. Uitgebreide verslaglegging gemis / minder achtergrondinformatie. Het invullen van deel 1 kost tijd. Misvatting: Zorgpad Stervensfase = palliatieve sedatie Gemis aan digitaal dossier

Zorgpad stervensfase binnen verpleeghuissetting/ hospice lotus

Voor invoering zorgpad Pilot zorgpad stervensfase binnen afdeling Vuur van Zandhove, Zorgspectrum het Zand Vragen van zowel arts als verpleegkundige na overlijden van zorgvrager… (gehele team)

Ervaringen tijdens de pilot Observaties vanuit intuïtie worden concreet gemaakt, beoordelingen vastgelegd Instrument Multidisciplinair Voorlichting en uitleg van arts naar team en van team naar zorgvrager en/of naasten

Ervaringen na pilot zorgpad Rust rondom stervensfase Concrete acties en handelingen inzichtelijk Reflecteren op handelen van jezelf en van elkaar Instrument in handen waarin handelen vastgelegd wordt; wat doen we en wat doen we niet? Van vp interventies tot aan inschakelen predikant.

Ervaringen binnen hospice Lotus Samenwerking tussen disciplines wanneer zorgpad gestart wordt Duidelijk voor zowel gast als naasten Handelen wordt vastgelegd Vertrouwen door afspraken maken Vertrouwen door familie/ naasten te betrekken Nazorg

Zorgpad stervensfase binnen de thuiszorg Voor de thuiszorg andere formulieren – i.v.m. andere situatie dan binnen ziekenhuis en verzorgings-/verpleeghuis

IJssel Zwartewater Binnen deze regio – mn Zwolle – beperkt/niet toegepast Staat op de nominatie voor ontwikkeling van het project

Afronding Vragen aan het eind Eventueel na de voordracht…..

Take home messages Gebruik van het Zorgpad Stervensfase verbetert de kwaliteit van leven en kwaliteit van zorg in de stervensfase Het Zorgpad Stervensfase is een instrument dat multidisciplinaire samenwerking bevordert. Draagvlak voor Zorgpad Stervensfase is de sleutel van succes bij implementatie en borging. Borging: evaluatie en registratie geven inzicht in het gebruik van het gebruik Zorgpad Stervensfase.