Nobody’s Unpredictable 23 oktober 2009 Energiebewustzijn en -gedrag van de Vlaamse huishoudens September - oktober 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 2 Inleiding MANAGEMENT SUMMARY Beschrijvend onderzoek Bevraging ‘Energiebewustzijn en –gedrag in Vlaanderen’ 1.Methodologie 2.Variabelen 3.Steekproefprofiel 4.Resultaten 1.Attitude t.o.v. energie 2.Kennis t.o.v. energie 3.Gedrag: hoeveel energie verbruiken Vlaamse huishoudens ? CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Management summary Energiebewustzijn en –gedrag in 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 4 Management summary Onderzoeksopzet en methodologie Het Vlaams Energieagentschap wenst via een face-to-face (vervolg)onderzoek bij de Vlaamse huishoudens een beeld te schetsen van:  het energiebewustzijn enerzijds,  het effectieve energiegedrag anderzijds alsook  de belemmeringen die Vlamingen ondervinden op het gebied van rationeel energiegebruik. Gelijkaardige onderzoeken vonden plaats in 1998, 2001, 2003, 2005 en In dit rapport wordt waar mogelijk de evolutie inzake energiebewustzijn en -gedrag in kaart gebracht. Methode: (CAPI) face-to- face interviews bij Vlamingen van 18 jaar en ouder in de periode 1 september - 14 oktober Weging: om een maximale vergelijkbaarheid te realiseren met de vorige metingen werd de steekproef gewogen naar type woning, statuut (eigenaar/huurders), en leeftijd van de respondent.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Management Summary Conclusie: attitude t.a.v. energie 92% van de Vlamingen vindt energiebesparing belangrijk. Het energiebewustzijn in de Vlaamse huishoudens is dan ook alomtegenwoordig hoewel de mate van belangrijkheid afgezwakt is in vergelijking met De huidige economische situatie kan hiervoor een verklaring zijn; andere zaken zijn mogelijk belangrijker geworden. Gemakzucht of vergeetachtigheid liggen het vaakst aan de basis van onzuinig energiegedrag. Steeds meer Vlamingen klagen de hoge investeringskosten en de administratieve rompslomp (cfr. aanvragen van energiepremies) aan. Hoewel geld besparen nog steeds de belangrijkste motivatie blijft van Vlamingen om zuinig om te springen met energie, is het beschermen van het milieu en onze toekomstige generaties steeds meer een reden om het eigen gedrag in toom te houden.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Management Summary Conclusie: kennis t.a.v. energie Over het algemeen neemt het aantal Vlamingen met kennis over hoe energie te besparen toe. Het energielabel voor (af)wasmachines daalt licht in bekendheid. De bekendheid van de spaardouchekop stijgt maar raakt daarom nog niet meer ingeburgerd. De bekendheid over het verlenen van premies door ENB’s is stabiel gebleven; het aantal premie-aanvragers gestegen. Een kwart van diegenen die ervan op de hoogte zijn, hebben er ook beroep op gedaan. Alternatieve premies verleend door de Vlaamse overheid (voor dak-, zoldervloerisolatie, vervanging van enkelglas of verwarmingsketel) voor niet- belastingbetalers zijn minder bekend net zoals de nieuwe dakisolatiepremie, zeker bij diegenen zonder dakisolatie. De belastingvermindering die men kan genieten voor bepaalde energiebesparende werken is onbekend bij 4 op 10 Vlaamse huishoudens. Een derde van de kenners heeft er wel al gebruik van gemaakt. Niet alleen geniet de website meer bekendheid, zij trekt ook jaar na jaar meer bezoekers.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Management Summary Conclusie: dagdagelijks energiegedrag De gemiddelde nachttemperatuur lag hoger dan in 2008, de slaapkamers werden bij 10% meer Vlaamse huishoudens overdag verwarmd; niet per se tekenen van minder zuinig energiegedrag maar wel mogelijk van een strengere winter. Naast een daling van het aantal gloeilampen staat in 2009 voor het eerst ook een daling van het aantal halogeenlampen. Dat de gloeilamp binnenkort uit de winkelrekken verdwijnt, stoort de Vlaming niet. De spaarlamp wint bij Vlamingen dan ook aan populariteit. 83% Vlamingen zijn van plan om gloeilampen sowieso later door spaarlampen te vervangen; dit is 10% meer dan in Tegenover een stagnering van het aantal huishoudelijke toestellen staat een stijging van het aantal electronicatoestellen. Het aantal huishoudens met computer én modem steeg dan ook met circa 10% in vergelijking met Daar waar bijna de helft van de Vlamingen tot vorig jaar altijd naar het verbruikslabel keek bij de aankoop van nieuwe toestellen, doet nu slechts 35% dat nog. Vlamingen spreken zich minder uit over energiebesparende maatregelen op middelkorte termijn.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Management Summary Conclusie: energiegericht investeringsgedrag Dubbelglas blijft de best ingeburgerde isolatievorm. Dak-, zolder- en vloerisolatie stegen significant ten opzichte van In de Vlaamse huishoudens is doorgaans gewoon dubbelglas aanwezig, al wint het verbeterd dubbelglas sterk aan belang. De Vlaamse huishoudens met een gewone ketel daalt ten voordele van die met een hoogrendementsketel (34%) en condensatieketel (13%). Daarenboven is 15% van de Vlamingen van plan om een energiezuinige verwarmingsketel te plaatsen in de komende vijf jaar. Anno 2009 heeft 3% meer Vlaamse huishoudens een mobiel airconditioningssysteem. Oververhitting blijft een probleem voor een kwart van de woningen in Vlaanderen.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Management Summary Conclusie: energieverbruik In Vlaanderen stellen we een hoger gemiddeld verbruik van elektriciteit vast en vallen terug tot op het niveau van 2005, circa kWh per Vlaams huishouden. Daartegenover staat een daling van het aardgasverbruik met gemiddeld m³. Meer dan in 2005 en 2008, heeft men het gevoel dat het energieverbruik in het gezin gelijk is gebleven. Eén Vlaming op drie meent minder energie te hebben verbruikt in de afgelopen 5 jaar. Vlamingen verklaren een dalend energieverbruik steeds vaker door veranderingen in het eigen energiegedrag en investeringen dan wel door externe, situationele redenen (minder thuis etc.). Een stijgend energieverbruik wordt dan weer eerder verklaard door externe, situationele factoren (gezin uitgebreid, kinderen worden groter). Het subjectieve gevoel over verbruik voor verwarming en toestellen is gelijk gebleven t.o.v. voorgaande jaren. Voor verlichting geldt een lichte verbetering.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Management Summary Conclusie: attitude x kennis x gedrag Een hoger kennisniveau staat niet noodzakelijk garant voor een lager elektriciteitsverbruik. De hoogste sociale groepen hebben meer kennis en investeren ook meer. Tegelijkertijd hebben net zij het hoogste elektriciteitsverbruik. De jongeren scoren relatief laag op attitude en dagdagelijks energiegedrag, terwijl het omgekeerde geldt voor 55-plussers. 65-plussers en jarigen hebben een beperktere kennis van energiezuinig leven. 35 en 54-jarigen investeren het meest, jarigen en 65+ het minst. 45+ verbruiken jaarlijks het meeste elektriciteit.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Het energiebewustzijn blijft alomtegenwoordig in Vlaanderen al is de mate waarin er belang aan wordt gehecht afgezwakt. Vlamingen letten steeds vaker op hun energiegedrag uit zorg voor het milieu en niet langer louter omwille van hun eigen portefeuille. Vlaamse huishoudens klagen steeds vaker de hoge investeringskosten aan alsook de administratieve rompslomp bij het aanvragen van energiepremies. Het aantal premie-aanvragers is dan ook fors gestegen. Toch blijkt een meerderheid van de Vlaamse huishoudens nog niet op de hoogte van de recent ingevoerde nieuwe premie voor niet-belastingbetalers en de bestaande belastingvoordelen. Extra campagnes zijn aanbevolen. Om de doelstellingen van het Energierenovatieprogramma 2020 te realiseren dienen nog 27% daken in Vlaanderen geïsoleerd te worden, 10% woningen vervangen door geïsoleerd glas en minstens 40% verouderde verwarmingsketels uit de Vlaamse woningen gebannen. Management Summary Conclusies en aanbevelingen

