SPSP symposium 8 maart 2010 Conflict en protest bij ruimtelijke projecten Tom Coppens KU Leuven

SPSP symposium 8 maart 2010

Onderzoeksvragen? l Hoe en waarom ontstaat bewonersprotest rond ruimtelijke projecten? l Hoe inter-ageren besturen en bewoners in een ruimtelijk conflict? l Hoe kunnen we op een meer constructieve manier met conflicten om gaan? l Onderzoekscases l Gent Sint Pieters (enquête + documentanalyse + diepteinterviews) l Leuven Kop van Kessel-lo (enquête + documentanalyse + diepteinterviews) l Kievitplein Antwerpen (documentanalyse + diepteinterviews)

SPSP symposium 8 maart 2010 Waarom ontstaat protest ? Karakteristieken project Karakteristieken buurt Karakteristieken besluitvorming Protest Bron: Ruimte, nr 5, 2010

SPSP symposium 8 maart 2010 Projectkarakteristieken l Impact van project op omgeving (externaliteiten) l Milieukwaliteit (lucht, bodem, water, geluid, geur) l Sociale veiligheid l Verkeersveiligheid l bereikbaarheid l Landschappelijke kwaliteit, zichten en lichtinval, dichtheid l Identiteit l Vastgoedwaarde l Commerciële waarde l Elk project is mix van positieve en negatieve externaliteiten

SPSP symposium 8 maart 2010 l Rol van perceptie van externaliteiten (Slovic, Kahneman) l Kloof tussen “expert” en “leken” l Bias bij beoordeling l Persistentie van risico beoordeling

SPSP symposium 8 maart 2010 Buurtkarakteristieken l Protest = collectieve actie l Organisatiecapaciteit van de buurt l Aantal inwoners en densiteit l Algemeen opleidingsniveau l Sociale cohesie l Belangenstructuur van een buurt l Mogelijkheid om coalities te vormen

SPSP symposium 8 maart 2010 Karakterisieken van de besluitvorming l Openheid – geslotenheid van besluitvorming voor burgers l Openheid: veel mogelijkheden voor burgers tot inspraak cfr directe democratie l Gesloten: geen enkele (institutionele) mogelijkheid voor inspraak l “Politieke opportuniteitstheorie”: Protest ontstaat vooral bij “matige” of “halfslachtige” openheid van de besluitvorming l De institutionele participatieve kanalen zijn onvoldoende om een werkelijke impact te hebben op het besluitvorming l Er is een opportuniteit voor buiteninstitutionele actie Kans op protest OpenGesloten

SPSP symposium 8 maart 2010 Renovatie stationsgebouw/ tram en busstation Parking 2800 wagens m² ontwikkeling Nieuwe weg en tunnel Openbaar domein Natuurontwikkeling 554 bezwaarschriften 56% zou deelnemen aan protestacties Actiecomité buitensporig Raad van State + Milieustakingsvordering Petities, betogingen, website, nationale en lokale pers, …. Case: Gent Sint Pieters

SPSP symposium 8 maart 2010 Tweede stationstoegang Parking 975 wagens m² kantoren, commerciële ruimtes en appartementen Heraanleg van Martelarenlaan park Belle-vue 204 bezwaarschriften 54% zou deelnemen aan protestacties Actiecomité Belle-Vue Geen juridische stappen van actiecomité Nauwelijks acties

SPSP symposium 8 maart 2010

Buurtkarakteristieken OrganisatiecapaciteitLeuven versus Gent Aantal inwoners nabij projectGeen significante verschillen (999 vs 971) Algemeen opleidingsniveauGeen significante algemene verschillen, wel aanwezigheid specifieke beroepsprofielen in Gent (advocaten, architecten, planologen) Sociale cohesieLeuven significant hogere sociale cohesie + meer homogene bevolkingssamenstelling Aanwezigheid van bestaande actiecomités Belle-vue bestaand buurtcomité, Buitensporig ontstaan uit bestaande buurtcomités Banden met milieubewegingenGeen banden met milieubewegingen in Leuven, in Gent banden met meerdere lokale en supra-lokale organisaties EigendomLeuven meer eigenaars (behalve voor meest getroffen stuk) BelangenstructuurComplementaire belangenstructuur in Gent, tegengesteld in Leuven

SPSP symposium 8 maart 2010 Belangenstructuur

SPSP symposium 8 maart 2010

Besluitvorming LeuvenGent Politieke contextSterke burgemeester (38% stemt Spa) “ik wil wel luisteren, zolang men niet denkt dat ik daar rekening mee hou” Twee partijen met kleine meerderheid Inspraak genegen Communicatie en participatieEnkele hoorzittingen, infopuntMeerdere hoorzittingen, klankbordgroep, infopunt, overleg Perceptie op mogelijke verandering 10% denkt dat de plannen kunnen veranderd worden 31% denkt dat de plannen kunnen veranderd worden 24% denkt dat de stad rekening houdt met protest 36% denkt dat de stad rekening houdt met protest Juridische en politieke opportuniteit Geen Mer studie – niet aangegrepen ! Fijn stof, milieustakingsvordering, verkiezingen

