OBESITAS BIJ KINDEREN EEN PROBLEEM ? Myriam Van Winckel Kinderarts, UZ Gent

Is hier iemand ziek?

Definitie van overgewicht – obesitas op kinderleeftijd Evaluatie Oorzaken Preventie: primair - secondair Behandeling

STANDAARD GROEICURVE GEWICHT VOOR LENGTECURVE BMI (G/L²) CURVEN GEWICHT BEOORDELEN STANDAARD GROEICURVE GEWICHT VOOR LENGTECURVE BMI (G/L²) CURVEN

Overgewicht / Obesitas DEFINITIE Strikt genomen: té hoog gehalte lichaamsvet Lichaamsvetgehalte moeilijk rechtstreeks meetbaar Gewicht in functie van de lengte geeft idee over lichaamssamenstelling BMI (G/L²) of “gewicht voor lengte” Gemakkelijk te bepalen Behoorlijk goede maat voor gehalte lichaamsvet

Definitie van overgewicht/obesitas VOLWASSENEN BMI 25 – 30 = overgewicht Géén toename van morbiditeit – mortaliteit BMI > 30 = obesitas Klasse 1: 30 – 35 Klasse 2: 35 – 40 Klasse 3: > 40

Definitie overgewicht / obesitas bij kinderen Kinderen hebben andere lichaamssamenstelling, BMI criteria van volwassenen niet bruikbaar BMI percentielen : welk criterium ?

Definitie overgewicht/obesitas bij kinderen op populatieniveau BMI percentielen: nadeel = vooraf vastgelegde prevalentie p 85 – p 97: overgewicht ? > p 97: obesitas ? Cole et al. (BMJ 320:1-6; 2000): Overgewicht: vanaf percentiele, overeenkomend met BMI 25 op 18 jaar Obesitas: vanaf percentiele, overeenkomend met BMI 30 op 18 jaar

obesitas over- gewicht normaal gewicht Boven de grijze zone Binnen de bovenste grijze zone normaal gewicht + + Heb de kruisjes erbij gezet om te illustreren dat een BMI berekenen zonder te plotten geen zin heeft, een waarde alleen zegt niets (iemand kwam met deze vraag tijdens de presentatie op 8 mei)‏ Licht en ernstig ondergewicht Binnen en onder de onderste grijze zone 10

Obesitas : prevalentie Massa, Eur J Pediatr 2002; 161-343-346

Definitie overgewicht / obesitas bij kinderen: individueel Belang van evolutie in de tijd ! Kruising van twee percentiellijnen naar boven = alarmteken ! % overgewicht is gemakkelijkste maat om evolutie van individuele patiënt te volgen

Voorbeeld: jongen van 12 jaar Bij aanmelding: 160 cm, 70 kg BMI: 27,3 (P97 = 22) BMI %: 153 % 1 jaar later: 168 cm, 72 kg BMI: 25,5 (P97 = 23) BMI: 138 %

Definitie overgewicht / obesitas bij kinderen % overgewicht = BMI / p50 BMI x 100 = gewicht / p50 GvL x 100 volwassene kind Overgewicht Obesitas kl 1 Obesitas kl 2 Obesitas kl 3 BMI 25 - 30 BMI 30 - 35 BMI 35 - 40 BMI > 40 120 - 140 % 140 - 160 % 160 - 180 % > 180%

PREVALENTIE VAN OVERGEWICHT BIJ KINDEREN NEEMT TOE Percentage kinderen dat aan criterium beantwoordt: Criterium Nederland 1980 1996/97 Vlaanderen Jongens Overgewicht Obesitas Meisjes p94.5 p99,7 p93,5 5.5 0.3 6.5 10.7 1.3 11.1 1.1 11.5 2.1 12.7 1.6 Roelants en Hoppenbrouwers, 2001

OBESITAS BIJ KINDEREN EEN PROBLEEM? Worden dikke kinderen ook dikke volwassenen ? Gezondheidsproblemen door obesitas op kinderleeftijd ?