Nobody’s Unpredictable Beschrijvend onderzoek Energiebewustzijn en –gedrag in 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Methodologie 1.1. Onderzoekspopulatie Het onderzoek richt zich tot de Vlaamse bevolking vanaf 18 jaar Onderzoeksmethode Aan de hand van CAPI (Computer Assisted Personal Interviewing) werden face-to-face interviews afgenomen. Veldwerkperiode: 1 september - 14 oktober 2009 Incentive: 2 Win for Life loten ter waarde van 5 € in totaal 1.3. Steekproef De studie werd gerealiseerd a.d.h.v. een staal van respondenten. De maximale foutenmarge* bij deze steekproefgrootte bedraagt 3.1%. Bruto steekproeftrekking (4.000 adressen) obv bestand alle inwoners van België, Kapitol Infobel. Gestratificeerde steekproef waarbij eerst gemeenten worden getrokken en vervolgens individuen. De verdeling van de gemeenten stemt verhoudingsgewijs overeen met de grootte van elke distributienetbeheerder in het Vlaams Gewest Vragenlijst In het algemeen werd de vragenlijst van 2008 hernomen. Een aantal vragen verdween, een aantal werd toegevoegd. De gemiddelde duur van de vragenlijst bedroeg 38 minuten. *Zie bijlage voor interpretatie en berekening foutenmarge

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Methodologie 1.5. Non respons Er werden 1001 geslaagde enquêtes gerealiseerd op een totaal van 2968 respondenten. De non respons is te wijten aan volgende redenen: De bruto responsgraad bedraagt 34%. Indien men echter enkel de personen die tot het steekproefkader behoren, beschouwd dan stijgt de respons tot een netto responsgraad van 35%. REDENEN VOOR NON RESPONS Geslaagde enquête34% Niemand thuis Geen interesse Geen tijd Geen afspraak mogelijk Buiten doelgroep Andere reden 35% 12% 10% 4% 3% 2%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Methodologie 1.6. Weging Er werden geen quota opgelegd; een weging naar type woning, statuut en leeftijd van de respondent werd echter toegepast op de verkregen data. PROFIEL (%) TOTAAL N= LEEFTIJD %13% % % % % % 15% 20% 22% 13% 18% STATUUT Eigenaar 77% Huurder 23% Weet niet 0,2% 74% 25% 1% TYPE WONING Open bebouwing 36% Half open bebouwing 22% Gesloten bebouwing 23% Appartement/studio 20% 37% 22% 27% 14% SP SP S: Steekproef P: Populatie (gegevens verdeling 2008 & 2005) Vóór de weging stelden we een lichte oververtegenwoordiging vast van de j, de j, huurders en gesloten bebouwingen. De steekproef ondervertegenwoordigde in lichte mate de 65+, eigenaars en appartementen/studio’s. De hierna gepresenteerde resultaten voor 2009 zijn dus steeds gewogen.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Onderzoeksvariabelen Naast dit onderzoeksrapport waarin de belangrijkste resultaten worden samengevat ontvangt de opdrachtgever ook alle onderzoekstabellen waarin standaard de volgende socio-demografische variabelen kunnen onderscheiden worden: VARIABELEN BEROEP Zelfstandige Bediende Arbeider Niet-actief INKOMEN < AANTAL GEZINSLEDEN 1, 2, 3, 4, 5, 6+ KINDEREN < 12 j Ja, Nee VARIABELEN TOTAAL Totaal aantal respondenten LEEFTIJD GESLACHT Man Vrouw SOCIALE KLASSE* Hoog, sociale klasse 1-2 Midden, sociale klasse 3-5 Laag, sociale klasse 6-8 OPLEIDINGS -NIVEAU Lager Secundair Hoger PROVINCIE Antwerpen Brussel Limburg Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Onderzoeksvariabelen Naast dit onderzoeksrapport waarin de belangrijkste resultaten worden samengevat ontvangt de opdrachtgever ook alle onderzoekstabellen waarin standaard de volgende variabelen m.b.t. de woning kunnen onderscheiden worden: VARIABELEN TOTAAL Totaal aantal respondenten TYPE WONING Open Halfopen Gesloten Appartement WONING Gebouwd Gekocht RENOVATIE Ja, Nee STATUUT Eigenaar Mede-eigenaar Vruchtgebruiker Huurder Kosteloos VARIABELEN LEEFTIJD WONING <=5, 6-10, , , 30+ JAREN WONEN <=5, 6-10, , , 30+ OPPERVLAKTE WONING <50, 50-99, , , , , , 500+

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Onderzoeksvariabelen Naast dit onderzoeksrapport waarin de belangrijkste resultaten worden samengevat ontvangt de opdrachtgever ook alle onderzoekstabellen waarin standaard de volgende variabelen m.b.t. energie kunnen onderscheiden worden: VARIABELEN TOTAAL Totaal aantal respondenten HOOFD- BRANDSTOF VERWARMING ElectriciteitSteenkool AardgasAndere Stookolie NET- BEHEERDER Gemengd Zuiver DAK, ZOLDER- ISOLATIE Geheel, gedeeltelijk VLOER,KELDER -ISOLATIE Geheel, gedeeltelijk, geen MUURISOLATIE Geheel, gedeeltelijk, geen DUBBEL GLAS Geheel, gedeeltelijk, geen BEGLAZING HR glas, gewoon dubbel Enkel Wn enkeldubbel Wn dubbelHR VARIABELEN OPLEIDING ENERGIE Ik Iemand anders Samen Niemand BESLISSING- NEMER ENERGIE Ik Samen Iemand anders BELANG ENERGIE- BESPARING Belangrijk Neutraal Onbelangrijk TYPERING Niet stilstaan bij Neutraal Zuinig Heel zuinig SUBJECTIEF VERBRUIK VERWARMING VERLICHTING TOESTELLEN Veel Gemiddeld Weinig Weet niet

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Steekproefprofiel Provincie Provincie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 3. Steekproefprofiel Geslacht, leeftijd, statuut 77% Geslacht Leeftijd Huurders /eigenaars

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 3. Steekproefprofiel Aantal gezinsleden, netbeheerder Netbeheerder Aantal gezinsleden 80%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Steekproefprofiel Opleidingsniveau Opleidingsniveau

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Steekproefprofiel Type woning Type woning 20%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie 4. Conceptueel model Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Bevraging van Vlaamse huishoudens Attitude ten aanzien van energie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder, Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie A. Attitude Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 27 A.Attitude 1.1 Belang van energiebesparing: evolutie % 92% 3% 2% TOP 2BOT Gedurende de afgelopen 10 jaar vinden Vlamingen energiebesparing steeds belangrijker. Anno 2009 vindt meer dan 9 op 10 Vlamingen energiebesparing (heel) belangrijk, hoewel de mate van belangrijkheid minder uitgesproken is in vergelijking met Q4. “In hoeverre vindt u energiebesparing belangrijk? N: 1001 Vlamingen, % 93% 92% 2%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 28 A.Attitude 1.2 Belang van energiebesparing naar provincie 88% 92% 3% 2% TOP 2BOT 2 A’pen VL-Br. Limburgers hechten het meest belang aan energiebesparing samen met West-Vlamingen en Brabanders. In Antwerpen is de onverschilligheid op dat vlak het grootst. Q4. “In hoeverre vindt u energiebesparing belangrijk? N: 1001 Vlamingen, 2009 Limburg Oost-VL West-VL 94% 95% 94% 2% 3% -

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 29 A.Attitude 1.3 Belang van energiebesparing naar leeftijd 84% 96% 7% 3% TOP 2BOT De jongste groepen zijn het minst overtuigd van het belang van energiebesparing. Bij is de score voor “heel belangrijk van 66% naar 51% gedaald. Bij de overige leeftijdsgroepen daalt de score voor “heel belangrijk” tussen 3% en 8% t.o.v Q4. “In hoeverre vindt u energiebesparing belangrijk? N: 1001 Vlamingen, % 95% 92% - 1% % 4% % 4%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 30 A.Attitude 1.4 Belang van energiebesparing naar typering Van de groep die zegt niet stil te staan bij haar energieverbruik, zegt 1 op 3 toch nog dat energiebesparing heel belangrijk is. N: 1001 Vlamingen, % 91% 1% - TOP 2BOT 2 Heel zuinig Niet stilstaan Zuinig Neutraal 97% 71% 2% 12% Q4. “In hoeverre vindt u energiebesparing belangrijk?