SPSP symposium 8 maart 2010 Besluit l Zowel projectkarakteristieken, als karakteristieken van de buurt als karakteristieken van de besluitvorming spelen een rol bij het tot stand komen van protest l Mobilisatiecapaciteit is sterk afhankelijk van l belangenstructuur van de buurt l de aanwezigheid van zeer specifieke expertise l Banden met milieubewegingen l Het ontstaan van protest is afhankelijk l van enerzijds de bestaande institutionele kanalen l anderzijds van de perceptie van de opportuniteit van protest

SPSP symposium 8 maart 2010 De interactie tussen besturen en actiecomités l Reactie van besturen op protest: vermijden l Pragmatisch l Geen “oog” voor inspraak l Geen “ruimte” voor inspraak § Geen capaciteit om inspraak te organiseren § Geen beleidsruimte voor inspraak l Ideologisch l “Inspraak nadat we beslist hebben”

SPSP symposium 8 maart 2010 Reactie van actiecomités: buiten- institutionele acties 1. Lokale Mobilisatie l Enquêtes l Pamfletten l … 2. Publieke opinie via media l Mobiliseren autoriteiten in vakgebied l Opiniestukken 3. Politieke druk l Exploiteren van verdeeldheid l Exploiteren van beleidsniveaus; 4. Juridische druk l Procedurefouten l Europese wetgeving -> Fijn stof, MER, …

SPSP symposium 8 maart 2010 Uitkomst van protest l Escalatie -> conflicten wekken nieuwe conflicten op ! l Substantiële bezwaren-> procedurele bezwaren -> relationele bezwaren l Partijen verbreden l Tactieken worden steeds harder l Stigmatiseren, polarisatie van voor- en tegenstanders l breuk met intermediaire organisaties

SPSP symposium 8 maart 2010 Besluit l Door het gebrek aan institutionele mogelijkheden voor beleidsbeïnvloeding, ontstaat buiten-institutionele actie l Buiten-institutionele actie leidt tot escalatie en verdere polarising l Door escalatie wordt het moeilijker om nog oplossingen te vinden voor het conflict

SPSP symposium 8 maart 2010 Hoe omgaan met conflicten? l Constructief conflict vs destructief conflict l Destructief conflict l Escalatie en polarisatie l Conflicten leiden tot winnaars en verliezers l Conflicten hebben negatieve impact buiten de conflicterende partijen (bv geen project) l Constructief conflict l Interactie leidt tot positieve/bevredigende resultaten voor de betrokken partijen (win win) l Betere inhoudelijke oplossingen § Meer innovatieve oplossingen § Meer ruimtelijke kwaliteit

SPSP symposium 8 maart 2010 Strategieën voor constructief conflict Projectstrategieën Buurtstrategieën Besluitvormingsstrategieën Constructief conflict

SPSP symposium 8 maart 2010 Projectstrategieën l Management van externaliteiten l Verminderen van negatieve impact l Impact in kaart brengen op milieuvlak, maar ook op sociaal en economisch vlak (duurzaamheidseffectenrapportage?) l Opnemen van milderende maatregelen op alle vlakken l Compenseren van negatieve impact l compensaties op milieuvlak, maar ook sociaal-economisch (cfr pomphuis) l Mengen van negatieve en positieve externaliteiten in één project l Zoeken naar wederzijdse winsten op lokaal en supra-lokaal vlak l Gebiedsgerichte benadering van projecten (ipv single issue projecten) l Overdachte keuze van projectgrenzen l Opm: koppeling moet voldoende geïntegreerd zijn

SPSP symposium 8 maart 2010 Projectstrategiën l Management van risicoperceptie: geloofwaardigheid en betrouwbaarheid l Maximale openheid van informatie l Externe, neutrale toets van inhoudelijke voorstellen (kwaliteitskamers, rekenhof, MER-toets, ….) l Joint fact finding bij complexe risico’s l Gezamenlijk leren l Betrek bewoners bij MER studie l Conditionele compensaties

SPSP symposium 8 maart 2010 Buurtstrategieën l Stimuleer organisatiecapaciteit (vierde spoor bij driesporenplanning) l Kanaliseer en organiseer protest § Charter met actiecomités § Afspraken over representatie l Rationaliseer het debat § Bv budgetten voor expertise voor actiecomités l Belangenstructuren l Ontvlechting van belangen en waarden noodzakelijk om tot win-win oplossingen te kunnen komen l Mag niet leiden tot verdeel- en heersstrategie

SPSP symposium 8 maart 2010 Besluitvormingsstrategie l Creëer voldoende beleidsruimte voor participatie bij strategische projecten l Open en getrapte besluitvorming l Stap1: Nut en noodzaak van een strategisch project (visie en doelstellingen) l Stap 2: Bepalen van randvoorwaarden van een strategisch project l Stap 3: Afweging alternatieve oplossingen l Open procedure l plan-MER of duurzaamheidsrapportage als arbitrage-instrument l Stap 4: Implementatie van gekozen alternatieven l Maatschappelijke discussie bij elke stap!

SPSP symposium 8 maart 2010 Besluitvormingsstrategieën l Vermijd escalatie door conflictbemiddeling l Oplossingen door onderhandelingen tussen betrokken partijen l Neutrale bemiddelaars l Bv conflictbemiddelaars op Vlaams Niveau bij ombudsdiensten l Middelen voor conflictbemiddeling bij projecten l Ontwerpend onderzoek