Worden dikke kinderen ook dikke volwassenen? 30% obese volwassenen als kind reeds te zwaar Hoe ouder het kind met overgewicht én hoe ernstiger de obesitas; hoe groter de kans dat het kind ook als volwassene te zwaar zal zijn Vroege “adiposity rebound” is een belangrijke risicofactor voor persisteren van de obesitas

Worden dikke kinderen dikke volwassenen? bron Leeftijd obees kind Relatief risico obesitas als volw Charney, 1976 Stark, 1981 Abraham, 1970 Mossberg, 1989 6 m 7j 10-13 j 17 j 2 4 6 17

Vroege « adiposity rebound »: obese volwassene

Gezondheidsproblemen dikke kinderen Orthopedische problemen Insulineresistentie (voorloper diabetes type II) Nachtelijke hypoventilatie en slaapapnoe Huidproblemen, hygiëneproblemen Leversteatose Verminderde mobiliteit Psychosociale gevolgen

De 3 niveaus zijn noodzakelijk verbonden Het exclusief aanbod =verwijsbeleid Het intermediair aanbod = vroegdetectie Individueel advies op maat Het basisaanbod = primaire preventie = ondersteunen van ouders = ondersteunen van de school

OBESITAS: OORZAKEN Obesitas grotendeels bepaald door genetische factoren Ernst van obesitas neemt toe, terwijl genetische achtergrond niet wijzigt invloed omgevingsfactoren

Obesitas: een genetische aandoening? Tweelingstudies (Stunkard, 1986; Bouchard, 1990) Adoptiestudies (Sorensen, 1989) Multigenetische aandoening (zeer zelden monogenetisch: leptinetekort, melaninereceptormutaties) Ieder pondje gaat door ‘t mondje ????

OBESITAS omgevingsfactoren Verminderde fysieke activiteit : DO WE FATTEN OUR CHILDREN AT THE TELEVISION SET? Veranderde eetgewoonten MEER? VAKER? ANDERS? OMWILLE VAN VERKEERDE REDENEN? Veranderde opvoedingsgewoonten ONTWIKKELING VAN ZELFCONTROLE?

Programmering: vanaf zuigelingenleeftijd? Gewicht op zuigelingenleeftijd houdt geen verband met gewicht als volwassene Hoe langer borstvoeding, hoe kleiner kans op overgewicht (BMJ 1999; 319:147-50) Eetgedrag kan beïnvloed worden door eetpatroon als zuigeling (verzadigingsgevoel respecteren)

Controle over voedselinname: Verzadigingsgevoel Johnson, 1994: Hoe zwaarder het kind, hoe minder in staat voedselinname aan te passen aan de caloriedensiteit Hoe meer ouders de voedselinname van hun kind controleren, hoe minder het kind goede zelf-controle ontwikkelt

Rol van de opvoeding * Studies van L. Birch Kinderen leren eetgewoonten via ouderlijke aanmoedigingen (bord leegeten, flink eten,…) * Voeding als compensatie (troost, eenzaamheid, verveling) Rol van de Westerse cultuur !

Rol van opvoeding Leren kinderen Voeding gebruiken als compensatie? Uitstel van behoeftenbevrediging? Omgaan met frustratie? Weerstand voedselverleiders? zelfcontrolevaardigheden grenzen stellen

De 3 niveaus zijn noodzakelijk verbonden Het exclusief aanbod =verwijsbeleid Het intermediair aanbod = vroegdetectie Individueel advies op maat Het basisaanbod = primaire preventie = ondersteunen van de ouders = ondersteunen van de school

0 – 3 jaar Bevorderen borstvoeding Verschillende smaken introduceren Structureren maaltijden vanaf 6-12 maanden Cave dessertjes, vruchtensappen, … TV…. Cave: dysmaturen die snel inhalen migranten

Kleuter- en lagere school Beweging Gezonde voeding Opvolgen: vroege adiposity rebound

The challenge REST Source: VCP, WIV, 2004 N a t i o n a l F o o d a n d H e a l t h P l a n The challenge Source: VCP, WIV, 2004 REST Fats Meat, fish, egg Fruits Potatoes Water Physical activity 21 g 161 g 118 g 307 g 1.2 L 27.7% sufficient 159 g 138 g 133 g Vegetables Grain products 30 g Cheese Milk(products) (incl. Soy drinks) 481 g incl. alcoholic beverages 266 g excl. alcoholic beverages

Bewegingsadviezen Beperken van televisie- en computertijd Gradueel uitbreiden Aërobe bewegingen bijv.wandelen,fietsen Levensstijl ! (trap of lift ?) Klussen thuis: auto wassen, stofzuigen Liefst samen met andere gezinsleden Moet leuk blijven !(dans, eigen keuze)

Hanna, 28 jaar, zwanger Is zelf zwaar, voert al jaren strijd tegen obesitas. Vraagt advies: wat kan ik doen om te vermijden dat mijn kind hetzelfde te wachten staat?