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Stilstaan bij energie Q85 Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder, Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie A. Attitude Gedrag Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 32 A.Attitude 2.1 Kritisch kijken naar eigen energieverbruik: % TOP 2BOT Terwijl 92% zegt dat energiebesparing belangrijk is, blijkt toch maar 58% zuinig of heel zuinig te werk te gaan. Ten opzichte van 2008 lijken Vlamingen het eigen energieverbruik minder zuinig in te schatten. Q85. “Als u kritisch naar uw eigen energiegebruik kijkt, bent u dan iemand die...? N: 1001 Vlamingen, % 58% 11% 7% 10%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 33 A.Attitude 2.2 Kritisch kijken eigen energieverbruik naar leeftijd 38% 56% 21% 13% TOP 2BOT De oudste groepen beweren het zuinigst om te springen met energie. Maar liefst 1 op 5 jongeren zegt niet stil te staan bij zijn/haar energiegebruik. N: 1001 Vlamingen, % 63% 70% 11% 5% 4% % 8% % 9% Q85. “Als u kritisch naar uw eigen energiegebruik kijkt, bent u dan iemand die...? 9%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 34 A.Attitude 2.3 Kritisch kijken eigen energieverbuik naar sociale klasse 60% TOP 2BOT 2 LoMi De laagste sociale groepen hebben een aanzienlijk grotere groep “heel zuinigen”. Q85. “Als u kritisch naar uw eigen energiegebruik kijkt, bent u dan iemand die...? N: 1001 Vlamingen, 2009 Low High 57% 56% 11% 12% 10% 7% HiMi 60% 7%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos A. Attitude 2.4 Reden voor zuinig energieverbruik De belangrijkste drijfveer blijft geld besparen. In tweede instantie verklaren zuinige Vlamingen hun gedrag steeds vaker door een bekommernis voor het milieu en de toekomst van komende generaties. Q86. “Waarom gaat u zuinig om met energie?” Meerdere antwoorden mogelijk. N: 902 Vlamingen, die heel zuinig tot niet bijzonder zuinig omgaan met energie 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos A. Attitude 2.5 Reden voor onzuinig energieverbuik 4 op 10 Vlamingen gaan onzuinig om met energie uit gemakzucht alsook omdat ze er niet altijd aan denken. Voor 1 op 5 Vlamingen ligt de verklaring in het feit dat energiezuinig gedrag te veel investeringskosten vergt. Maar liefst 12% wijt het aan teveel rompslomp bij het aanvragen van energiepremies (vs. 5% in 2008). Q87. “Waarom gaat u soms niet zuinig om met energie?” Meerdere antwoorden mogelijk.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Key facts Attitude 92% van de Vlamingen vindt energiebesparing belangrijk. Het energiebewustzijn in de Vlaamse huishoudens is dan ook alomtegenwoordig hoewel de mate van belangrijkheid afgezwakt is in vergelijking met De huidige economische situatie kan hiervoor een verklaring zijn; andere zaken zijn mogelijk belangrijker geworden. Gemakzucht of vergeetachtigheid liggen het vaakst aan de basis van onzuinig energiegedrag. Steeds meer Vlamingen klagen de hoge investeringskosten en de administratieve rompslomp (cfr. aanvragen van energiepremies) aan. Hoewel geld besparen nog steeds de belangrijkste motivatie blijft van Vlamingen om zuinig om te springen met energie, is het beschermen van het milieu en onze toekomstige generaties steeds meer een reden om het eigen gedrag in toom te houden.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Bevraging van Vlaamse huishoudens Kennis ten aanzien van energie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder, Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie B. Kennis Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 1.1 Dagdagelijkse kennis van energie De Vlamingen zijn beter dan in 2008 op de hoogte van de meeste tips & tricks om energie te besparen. Het aandeel Vlamingen dat de brochure ‘Premies voor energiebesparing’ kent, steeg met 5%. Q “Kent u de volgende zaken...? % ‘Ja’

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 1.1 Dagdagelijkse kennis van energie De kennis van HR glas, spaardouchekoppen en het energielabel A+ en A++ blijft stijgen; het energielabel AtotG lijkt in lichte mindere mate herkent te worden. Q “Kent u de volgende zaken...? % ‘Ja’

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 1.2 Dagdagelijkse kennis van energie: energielabel De groep tussen 25 en 44 herkent het energielabel voor (af)wasmachines het meest. Hoe hoger opgeleid, hoe meer men het label kent. Q69. “Kent u het energielabel dat op deze foto afgebeeld staat?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 1.3 Dagdagelijkse kennis van energie: energielabel Respondenten met een diploma lager onderwijs herkennen het A++ label het minst. Bij de verdeling naar leeftijd zijn de jarigen de uitschieters. Q70. “Kent u het energielabel A+ en A++ dat op deze foto afgebeeld staat?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 1.3 Dagdagelijkse kennis van energie: energielabel Drie kwart van diegenen die het A+ en A++ label kennen, weten dat het van toepassing is op zowel koelkasten als diepvriezers. Q71. “Voor welke toestellen zijn deze A+ en A++ labels volgens u van toepassing?” N: 645 Vlamingen die A++ label kennen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 1.4 Dagdagelijkse kennis van energie: doucheknop Daar waar steeds meer Vlamingen de spaardouchekop kennen, gebruiken steeds minder onder hen dit type douchekop. Q49: Kent u een douchekop die water bespaart? (N=1001, allen) Q50: Welk type douchekop heeft u? (N=996, indien men een douche of een bad heeft) ratio's

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 1.5 Dagdagelijkse kennis van energie: HR glas Mannen en Vlamingen tussen 55 en 64 jaar kennen HR glas het best. “Q25: Bent u op de hoogte van het bestaan van HR glas?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder (Q7) Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie B. Kennis Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.1 Mate van ge ï nformeerd zijn: opleiding energie 15% van de Vlamingen heeft zelf of via een gezinslid een opleiding inzake energie of technische installaties gevolgd. Bij hoger opgeleiden loopt dit percentage op tot 19%. “Q112: Heeft u of iemand anders in uw gezin in uw/zijn/haar opleiding of in een andere cursus onderricht gekregen inzake energie of inzake technische installaties ?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.2 Mate van ge ï nformeerd zijn: premies Dat de elektriciteitsnetbeheerders met premies werken is bekend bij 2 op 3 Vlamingen, eenzelfde aandeel als in Bewoners van een half open bebouwing zijn significant beter geïnformeerd over energiebesparende premies dan appartementbewoners. “Q95: Bent u op de hoogte dat uw elektriciteitsnetbeheerder premies geeft voor een aantal energiebesparende investeringen?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.2 Mate van geïnformeerd zijn: premies Het aantal premie-aanvragers stijgt in Vlaanderen; meer dan een kwart die ervan op de hoogte zijn, heeft reeds een premie aangevraagd. Vlamingen die verwarmen met aardgas alsook renovatiewerken doorvoerden, maakten significant meer gebruik van deze mogelijkheid. “Q96: Heeft u reeds een premie aangevraagd bij uw elektriciteitsnetbeheerder?” N: 638 Vlamingen weten dat deze mogelijkheid bestaat, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.3 Mate van geïnformeerd zijn: alternatieve premie Haast 6 op 10 Vlamingen is niet op de hoogte dat personen die geen of onvoldoende personenbelasting betalen van de Vlaamse overheid een alternatieve premie kunnen krijgen. “Q100: Bent u ervan op de hoogte dat personen die geen of onvoldoende personenbelasting betalen van de Vlaamse overheid een alternatieve premie kunnen krijgen voor het plaatsen van dakisolatie, zoldervloerisolatie, vervanging van enkel glas door hoogrendementsbeglazing of vervanging van een oude verwarmingsketel door een condenserende verwarmingsketel?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.4 Mate van geïnformeerd zijn: dak / zoldervloerisolatie premie De helft van de Vlamingen is niet op de hoogte dat sinds dit jaar een nieuwe dakisolatiepremie of zoldervloerisolatie kan verkregen worden. Het aandeel niet-geïnformeerden loopt op tot 57% voor diegenen die geen dak- of vloerisolatie hebben. “Q101: Bent u ervan op de hoogte dat u sinds dit jaar van de Vlaamse overheid een nieuwe Vlaamse dakisolatiepremie, ter waarde van maximum 500 of in bepaalde gevallen maximum 1000 euro, kan krijgen bij het plaatsen van dakisolatie of zoldervloerisolatie?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.5 Mate van geïnformeerd zijn: belastingvermindering 4 op 10 Vlamingen is niet op de hoogte dat een aantal energiebesparende werken in aanmerking komen voor belastingvermindering. Vlamingen die hoofdzakelijk verwarmen met elektriciteit zijn hiervan het minst op de hoogte. “Q97: Bent u op de hoogte dat investeringen in een aantal energiebesparende werken in aanmerking komen voor een belastingvermindering ten belope van 40% van het factuurbedrag, met een maximum van resp. € of ?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Vlamingen hebben het vaakst weet van belastingvermindering voor het installeren van zonnepanelen en de plaatsing van dakisolatie gevolgd door het vervangen van oude stookketels. Zij zijn in mindere mate op de hoogte van belastingvermindering voor energie-audits en het onderhoud van bestaande stookketels. “Q98: Welke energiebesparende werken komen volgens u in aanmerking voor deze belastingvermindering ?” N: 565 Vlamingen die op de hoogte zijn van belastingvermindering op energiebesparende werken, 2009 B. Kennis 2.5 Mate van geïnformeerd zijn: belastingvermindering

