Loopbaanzelfsturing en loopbaanbegeleiding in het (v)mbo. Percepties van docenten, decanen en leerlingen Kariene Mittendorff Eindhoven School of Education (Fontys PTH & TU/e) k.mittendorff@fontys.nl

Inhoud presentatie Theoretische achtergrond Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Resultaten Conclusies

Loopbaanzelfsturing Loopbaanzelfsturing belangrijk omdat: Meer keuzevrijheid Loopbanen niet meer binnen 1 organisatie Werknemer is manager van zijn eigen loopbaan Geen garanties meer voor ‘een vaste baan voor het leven’ ‘Boundaryless career’ (Arthur, 1994) Professionele vaardigheden: ‘know-how’ ‘know-what’, maar ook ‘know-why’! (Doorewaard, 2000; Defillippi & Arthur, 1994).

Loopbaanzelfsturing(2) Zelfsturing heeft vaak een technisch-instrumentele connotatie: het zelfstandig initiëren en uitvoeren van werkzaamheden. Kuijpers, Meijers & Bakker (2006): “Zelfsturing dient een persoonlijk doel. Zelfsturing zou in de hedendaagse samenleving reflectief moeten zijn omdat de individualisering en flexibilisering van arbeidsverhoudingen het individu voortdurend confronteren met onvoorspelbare situaties en daaruit resulterende handelingseisen.”

Loopbaanzelfsturing (3) De laatste tijd, met de introductie en implementatie van competentiegericht onderwijs, wordt door scholen in het beroepsonderwijs steeds vaker gefocust op zelfsturing in het algemeen maar ook ten aanzien van de loopbaan. Denk daarbij bijvoorbeeld aan instrumenten als een portfolio (met een beoordelings- en/ of ontwikkelingsfunctie), een persoonlijk ontwikkelplan (pop) en studieloopbaangesprekken.

Probleemdefinitie Zelfsturing is een lastig begrip Veel scholen worstelen nog met het realiseren van krachtige leeromgevingen (loopbaanbegeleiding) voor het stimuleren van zelfsturing Ook op het gebied van loopbaanontwikkeling zijn er nog veel vragen  exploratief onderzoek

Onderzoeksvragen Hoe kijken docenten en decanen aan tegen zelfsturing in loopbaanontwikkeling van leerlingen en de wijze waarop dit het beste begeleidt/ gestimuleerd kan worden? Hoe sturen leerlingen zichzelf in het kader van hun loopbaan? Wat vinden leerlingen van de loopbaanbegeleiding binnen hun school?

Onderzoeksopzet 2 mbo opleidingen (competentiegericht) en 1 vmbo opleiding (doorstroomportfolio) Interviews met ongeveer 10 leerlingen, 3 docenten en 1 decaan per opleiding Analyse volgens grounded theory approach (Straus & Corbin, 1998) Inductief, theorievorming

Resultaten Percepties docenten en decanen over loopbaanzelfsturing: Zelfsturing is moeilijk concept Loopbaanzelfsturing = uitzoeken welke keuzemogelijkheden er zijn voor jou in de toekomst, nadenken over wat het beste bij je past, en dan keuze maken Belangrijk is bewustzijn van het feit dat je zelf iets kan sturen (heeft ook te maken met mogelijkheid om bijv. vakken te kiezen) Leerlingen van vmbo en mbo zijn niet zelfsturend (wel veel verschil), hebben geen idee over de toekomst, weten niet wat de mogelijkheden zijn van de betreffende opleiding. Mbo’ers moeten wel zelfsturend worden (leren): is belangrijk voor op de arbeidsmarkt (plus ‘grote mensenwereld’)

Resultaten Percepties docenten en decanen over loopbaanbegeleiding: Benoemen van eigen verantwoordelijkheid (continu) Individuele benadering/ persoonlijke aandacht Veel vragen stellen/ reflectie Praktijkervaring (ook naast stage) Competenties van docenten: coaching, kennis van beroepspraktijk en arbeidsmarkt in het algemeen Speciale opdrachten laten maken om zelf en zelfbeeld duidelijk te krijgen Instrumenten als pop en portfolio

Resultaten Zelfsturing door leerlingen: Beroepskeuzetesten afnemen Informatie verzamelen over mogelijk beroep/ studie Nadenken over dingen die je leuk vindt, ook buiten de school Stage zoeken die aansluit bij je ambities voor de toekomst Met anderen (decaan, maar vooral familie/ vrienden) praten over wat je wilt

Resultaten Zelfsturing door leerlingen: Inhoud van het onderwijs (bijv. vrije ruimte of onderwerpen in projecten) proberen te relateren aan dat wat je wilt in de toekomst Nadenken over wat je wilt en reflecteren over wie je bent, wat je ambities zijn Je ervaringen in je stage gebruiken om na te denken over wat je wilt/ leuk vindt Instrumenten als pop en portfolio gebruiken waarvoor ze bedoelt zijn (voor je toekomst)

Resultaten Percepties van leerlingen over loopbaanbegeleiding binnen hun school: Decaan ga je alleen naartoe als je een probleem hebt Praktijk is belangrijk (velen kijken uit naar stage) Docent (loopbaanbegeleider) moet tijd voor je hebben Docent (loopbaanbegeleider) moet jou als persoon kennen Docent moet kennis hebben van beroepspraktijk

Resultaten Percepties van leerlingen over loopbaanbegeleiding binnen hun school: Vrijheid om projecten in te vullen naar je eigen toekomstwensen Instrumenten werken niet als er niet over wordt gepraat, en geen echte aandacht aan wordt besteedt Vmbo: Vooral decaan Docent zou leuk zijn maar heeft weinig tijd Praten vooral met ouders, dat is belangrijk (“die kennen je het beste”)

Conclusies (1) Percepties van docenten en leerlingen over goede loopbaanbegeleiding komt nagenoeg overeen Persoonlijke aandacht/ individuele benadering: coaching  Problemen met tijd Praktijkervaringen gebruiken in reflectie Instrumenten

Conclusies (2) Leerlingen: Mogelijkheid om zelf invulling te geven aan inhoud onderwijs (vraagsturing) Instrumenten als pop en portfolio werken alleen in een dialogische context

Referenties Strauss, A. L. & Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Arthur, M. (1994). The boundaryless career: a new perspective for organizational inquiry. Journal of Organizational Behavior, 15, 295-306. Defillippi, R. J. & Arthur, M. B. (1994) The boundaryless career: a competency based perspective. Journal of Organizational Behavior, 15, p. 307-324. Doorewaard, H. (2000). De andere organisatie… en wat heeft de liefde er nou mee te maken? Utrecht: Lemma. Kuijpers, M., Meijers, F. & Bakker, J. (2006). Krachtige loopbaangerichte leeromgevingen in het (v)mbo: hoe werkt het? Driebergen: HPBO.