Joke, 9 maand Gewicht P 97 voor lengte P50 (sinds leeftijd van 3 maanden) Moeder én vader: BMI > 30 Moeder vraagt wat ze kan doen?

Marthe, 3 jaar Gewicht is van P50 naar P90 geëvolueerd Lengte blijft op P25 Is mollig, normale ontwikkeling Advies?

Vraag van school Op vraag van oudercomité wil de lagere school van preventie van overgewicht een actiepunt maken Wat zou je adviseren?

OBESITAS BIJ KINDEREN: doel behandeling geen vermagering, tenzij zeer ernstig overgewicht afremmen van de gewichtstoename licht overgewicht (tot 130 à 140 %) accepteren

Behandelingsmodel anders eten gezonde voeding méér bewegen fysieke activiteit gedragstherapie

niet minder maar anders eten Voedingsadviezen Wekelijks dagboek overlopen Aanstippen wat goed is & suggesties: niet minder maar anders eten zelf plannen en kiezen Flexibiliteit: cave: verboden=aantrekkelijk

Contracten Maken Afspraak: concreet - Noteer 1 leerpunt qua voeding/beweging - Kleine haalbare stap De tijd: kort De beloning: klein liefst een gezinsactiviteit of een bewegingscadeau

Dagboeken Functies van dagboeken: Voorwaarden: ZELF invullen Dagboeken bespreken feedbackregels diagnose motivatie evaluatie therapie

Hoe ouders betrekken? Vaak gehoorde commentaren…. ‘Mijn kind is niet gemotiveerd’ ‘We zijn allen te dik, daar is niets aan te doen’ ‘Mijn kind alles ontzeggen wil ik niet’ ‘Een dieet brengt altijd ruzie in huis’ -->rationale toelichten, educatie geven

Ouders = therapeut-helpers Hoe ouders betrekken? Ouders = therapeut-helpers Praktisch meewerken: de boodschappen de organisatie van de maaltijden kookgewoonten voedselaanbod beperken --> levensstijl aanpassen (ook beweging!)

Ouders als steunfiguur: Hoe ouders betrekken? Ouders als steunfiguur: Moeten kind aanmoedigen voor de inzet, niet verbinden aan een resultaat --> Herstel positief gezinsklimaat! Oog hebben voor kleine haalbare stappen Contracten maken Duidelijke regels voor het ganse gezin

Hoe ouders betrekken? Enkele regels… Wat en wanneer : ouders Hoeveel: kind Lievelingsgerechten blijven; het kind kiest tussen 2 mogelijkheden Ook grootouders betrekken…

Gedragstherapeutische technieken Registraties Stimuluscontrole Bekrachtiging Gedragsinoefening

Stimuluscontrole Eet op vaste plaatsen Eet op vaste tijdstippen Reduceer de aanwezigheid van voeding in huis tot één plaats

Bekrachtigen Externe aanmoediging ‘beloningen’ Contracting Kind maakt een lijst (gezins)activiteiten Bewegingsspeelgoed

Cognitieve Gedragstherapie Zelfcontrole Zelf-evaluatie & zelfbevestiging “Ik heb het goed gedaan’ Zelf-instructietraining  Stop, tel tot 3, wat is je plan Problem-solving strategieën Moeilijke momenten analyseren Alternatieven bedenken

Evaluatie van het programma Gewicht voor lengte (%P50) 170% Kamp (n=35) Individueel (n=16) 160% Groep (n=24) Advies (n=43) 150% 140% 130% 120% start 1 jaar 5 jaar

Evaluatie van het programma 80% van wie het programma voltooit: gewichtsstagnatie op lange termijn (5 jaar) 60% relatieve gewichtsdaling Selectie na grondige “intake”

Valkuilen Irreële verwachtingen: ‘vermageren’ Reeds te ernstig overgewicht Oorzaak buiten zichzelf leggen Overgewicht: deel complex probleem >Opvoedingsproblemen (Rol Ouders!) >Emotionele problemen >Gezinsproblemen