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.5 Mate van geïnformeerd zijn: belastingvermindering Eén derde van de Vlamingen heeft reeds gebruik gemaakt van belastingvermindering voor energiebesparende investeringen. Dit aandeel verdubbeld voor diegenen met HR beglazing. “Q99: Heeft uw gezin reeds gebruik gemaakt van de belastingvermindering voor energiebesparende investeringen?” N: 565 Vlamingen die op de hoogte zijn van belastingvermindering op energiebesparende werken, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.6 Mate van ge ï nformeerd zijn: website De website geniet alsmaar meer bekendheid: vandaag kent 1 op 2 Vlamingen de website. Lageropgeleiden kennen de website het minst, hoewel deze bij hen ook aan bekendheid wint (+6% t.o.v. 2008) “Q104: Kent u of heeft u al gehoord van de website ?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.6 Mate van ge ï nformeerd zijn: website Niet alleen geniet de website meer bekendheid, zij trekt ook jaar na jaar meer bezoekers: haast 1 op 2 Vlamingen die de website kennen, bezochten ook de site. “Q109: Heeft u de website ooit bezocht?” N: 476 Vlamingen die de website kennen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 2.6 Mate van ge ï nformeerd zijn: website De bezoekers van de website zoeken voornamelijk naar informatie over subsidies voor energiebesparing (41%), tarieven van verschillende leveranciers en zonne-energie (resp. 25%). “Q110: Wat zoekt u gewoonlijk op Meerdere antwoorden mogelijk. N: 218 Vlamingen die de website bezochten, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder (Q7) Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie B. Kennis Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos B. Kennis 3. Kennis van overheidsbeleid De bekendheid van de brochures van de Vlaamse Overheid is gestegen; wat betreft ‘Premies voor energiebesparing in Vlaanderen’ is er sprake van een verdubbeling. Tegenover deze hogere bekendheid staat een lager gebruik, voornamelijk wat betreft de praktische (ver)bouwgids. N: 1001 Vlamingen, 2009 N: 258 Vlamingen die brochure ‘premies’ kennen, 2009 N: 166 Vlamingen die praktische (ver)bouwgids kennen, 2009 “Q105: Kennis van brochures uitgegeven door Vlaamse Overheid? % ja, kent de brochure “Q106: Brochure gelezen of geraadpleegd ? % ja, bij hen die de brochure kennen

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos N: 1001 Vlamingen, 2009 “Q82. Bent u op de hoogte dat er een energieprestatiecertificaat werd ontwikkeld dat de energiezuinigheid van uw woning weergeeft?” “Q83: U vindt dit een... maatregel? B. Kennis 3. Kennis van overheidsbeleid Op één jaar nam het aandeel Vlamingen dat het energieprestatiecertificaat kent met meer dan 30% toe. Vandaag kent meer dan de helft van de Vlamingen het. Driekwart vindt dit een goede maatregel. Eigenaars vinden het significant meer een slechte maatregel t.o.v. huurders.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos... stimuleert rationeel energiegebruik... levert mij informatie die gericht is op energiebesparing... voert goed energie- besparend beleid De evaluatie van het energiebeleid van de overheid is in het algemeen iets minder positief, voornamelijk wat betreft informatieverstrekking gericht op energiebesparing. B. Kennis 3. Kennis van overheidsbeleid “Q111: Wat vindt u van het energiebeleid van de overheid? De overheid... N: 1001 Vlamingen, % TOP 2BOT 2 65% 18% 13% 11% 71% 39% 43% 26% 23% 21% 48% 47% 48% 29% 22% 23% 57%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Key Facts Kennis Over het algemeen neemt het aantal Vlamingen met kennis over hoe energie te besparen toe. Het energielabel voor (af)wasmachines daalt licht in bekendheid. De bekendheid van de spaardouchekop stijgt maar raakt daarom nog niet meer ingeburgerd. De bekendheid over het verlenen van premies door ENB’s is stabiel gebleven; het aantal premie-aanvragers gestegen. Een kwart van diegenen die ervan op de hoogte zijn, hebben er ook beroep op gedaan. Alternatieve premies verleend door de Vlaamse overheid (voor dak-, zoldervloerisolatie, vervanging van enkelglas of verwarmingsketel) voor niet- belastingbetalers zijn minder bekend net zoals de nieuwe dakisolatiepremie, zeker bij diegenen zonder dakisolatie. De belastingvermindering die men kan genieten voor bepaalde energiebesparende werken is onbekend bij 4 op 10 Vlaamse huishoudens. Een derde van de kenners heeft er wel al gebruik van gemaakt. Niet alleen geniet de website meer bekendheid, zij trekt ook jaar na jaar meer bezoekers.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Bevraging van Vlaamse huishoudens Energiegedrag, investeringen en verbruik

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder (Q7) Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie C. Gedrag Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 1.1 Dagdagelijks gedrag: verwarming Wanneer niemand thuis is, wordt de verwarming door bijna 2 op 3 Vlamingen afgezet, d.i. 1 op 10 minder dan vorig jaar. 9 op 10 Vlamingen zet de verwarming lager voor het slapen gaan. De gemiddelde dagtemperatuur blijft stabiel, de nachttemperatuur lag 1,3°C hoger in vergelijking met “Q28: verwarming lager zetten bij slapen gaan (% ja) Q29: Verwarming lager zetten wanneer er gedurende meer dan 4 uur niemand thuis is (% altijd+% meestal) “Q27: Op hoeveel graden verwarmt u gewoonlijk de eet- en zitkamer als er iemand thuis is?

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos %99% 90%91% 88% 20%25%33%24% 67%68%79%70% 26%31%38%32% C. Gedrag 1.1 Dagdagelijks gedrag: verwarming In het algemeen worden de hal en de slaapkamers minder vaak overdag verwarmd, hoewel in % meer Vlamingen de slaapkamers overdag verwarmden t.o.v “Q30: Welke ruimtes worden er overdag verwarmd als er iemand thuis is? Niet het vorstvrij houden van verwarming. N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 1.2 Dagdagelijks gedrag: douche/bad “Q45: Heeft u in uw woning een bad?”“Q46: Heeft u in uw woning een afzonderlijke douche? De populariteit van een afzonderlijke douche in huis stijgt verder. “Q Hoeveel baden/douches worden er in uw woning genomen gedurende een normale week, door alle leden van het gezin?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos totaal aantal C. Gedrag 1.3 Dagdagelijks gedrag: verlichting “Q54: Kan u voor elk type lamp, aangeven of u deze in uw woning heeft?” Naast een daling van het aantal gloeilampen staat nu ook voor het eerst een daling van het aantal halogeenlampen. Na een periode van stagnering, wint de spaarlamp bij Vlamingen aan populariteit: 83% van de Vlaamse huishoudens gebruikt de spaarlampen; daarenboven stijgt het aantal spaarlampen in huis aanzienlijk. N: 1001 Vlamingen, 2009 % aanwezig Totaal aantal % aanwezig Totaal aantal 81% % % % % % % % %4516%

