Werken aan zorg Thema autisme

Wat is autisme? Een stoornis in de informatieverwerking in de hersenen

Theory of mind (TOM) Het onvermogen om zich in te leven in de gedachten, gevoelens en intenties van anderen

Centrale coherentietheorie Het onvermogen om samenhang te ontdekken in wat men waarneemt, waardoor autisten grote moeite hebben met het verlenen van de juiste betekenis aan wat zij waarnemen Detaildenken (tunnelvisie) Autisten leven in een onsamenhangende, fragmentarische en daardoor in een voor hen chaotische en onvoorspelbare wereld

Executive functioning theory Problemen met het plannen, organiseren en monitoren van het eigen (leer)gedrag Zelfsturing en zelfmanagement

Stoornis in autismespectrum Autisme is een stoornis met vele gezichten Bekendste stoornissen in autismespectrum: Klassiek autisme (kernsyndroom autisme) Syndroom van Asperger PDD-NOS (pervasieve ontwikkelingsstoornis, niet anderszins omschreven) Elke leerling met autisme is uniek Het ontwikkelingsprofiel is vaak grillig, disharmonisch (wisselend functioneren)

Enkele zaken op een rijtje Neurobiologische oorzaak Erfelijke factoren spelen een rol 40 – 90 personen per 10.000 Vier maal vaker bij jongens dan bij meisjes Autisten steeds vaker in het regulier onderwijs

Diagnose Het stellen van een diagnose is complex, nauwkeurig onderzoek is nodig Verwijzing naar en via bureau Jeugdzorg Anamnese, gedragsvragenlijsten, observatie, onderzoek (gezin en school) Diagnose wordt gesteld door kinderarts, psychiater, neuroloog, GZ-psycholoog

Bijkomende problemen Ca. 70% heeft ook cognitieve beperkingen Houterige motoriek en problemen met schrijven Neurologische problematiek Gedragsproblemen

Hoe uit autisme zich? Beperkingen in de sociale interactie Beperkingen in de communicatie Beperkingen in het verbeeldingsvermogen Rigide denken en handelen

Beperkingen sociale interactie Problemen met zich inleven en verplaatsen in de ander Weinig begrip van sociale situaties Problemen met wisselende en onzichtbare sociale betekenissen

Beperkingen in communicatie Moeite met abstract en vaag taalgebruik Moeite met figuurlijk taalgebruik Moeite met wat niet gezegd, maar wel bedoeld wordt Moeite met non-verbale communicatie Leerlingen met autisme denken concreet en nemen alles letterlijk

Beperkingen in het verbeeldingsvermogen Rigide denken en handelen Weerstand tegen veranderingen Voorkeur voor vaste routines en regels Beperkte, eenzijdige interesses Moeite met onderscheid fantasie - werkelijkheid

Een eigen cognitieve stijl Abnormale prikkelgevoeligheid Hypergevoelig voor bepaalde prikkels Snel afgeleid Verwerking verloopt serieel en langer Deel-waarneming Kan geheel niet overzien Detailgericht Moeite met generaliseren (transfer/toepassing)

Een eigen cognitieve stijl (vervolg) Concreet denken Moeite met abstracties Moeite met reflecteren Star denken en doen Voorkeur voor vaste routines en oplossingsprocedures Voorkeur voor veel herhaling Moeite met zelf plannen en organiseren werk Rigide taakaanpak

Moeilijke momenten en situaties Groepsopdrachten Onoverzichtelijke sociale situaties Onaangekondigde (plotselinge) veranderingen Open opdrachten Lege momenten Pauzes en leswisselingen Zelf plannen van huiswerk en complexe, open opdrachten PROBLEEMGEDRAG IS GEEN ONWIL, MAAR ONMACHT (ANGSTGESTUURD)

Puberteit is moeilijke periode Sturm-und-drangfase Leeftijdgenoten erg belangrijk voor zelfbeleving Negatief zelfbeeld: sociaal weinig competent

Onderwijsbeperkingen leerlingen met autisme Moeite met sociale interacties Moeite met begrijpen communicatie en (groeps)instructies Moeite met zien van samenhang in leerstof en met generaliseren Rigide taakaanpak Moeite met zelf plannen en organiseren van werk Motivatieproblemen en specifieke interesses Weerstand tegen veranderingen FOCUS OOK OP DE MOGELIJKHEDEN !!!

Centrale hulpvraag leerling met autisme Help mij samenhang ontdekken in een wereld die voor mij chaotisch en onvoorspelbaar is Aanpak: verduidelijken

Sociale interactie Toon begrip en respect voor de leerling Verplicht de leerling niet tot samenwerken Werk aan begrip bij medeleerlingen Stel duidelijke regels voor omgang en werk Bied houvast in vrije, onoverzichtelijke situaties (bijv. pauzes) Ga na welke situaties moeilijk zijn en angst oproepen Reageer direct op signalen van angst en opwinding

Sociale interactie (vervolg) Ga in moeilijke situaties niet in discussie met de leerling Reageer consequent hetzelfde Verwacht geen empathie Kalme, neutrale, zakelijke houding Belonen en regels afspreken in plaats van straffen Zorg voor een vertrouwenspersoon Werk met een buddy of circle of friends

Communicatie Verduidelijken: Concreet Expliciet Positief Visuele ondersteuning

Instructie en taalgebruik Te mijden: Figuurlijk, dubbelzinnig taalgebruik Lange zinnen, lange instructies Groepsinstructies langs leerling heen Negatieve boodschappen Vage, open vragen Direct antwoord verlangen Alleen een verbale insteek Aan te raden: Duidelijk, expliciet taalgebruik Korte en duidelijke instructies Spreek leerling regelmatig aan Positieve boodschappen Eenduidige vragen en opdrachten Meer tijd om informatie te verwerken Gebruik visuele hulpmiddelen en computer

Veilige en voorspelbare leeromgeving Structuur bieden Tijd (rooster, veranderingen tijdig aankondigen, etc.) Ruimte (vaste plek, ankerpunten op school, etc.) Activiteiten (stappenplan, handelingsschema, contract, etc.) Leerstof (teksten met weinig ballast, opdrachten nummeren, etc.) Organizers (kalender, agenda, memo’s, huiswerkplanner, etc.) STRUCTUUR IS GEEN DOEL MAAR EEN MIDDEL MAAK DE LEERLING ZELF EIGENAAR VAN DE STRUCTUUR (AUTONOMIE)

Samenwerken met de ouders Begrip en respect tonen Elkaar informeren Samenwerken en aanpak afstemmen Duidelijke en haalbare afspraken maken en deze nakomen

Nuttige adressen: Regionale steunpunten autisme verbonden aan REC’s Landelijk netwerk autisme (LNA) NVA (oudervereniging) TCAI (indicatiestelling ‘rugzakje’) Websites: www.landelijknetwerkautisme.nl www.autisme-nva.nl www.tcai.nl www.leerlinggebondenfinanciering.nl