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 1.3 Dagdagelijks gedrag: verlichting Steeds minder mensen zullen hun spaarlampen behouden. Uit Q66 blijkt echter dat 83% wel van plan is om gloeilampen later door spaarlampen te vervangen, dit is toch 10% meer dan in Q62: “Zou u in de toekomst kapotte spaarlampen vervangen door gewone gloeilampen ?” N: 863 Vlamingen die spaarlampen hebben, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 1.3 Dagdagelijks gedrag: verlichting Dat mensen tevreden zijn over de huidige lampen blijft de voornaamste reden om geen spaarlampen te gebruiken. De niet-gebruikers klagen anno 2009 vooral de dure aankoopprijs aan alsook de inferieure lichtsterkte van de spaarlamp. Q65: “Redenen om geen spaarlampen te gebruiken ? “ N: 165 Vlamingen die geen spaarlampen hebben, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos N: 1001 Vlamingen, 2009 Q63. “Bent u op de hoogte dat binnenkort gloeilampen niet langer mogen worden verkocht binnen de EU?” Q64. “In welke mate vindt u deze maatregel een goede beslissing?” Eén op drie Vlamingen is niet op de hoogte dat gloeilampen binnenkort uit de winkelrekken zullen verdwijnen. Twee derde vindt het een (heel) goede maatregel. C. Gedrag 1.3 Dagdagelijks gedrag: verlichting

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 2005 totaal aantal Totaal = 6.083Totaal = C. Gedrag 1.4 Dagdagelijks gedrag: toestellen Het aantal huishoudelijke toestellen blijft stabiel ten opzichte van Er zijn iets meer ingebouwde ovens en afwasmachines in Q67: “Toestellen in gebruik in de woning ?” % aanwezig Totaal aantal % aanwezig Totaal aantal 94%99594%947 92%96487%889 83% %977 76%88274%847 68%70871%712 68%71867%688 50%53452%529 24%27723% Totaal = 6.047

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Totaal = C. Gedrag 1.4 Dagdagelijks gedrag: toestellen Het aantal electronicatoestellen in huis kent een lichte stijging t.o.v Het aantal huishoudens met computer en modem stijgt met circa 10%. totaal aantal Q67: “Toestellen in gebruik in de woning ?” % aanwezig Totaal aantal % aanwezig Totaal aantal 99% % % % % % % % %81182%901 71% % %98564%801 65%72863% Totaal = Totaal =

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos typering houding t.o.v. energie C. Gedrag 1.4 Dagdagelijks gedrag: toestellen Er wordt minder vaak gekeken naar het energielabel van nieuwe elektrische apparaten. Daar waar bijna de helft van de Vlamingen tot vorig jaar altijd naar het label keek, doet nu slechts 35% dat nog. “Q68: Indien u een nieuw elektrisch apparaat gaat kopen, let u dan op het elektriciteitsverbruik van dat toestel? N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos typering houding t.o.v. energie C. Gedrag 1.4 Dagdagelijks gedrag: toestellen Q74: Hoe vaak zet u uw afwasmachine aan wanneer ze slechts half gevuld is? Q75: Hoe vaak zet u uw wasmachine aan wanneer ze slechts half gevuld is? Vlamingen zijn zuiniger wanneer het aankomt op het gebruik van de afwasmachine in vergelijking met de wasmachine. N: 560 Vlamingen die afwasmachine hebben, 2009 N: 933 Vlamingen die wasmachine hebben, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos aankopen energiezuinige elektrische toestellen aanbrengen spaarlampen spaardouchekop plaatsen tochtstrips voor ramen minder stand-by apparaten laten aanstaan minder water gebruiken minder verwarmen C. Gedrag 1.5 Dagdagelijks gedrag: algemeen De meeste dagdagelijks energiebesparende maatregelen worden iets minder goed uitgevoerd als in 2008, behalve het aanbrengen van spaarlampen. Vlamingen spreken zich in sterkere mate minder uit over energiebesparende maatregelen op middelkorte termijn. Q91: “Welke van de volgende energiebesparende maatregelen op het vlak van investeringen bent u of is uw gezin van plan te nemen in de komende 5 jaar?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Key Facts Dagdagelijks Gedrag De gemiddelde nachttemperatuur lag hoger dan in 2008, de slaapkamers werden bij 10% meer Vlaamse huishoudens overdag verwarmd; niet per se tekenen van een minder zuinig energiegedrag maar wel mogelijk van een strengere winter. Naast een daling van het aantal gloeilampen staat in 2009 voor het eerst ook een daling van het aantal halogeenlampen. Dat de gloeilamp binnenkort uit de winkelrekken verdwijnt, stoort de Vlaming niet. De spaarlamp wint bij Vlamingen dan ook aan populariteit. 83% Vlamingen zijn van plan om gloeilampen sowieso later door spaarlampen te vervangen; dit is 10% meer dan in Tegenover een stagnering van het aantal huishoudelijke toestellen staat een stijging van het aantal electronicatoestellen. Het aantal huishoudens met computer én modem steeg dan ook met circa 10% in vergelijking met Daar waar bijna de helft van de Vlamingen tot vorig jaar altijd naar het verbruikslabel keek bij de aankoop van nieuwe toestellen, doet nu slechts 35% dat nog. Vlamingen spreken zich in sterkere mate minder uit over energiebesparende maatregelen op middelkorte termijn.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder (Q7) Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie C. Gedrag Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.1 Investering: isolatie Dak-, zolder- en vloerisolatie vertonen een significante stijging ten opzichte van Q17-Q18-Q20-Q21-Q24: Isolatievormen (% geheel of gedeeltelijk)

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.1 Investering: dak- en vloerisolatie Q17-21: Is uw woning geheel of gedeeltelijk voorzien van …isolatie?

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.1 Investering: muurisolatie Meer dan 4 op 10 woningen in Vlaanderen is geheel voorzien van muurisolatie. Er is een duidelijk verband tussen de leeftijd van het huis en de muurisolatie. “Q23: Is uw woning geheel of gedeeltelijk voorzien van muurisolatie?” Leeftijd woning

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.1 Investering: dubbelglas In de Vlaamse huishoudens is doorgaans gewoon dubbelglas aanwezig, al wint het verbeterd dubbelglas sterk aan belang. In recente en oudere woningen wordt significant meer verbeterd dubbelglas geplaatst. Q26: “Wat voor soort dubbelglas werd er geplaatst?” N: 906 Vlamingen met dubbelglas, 2009 Leeftijd woning

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos energiezuinige verwarmingsketel aanbrengen dubbelglas aanbrengen dakisolatie aanbrengen muurisolatie aanbrengen vloerisolatie C. Gedrag Investering: energiebesparende maatregelen naar actie 15% van de Vlamingen is van plan om een energiezuinige verwarmingsketel te plaatsen in de komende vijf jaar. Opmerkelijk is dat 1 op 5 Vlamingen niet weet of hij/zij deze maatregel zal treffen. Dé redenen om zo’n investering niet te plannen zijn vooral: “ik huur”, “te duur”, “te oud”. Q91: “Welke van de volgende energiebesparende maatregelen bent u of is uw gezin van plan te nemen in de komende 5 jaar? N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.2 Investering: Verwarming Al sinds 2001 heeft aardgas stookolie voorbijgestoken als hoofdbrandstof voor verwarming: meer dan de helft van de Vlamingen verwarmt hoofdzakelijk met aardgas. Q31: “Met welke brandstof of energiebron verwarmt u hoofdzakelijk uw woning?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming Een vijfde van de appartementen wordt elektrisch verwarmd. Ten opzichte van 2008 wint elektriciteit als warmtebron voornamelijk aan belang bij gesloten bebouwingen. Q31: “Met welke brandstof of energiebron verwarmt u hoofdzakelijk uw woning?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming In woningen ouder dan 15 jaar wordt significant meer op elektriciteit verwarmd. Q31: “Met welke brandstof of energiebron verwarmt u hoofdzakelijk uw woning?” Leeftijd woning N: X Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming In de steden wordt vaker op aardgas verwarmd; in landelijke gebieden meer op stookolie. Q31: “Met welke brandstof of energiebron verwarmt u hoofdzakelijk uw woning?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming Bijverwarmen gebeurde in 2009 veel meer dan vorig jaar: Het bijverwarmen met hout wint lichtjes aan belang in. Q32: “Indien u uw woning bijwarmt, welke is dan de tweede belangrijkste brandstof of energiebron waarmee u zich verwarmt?” N: 1000 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming De mate waarin met hout wordt verwarmd is gedaald tegenover Q33: “Hoe vaak maakt uw gezin tijdens de wintermaanden gebruik van hout als verwarmingsbron?” N: 263 Vlamingen die hout als hoofdverwarming of als bijverwarming gebruiken, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming Q36: Werkt uw centrale verwarming in de eet-/zitkamer hoofdzakelijk via…? Q34. “Via welk verwarmingssysteem verwarmt u hoofdzakelijk?

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming N: 405 Vlamingen die verwarmen met gas met een individuele installatie, 2009 Q37: Welk type gasketel heeft u? Het aantal Vlamingen met een gewone ketel daalt ten voordele van het aantal Vlamingen met een hoogrendementsketel (34%) en de condensatieketel (13%).

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming N: 248 Vlamingen die verwarmen met stookolie, 2009 Q38: Welk type stookolieketel heeft u? Zes stookolieketels op tien zijn gewone ketels.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.3 Investering: Verwarming Geen significante verschillen of evoluties voor de verschillende types thermostaten. Q40: “Welk systeem heeft u om de temperatuur in uw woning te regelen?” N: 1001 Vlamingen, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.4 Investering: Ventilatie en koeling Q42: “Heeft u, wanneer de zon fel schijnt in de zomer, last van oververhitting in uw woning?” Wat betreft de ventilatie, geen significante verschillen. Oververhitting blijft een probleem voor een kwart van de woningen.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.5 Investering: Koeling Anno 2009 heeft 3% meer Vlaamse huishoudens een mobiel airconditioningssysteem; hiermee beschikt 10% van de Vlaamse huishoudens vandaag over een koelsysteem in huis. N: 1001 Vlamingen, 2009 N: 905 Vlamingen die nog geen systeem hebben, 2009 “Q43: Heeft u in uw woning een airconditioningssysteem ?” “Q44: Bent u of is uw gezin van plan om in de komende vijf jaar in uw woning een airconditioningssysteem te plaatsen?”

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.6 Investering: Warm water “Q51: Op welke manier voorziet u uw badkamer van warm water? N: X Vlamingen, 2009 Geen significante verschillen.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.6 Investering: Warm water “Q51: Op welke manier voorziet u uw badkamer van warm water? In Limburg en Vlaams-Brabant wordt de badkamer vaker voorzien van warm water via de CV al wint de boiler op aardgas in Limburg wel aan belang.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.7 Investering: Warm water “Q52: Op welke manier voorziet u uw keuken van warm water? We merken een significant verschil op voor het gebruik van een boiler op aardgas voor de toevoer van warm water in de keuken (+5%).

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.7 Investering: Energiebron koken Q72: “Op welke energiebron werken uw kookplaten?”Q73: “Op welke energiebron werkt uw oven?” De tot hiertoe stijgende trend voor het gebruik van elektriciteit voor kookplaten in de keuken wordt doorbroken sinds Aardgas wint opnieuw een klein beetje aan belang ten opzichte van vorig jaar voor wat betreft de kookplaten.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 2.8 Investering: Verlichting Meer dan twee op drie Vlaamse huishoudens heeft tuin- of gevelverlichting; geen duidelijke trends waarneembaar. Q60: Verlichting in de tuin of gevel?

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Key Facts Investeringsgedrag Dubbelglas blijft de best ingeburgerde isolatievorm. Dak-, zolder- en vloerisolatie stegen significant ten opzichte van In de Vlaamse huishoudens is doorgaans gewoon dubbelglas aanwezig, al wint het verbeterd dubbelglas sterk aan belang. De Vlaamse huishoudens met een gewone ketel daalt ten voordele van die met een hoogrendementsketel (34%) en condensatieketel (13%). Daarenboven is 15% van de Vlamingen van plan om een energiezuinige verwarmingsketel te plaatsen in de komende vijf jaar. Anno 2009 heeft 3% meer Vlaamse huishoudens een mobiel airconditioningssysteem. Oververhitting blijft een probleem voor een kwart van de woningen in Vlaanderen.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Sociale achtergrond: Eigenaar/huurder, Sociale klasse, opleiding, inkomen… - dagdagelijks - investering - verbruik Kennis Attitude Belang van energiebesparing Q4= energiebwz Persoonsgebonden kenmerken Objectieve externe elementen Geslacht en leeftijd Dagdagelijkse kennis van energie C. Gedrag Gedrag Stilstaan bij energie Q85 Type woning Q6, Q9, Q10, Q11, Q12 Mate van geïnformeerd zijn: Q95,Q97,Q98, Q100, Q101, Q104, Q112 Kennis van energiebeleid door overheid Q82, Q105,Q106, Q11

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 1.1 Verbruik: gemiddeld jaarlijks energieverbruik Q2: Kan u aangeven wat in 2008 uw exact verbruik was van ….? EnergiebronGEMIDDELDE survey 2009 GEMIDDELDE survey 2008 GEMIDDELDE survey 2005 Electriciteit N = kWh4.040 kWh4.803 kWh Aardgas N = m³5.840 m³5.943 m³ Stookolie N = liter2.600 liter3.089 liter Steenkool N = kilo1.064 kilo1.700 kilo Gastank N = liter960 liter2.039 liter Gasflessen N = liter180 liter61 liter In Vlaanderen stellen we een hoger gemiddeld verbruik van elektriciteit vast en vallen daarmee terug tot op het niveau van 2005, circa kWh. Daartegenover staat een daling van het aardgasverbruik met gemiddeld m³ en een stijging van het steenkoolverbruik.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 1.2 Verbruik: Subjectief energieverbruik Meer dan in 2005, heeft men het gevoel dat het energieverbruik in het gezin gelijk is gebleven. Hoe zuiniger men zich beschouwt, hoe sterker het gevoel van een dalend verbruik aanwezig is. Q88: “Denkt u dat het energieverbruik van uw gezin de laatste 5 jaar* gestegen, gedaald of gelijk is gebleven?” (*) voorgaande jaren: de laatste 10 jaar

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos C. Gedrag 1.3 Subjectief energieverbruik, waarom gedaald “Q89: Waarom is energieverbruik gedaald ?” N: 322 Vlamingen die menen dat hun energieverbruik gedaald is, 2009 Vlamingen verklaren een dalend energieverbruik steeds vaker door veranderingen in het eigen energiegedrag en investeringen dan wel door externe, situationele redenen zoals minder thuis zijn bijv.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos “Kinderen worden groter” stond in 2005 niet als antwoordmogelijkheid vermeld. C. Gedrag 1.4 Subjectief energieverbruik, waarom gestegen “Q90: Waarom is energieverbruik gestegen ?” Vlamingen verklaren daarentegen een stijgend energieverbruik eerder door externe, situationele factoren. De aankoop van extra nieuwe toestellen wordt in sterk mindere mate als reden genoemd voor een stijgend energieverbruik in vergelijking met 2005 en N: 242 Vlamingen die menen dat hun energieverbruik gestegen is, 2009

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Attitude 1.5 Subjectief energieverbruik verwarming, verlichting, toestellen Q5: Ik heb het gevoel dat wij als gezin….verbruiken? Het subjectieve gevoel over verbruik voor verwarming en toestellen is niet veranderd t.o.v. voorgaande jaren. Voor verlichting geldt een lichte verbetering. Verwarming Verlichting Elektrische toestellen

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Key Facts Energieverbruik In Vlaanderen stellen we een hoger gemiddeld verbruik van elektriciteit vast en vallen terug tot op het niveau van 2005, circa kWh per Vlaams huishouden. Daartegenover staat een daling van het aardgasverbruik met gemiddeld m³. Meer dan in 2005 en 2008, heeft men het gevoel dat het energieverbruik in het gezin gelijk is gebleven. Eén Vlaming op drie meent minder energie te hebben verbruikt in de afgelopen 5 jaar. Vlamingen verklaren een dalend energieverbruik steeds vaker door veranderingen in het eigen energiegedrag en investeringen dan wel door externe, situationele redenen (minder thuis etc.). Een stijgend energieverbruik wordt dan weer eerder verklaard door externe, situationele factoren (gezin uitgebreid, kinderen worden groter). Het subjectieve gevoel over verbruik voor verwarming en toestellen is gelijk gebleven t.o.v. voorgaande jaren. Voor verlichting geldt een lichte verbetering.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Statuut (eigenaar/huurder) Leeftijd Provincies Gezinsgrootte Type woning Sociale klasse Inkomen Opleiding Netbeheerder Isolatiescore Attitudescore Kennisscore Gedragscore  Score voor dagdagelijks gedrag  Score voor investeringsgedrag  Score voor energieverbruik Verband attitude, kennis en gedrag

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Q4: In hoeverre vindt u energiebesparing belangrijk ? Is dat voor u.... (basis: allen) Q85: Als u kritisch naar uw eigen energiegebruik kijkt, bent u dan iemand die... ? (basis: allen) Elk antwoord krijgt een bepaalde score. Deze scores worden opgeteld en omgezet naar een score op 10, de attitudescore. Verband attitude, kennis en gedrag Attitudescore Attitudescore voor de populatie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Kent u de volgende zaken: Vraag 49: spaardouchekop (1/0) Vraag 53: spaarlamp (1/0) Vraag 69: energielabel AtotG (1/0) Vraag 70: A+ en A++ score (1/0) Vraag 104: website energiesparen.be (1/0) Vraag 105: brochure verminderen van energieverbruik (1/0) Weet u het antwoord op de volgende vragen: Vraag 78: Verbruiken video en TV stroom na uitschakeling met afstandsbediening? (1 als ook Vraag 79 correct is / 0) Vraag 79: Verbruiken video en TV stroom na uitschakeling met knop op het toestel? (1 als ook Vraag 78 correct is / 0) Vraag 80: Verbruikt de gsm lader stroom na loskoppeling gsm? (1/0) Kent u de volgende zaken: Vraag 49: spaardouchekop (1/0) Vraag 53: spaarlamp (1/0) Vraag 69: energielabel AtotG (1/0) Vraag 70: A+ en A++ score (1/0) Vraag 104: website energiesparen.be (1/0) Vraag 105: brochure verminderen van energieverbruik (1/0) Weet u het antwoord op de volgende vragen: Vraag 78: Verbruiken video en TV stroom na uitschakeling met afstandsbediening? (1 als ook Vraag 79 correct is / 0) Vraag 79: Verbruiken video en TV stroom na uitschakeling met knop op het toestel? (1 als ook Vraag 78 correct is / 0) Vraag 80: Verbruikt de gsm lader stroom na loskoppeling gsm? (1/0) Deze scores worden opgeteld en omgezet naar een score op 10, de kennisscore Verband attitude, kennis en gedrag Kennisscore Kennisscore voor de populatie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Kennis Kennisscore Kent u de volgende zaken (% ja) Indien “ja”= men kent het product = 1 punt* Indien “nee”= men kent het product niet = 0 punten Deze score wordt omgezet naar een score op 10, de kennisscore *1 uitzondering Q78 + Q79 =1 (1+1=1) (1+0=1) (0+1=1) Q78 & Q79 ivm kennis stroomverbruik video/TV naargelang uitschakeling aftandsbediening/knop Kennisscore voor de populatie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Specifiek gedrag: Vraag 27: verwarmt overdag lager dan 21° (1/0) Vraag 28: verwarming wordt ‘s nachts lager gezet (1/0) Vraag 29: bij afwezigheid wordt temp verlaagd (1/0) Vraag 54_2: spaarlampen aanwezig in de woning (1/0) Vraag 54_4: TL lampen aanwezig in de woning (1/0) Vraag 57_5: LED lampen aanwezig in de woning (1/0) Vraag 68: bij aankoop elekt. apparaat wordt altijd gelet op het energieverbruik van het toestel (1/0) Vraag 74: afwasmachine draait nooit halfvol (1 als ook Vraag 75 correct is / 0) Vraag 75: wasmachine draait nooit halfvol (1 als ook Vraag 74 correct is / 0) Vraag 77: TV niet met afstandsbediening uitschakelen (1/0) Vraag 81: PC nooit aan laten staan bij niet gebruik (1/0) Vraag 91_2: reeds zuinig met water omspringen (1/0) Vraag 91_3: reeds beheerst verwarmen (1/0) Specifiek gedrag: Vraag 27: verwarmt overdag lager dan 21° (1/0) Vraag 28: verwarming wordt ‘s nachts lager gezet (1/0) Vraag 29: bij afwezigheid wordt temp verlaagd (1/0) Vraag 54_2: spaarlampen aanwezig in de woning (1/0) Vraag 54_4: TL lampen aanwezig in de woning (1/0) Vraag 57_5: LED lampen aanwezig in de woning (1/0) Vraag 68: bij aankoop elekt. apparaat wordt altijd gelet op het energieverbruik van het toestel (1/0) Vraag 74: afwasmachine draait nooit halfvol (1 als ook Vraag 75 correct is / 0) Vraag 75: wasmachine draait nooit halfvol (1 als ook Vraag 74 correct is / 0) Vraag 77: TV niet met afstandsbediening uitschakelen (1/0) Vraag 81: PC nooit aan laten staan bij niet gebruik (1/0) Vraag 91_2: reeds zuinig met water omspringen (1/0) Vraag 91_3: reeds beheerst verwarmen (1/0) Deze scores worden opgeteld en omgezet naar een score op 10, de score voor dagdagelijks gedrag Verband attitude, kennis en gedrag Gedragscore: score dagdagelijks gedrag Score dagdagelijks gedrag voor de populatie Score dagdagelijks gedrag voor de populatie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Volgende zaken zijn aanwezig in de woning: -Vraag 17: dakisolatie (1/0) (als ook vraag 18 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 18: isolatie tss onverwarmde zolder en eronder (1/0) (als ook vraag 17 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 21: vloerisolatie (1/0) -Vraag 22: isolatie kelder of kruipkelder (1/0) -Vraag 23: buitenmuur isolatie (1/0) -Vraag 26_2: verbeterd dubbelglas (1/0) -Vraag 37: laagtemperatuur-, hoogrendement- of condensatiegasketel (1/0) (als ook vraag 38 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 38: hoogrendement- of condensatiestookolieketel (1/0) (als ook vraag 37 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 39: radiatoren met thermostatische kranen (1/0) -Vraag 40: thermostaat of buitenvoeler (1/0) -Vraag 43: geen airconditioningssysteem (1/0) -Vraag 50_2, 3: spaardouchekop of kop met spaarstand (1/0) Specifiek gedrag: -Vraag 96: premie electriciteitsnetbeheerder aangevraagd (1/0) -Vraag 99: gebruik gemaakt fiscale maatregelen ‘04-’07 (1/0) Volgende zaken zijn aanwezig in de woning: -Vraag 17: dakisolatie (1/0) (als ook vraag 18 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 18: isolatie tss onverwarmde zolder en eronder (1/0) (als ook vraag 17 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 21: vloerisolatie (1/0) -Vraag 22: isolatie kelder of kruipkelder (1/0) -Vraag 23: buitenmuur isolatie (1/0) -Vraag 26_2: verbeterd dubbelglas (1/0) -Vraag 37: laagtemperatuur-, hoogrendement- of condensatiegasketel (1/0) (als ook vraag 38 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 38: hoogrendement- of condensatiestookolieketel (1/0) (als ook vraag 37 correct is: geen tweede extra punt) -Vraag 39: radiatoren met thermostatische kranen (1/0) -Vraag 40: thermostaat of buitenvoeler (1/0) -Vraag 43: geen airconditioningssysteem (1/0) -Vraag 50_2, 3: spaardouchekop of kop met spaarstand (1/0) Specifiek gedrag: -Vraag 96: premie electriciteitsnetbeheerder aangevraagd (1/0) -Vraag 99: gebruik gemaakt fiscale maatregelen ‘04-’07 (1/0) Deze scores worden opgeteld en omgezet naar een score op 10, de score voor investeringsgedrag Verband attitude, kennis en gedrag Gedragscore: score investeringsgedrag Score investerings- gedrag voor de populatie Score investerings- gedrag voor de populatie

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos De gemiddelde score voor elektriciteitsverbruik vormt de score voor energieverbruik Verband attitude, kennis en gedrag Gedragscore: score energieverbruik Score voor energieverbruik bedraagt kWh voor de populatie Score voor energieverbruik bedraagt kWh voor de populatie Q2: Kan u aangeven wat in 2008 uw exact verbruik was van elektriciteit?

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Eigenaar vs Huurder Dagelijks gedragInvesteringsgedragElektriciteitsverbruik Eigenaars hebben een licht zuiniger dagdagelijks gedrag dan huurders, ze investeren meer dan huurders, maar verbruiken tegelijk jaarlijks heel wat meer elektriciteit dan huurders. (Opp. huis, grootte huishouden). Naar attitude verschillen beide groepen niet terwijl de kennis van eigenaars groter is als die van huurders.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Provincie Dagelijks gedragInvesteringsgedragElektriciteitsverbruik Weinig verschillen tussen de Vlaamse provincies naar elektriciteitsverbruik. Antwerpen scoort lager op energieattitude, - kennis en dagdagelijks gedrag. Ook in Vlaams-Brabant is het dagdagelijks gedrag niet erg zuinig, maar men investeert er meer dan in andere provincies. In West-Vlaanderen is het dagdagelijks gedrag het zuinigst.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Gezinsgrootte Weinig verschillen tussen kleine en grote gezinnen wat betreft dagdagelijks energiezuinig gedrag. De kennis van kleine gezinnen is beperkter dan die van grote gezinnen. De gezinnen van 2 personen hebben de hoogste attitudescore en die van 3-4 personen de laagste. Grote huishoudens investeren meer dan kleine huishoudens (ouderen = alleenwonenden = huurders; jongere koppels = huurders). Het elektriciteitsverbruik hangt logischerwijze samen met de gezinsgrootte. Dagelijks gedragInvesteringsgedragElektriciteitsverbruik

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Type woning Appartementsbewoners en huisbewoners verschillen weinig naar energieattitude. Maar appartementsbewoners scoren minder goed wat kennis, dagdagelijks energiegedrag en investeringsgedrag betreft. Appartementsbewoners verbruiken jaarlijks minder elektriciteit. Dagelijks gedragInvesteringsgedragElektriciteitsverbruik

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Sociale groep Dagelijks gedragInvesteringsgedragElektriciteitsverbruik De hoge sociale klassen scoren hoog qua energiekennis en investeren veel in vergelijking met de lagere klassen. Maar wat betreft attitude, dagdagelijks energiegedrag en elektriciteitsverbruik hebben de sociale klassen een gelijkaardige score.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Inkomen De laagste inkomens hebben een lagere kennisscore en een gelijkaardige attitudescore als de hoogste inkomens. Maar verschillen niet wat dagdagelijks energiegedrag betreft. De laagste inkomens investeren duidelijk minder maar verbruiken ook minder elektriciteit in vergelijking tot de hoogste inkomens. Dagelijks gedragInvesteringsgedragElektriciteitsverbruik

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Opleidingsniveau OP Dagelijks gedragInvesteringsgedragElectriciteitsverbruik Mensen met een diploma lager onderwijs hebben een lagere kennisscore dan de hogere opleidingsniveau’s, maar verschillen niet wat attitude en dagdagelijks energiegedrag betreft. De hoger opgeleiden investeren meer dan de 2 laagste opleidingsniveau’s. Het zijn vooral de universitairen die veel elektriciteit verbruiken.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Netbeheerder Er vallen erg weinig verschillen op te tekenen naar netbeheerder. Wel valt het op dat mensen met een zuivere netbeheerder gemiddeld jaarlijs meer elektriciteit verbruiken. Dagelijks gedragInvesteringsgedragElectriciteitsverbruik

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Verband attitude, kennis en gedrag Leeftijd De jongeren scoren relatief laag op attitude en dagdagelijks energiegedrag, terwijl het omgekeerde geldt voor 55-plussers. 65-plussers en jarigen hebben een beperktere kennis van energiezuinig leven. 35 en 54-jarigen investeren het meest, jarigen en 65+ het minst. 45+ verbruiken jaarlijks het meeste elektriciteit. Dagelijks gedragInvesteringsgedragElectriciteitsverbruik

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Key Facts attitude, kennis en gedrag Een hoger kennisniveau staat niet noodzakelijk garant voor een lager elektriciteitsverbruik. De hoogste sociale groepen hebben meer kennis en investeren ook meer. Tegelijkertijd hebben net zij het hoogste elektriciteitsverbruik. De jongeren scoren relatief laag op attitude en dagdagelijks energiegedrag, terwijl het omgekeerde geldt voor 55-plussers. 65-plussers en jarigen hebben een beperktere kennis van energiezuinig leven. 35 en 54-jarigen investeren het meest, jarigen en 65+ het minst. 45+ verbruiken jaarlijks het meeste elektriciteit.

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Bevraging van Vlaamse huishoudens Conclusie en aanbevelingen

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos Conclusies en aanbevelingen Het energiebewustzijn blijft alomtegenwoordig in Vlaanderen al is de mate waarin er belang aan wordt gehecht afgezwakt. Vlamingen letten steeds vaker op hun energiegedrag uit zorg voor het milieu en niet langer louter omwille van hun eigen portefeuille. Vlaamse huishoudens klagen steeds vaker de hoge investeringskosten aan alsook de administratieve rompslomp bij het aanvragen van energiepremies. Het aantal premie-aanvragers is dan ook fors gestegen. Toch blijkt een meerderheid van de Vlaamse huishoudens nog niet op de hoogte van de recent ingevoerde nieuwe premie voor niet-belastingbetalers en bestaande belastingvoordelen. Extra campagnes zijn aanbevolen. Om de doelstellingen van het Energierenovatieprogramma 2020 te realiseren dienen nog 27% daken in Vlaanderen geïsoleerd te worden, 10% woningen vervangen door geïsoleerd glas en minstens 40% verouderde verwarmingsketels uit de Vlaamse woningen gebannen.

Nobody’s Unpredictable Bijlagen Foutenmarge

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 130 Foutenmarge (1)  De foutenmarge geeft aan hoe een bepaalde proportie in de steekproef zich bij een gekozen betrouwbaarheidsniveau (doorgaans 95%) vertaalt naar de totale populatie. Met andere woorden, hoe zou deze proportie er uit zien, mochten we de volledige populatie ondervragen in plaats van ons te beperken tot de steekproef.  De foutenmarge wordt aan de hand van volgende formule berekend: σ x √ p.(100-p) n  Stel dat binnen een steekproef van 300 respondenten, 60% ‘Ja’ antwoordt op een vraag. We leggen het betrouwbaarheidsniveau op 95%. In dit geval is n = 300, σ = 1.96, p = 60, q=40 (100-60). Invulling van bovenstaande formule geeft een foutenmarge weer van 5.5%. Dit betekent dat in 95% van de gevallen de proportie binnen het universum 5.5% onder of boven de gevonden steekproefverhouding ligt, of concreet tussen 54.5% (60-5.5) en 65.5% (60+5.5).

Energiebewustzijn – en gedrag in Vlaamse huishoudens 2009 (ISIS ) © 2009 Ipsos 131 Foutenmarge (2) Onderstaande tabel illustreert de statistische fout (bij een betrouwbaarheidsniveau van 95%) voor steekproeven van verschillende omvang: nWaargenomen frequentie (%) 1 or 99 2 or 98 3 or 97 4 or 96 5 or or or or or or or or or

Nobody’s Unpredictable Ipsos Belgium Sylvia Vandenbroucke – Senior Research Executive Head Office: Avenue de la Presse 4 – 1000 Brussels – Belgium Operation Office & Postal Address: Waterloo Office Park, Gebouw J, Drève Richelle 161 – 1410 Waterloo - Belgium −  

IPSOS Belgium Persstraat 4 Rue de la presse 1000 Brussel/ Bruxelles The UN Global Compact's 10 principles in the areas of human rights, labour, the environment and anti-corruption enjoy universal consensus and are derived from: The Universal Declaration of Human Rights The International Labour Organization's Declaration on Fundamental Principles and Rights at Work The Rio Declaration on Environment and Development The United Nations Convention Against Corruption The Global Compact asks companies to embrace, support and enact, within their sphere of influence, a set of core values in the areas of human rights, labour standards, the environment, and anti-corruption: Human Rights Principle 1: Businesses should support and respect the protection of internationally proclaimed human rights; and Principle 2: make sure that they are not complicit in human rights abuses. Labour Standards Principle 3: Businesses should uphold the freedom of association and the effective recognition of the right to collective bargaining; Principle 4: the elimination of all forms of forced and compulsory labour; Principle 5: the effective abolition of child labour; and Principle 6: the elimination of discrimination in respect of employment and occupation. Environment Principle 7: Businesses should support a precautionary approach to environmental challenges; Principle 8: undertake initiatives to promote greater environmental responsibility; and Principle 9: encourage the development and diffusion of environmentally friendly technologies. Anti-Corruption Principle 10: Businesses should work against corruption in all its forms, including extortion and bribery.   "As a corporate socially responsible company, Ipsos adheres to the United Nations Global Compact principles."