INLEIDING TOT HET RECHT PRIVAATRECHT Prof. dr. Rogier de Corte Thema 2a Onrechtmatige daad 1ste bac. PSW – academiejaar 2005-06 Inleiding Thema2-a 5 oktober 2005

aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad Fundamenten en evolutie Rechtstreekse aansprakelijkheid Onrechtstreekse of kwalitatieve aansprakelijkheid Zwakke weggebruiker Schade en misdrijven Schade en verzekering

I. - Aansprakelijkheid wat is aansprakelijkheid soorten aansprakelijkheid buitencontractuele aansprakelijkheid

a - wat? ter verantwoording geroepen worden - door een derde persoon - voor een orgaan met gezag (bijv. voor een rechter) - om verantwoording af te leggen over uw gedrag - met mogelijke sanctie

[II] door overeenkomst [III] door foutief gedrag b - soorten a. buiten de juridische wereld b. in de juridische wereld [I] rechtstreeks uit de wet [II] door overeenkomst [III] door foutief gedrag [IV] misdrijven wettelijke aansprakelijkheid burgerlijke aansprakelijkheid strafrechtelijke aansprakelijkheid

c- buitencontractuele aansprakelijkheid is de burgerlijke aansprakelijkheid die geregeld wordt in de art. 1382 tot 1386bis B.W. Burgerlijk wetboek Boek III, Titel IV Hoofdstuk II Misdrijven en oneigenlijke misdrijven art. 1382 Elke daad van de mens, waardoor aan een ander schade wordt veroorzaakt, verplicht degene door wiens schuld de schade is ontstaan, deze te vergoeden.

buitencontractuele aansprakelijkheid synoniemen buitencontractuele aansprakelijkheid aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad foutaansprakelijkheid aquilische of aquiliaanse aansprakelijkheid

II. - Beginselen & evolutie de oorspronkelijke keuze de evolutie de kernbegrippen

oorspronkelijke regel a - keuze in 1804 oorspronkelijke regel een persoon is slechts aansprakelijk voor de schade die hij bij een ander persoon aanricht indien de schade veroorzaakt wordt door een verwijtbaar foutief gedrag de lichtste fout volstaat de volledige schade moet vergoed worden

keuze in 1804 foutaansprakelijkheid op basis van een fout met schuld (subjectief) Ingevolge de lichtste fout voor eigen gedrag onbeperkt aansprakelijk

keuze in 1804 anno 1804 - niet «bewerktuigd» - trage maatschappij, eenvoudige structuur - op gezin gebaseerd (schade ongevoelige maatschappij) - zichtbare band en proportie tussen fout en omvang schade ….. James WATT 1736-1819 1769 stoommachine

slachtoffer draagt heel wat risico’s keuze in 1804 slachtoffer draagt heel wat risico’s a. enkel een kans op schadevergoeding indien schade veroorzaakt is door fout enkel bij schuld enkel bij bewijs van de fout en schuld b. draagt risico bij insolventie van dader

b - evolutie 1. de aandacht voor belangen slachtoffer 2. de omvang van de schade 3. complexiteit van het schuld-element 4. de bescherming van bepaalde daders

wettelijke uitzonderingen b - evolutie in al zijn rigiditeit toegepast - kunnen en willen bepaalde personen geen risico meer nemen en verlamt het initiatiefrecht - blijven de slachtoffers te lang en teveel in de kou gelaten maatschappelijke druk vertaalt zich in wettelijke uitzonderingen rechterlijke bijsturingen

c - kernbegrippen 1. fout- vs. risico-aansprakelijkheid 2. subjectieve vs. objectieve aansprakelijkheid 3. eigen vs. kwalitatieve aansprakelijkheid 4. volledige vs. beperkte aansprakelijkheid 5. voor lichtste fout vs. zware fout 6. zelf vergoeden vs. afwentelen

1 - risico-aansprakelijkheid regel: aansprakelijkheid na fout evolutie: aansprakelijkheid wordt aanvaard zonder enige fout: de aansprakelijkheid wordt gebaseerd op het creëren van een risico  aansprakelijkheid aanstellers voor fouten aangestelden  aansprakelijkheid exploitant van kerncentrale  aansprakelijkheid verzekeraar auto voor zwakke weggebruiker (lichamelijke schade)  aansprakelijkheid voor dier vb.

2 - objectieve aansprakelijkheid regel: aansprakelijkheid vergt schuld evolutie: aansprakelijkheid wordt aanvaard zonder enige schuld: de aansprakelijkheid wordt gebaseerd op de daad alleen vb.  schadevergoedingsmogelijkheid voor schade aangericht door krankzinnigen (1386bis B.W.)  productaansprakelijkheid

3 - kwalitatieve aansprakelijkheid regel: aansprakelijk is men enkel voor de eigen daden evolutie: aansprakelijk voor het foutief gedrag van iemand anders of voor zaken en dieren vb. aansprakelijkheid ouders, onderwijzers en aanstellers  aansprakelijkheid van de eigenaar van gebouwen  aansprakelijkheid van de bewaarder voor gebrekkige zaken kwalitatieve aansprakelijkheid omwille van hoedanigheid

4 - beperking schadevergoeding regel: aansprakelijk voor volledige schade evolutie: de omvang van de aansprakelijkheid wordt beperkt tot een bepaalde grens vb. zeevaartwet  aansprakelijkheid voor kernongevallen art. 7 wet 22 juli 1985 € 300.000.000,-

5 - voor de bepaalde fout regel: aansprakelijk voor de lichtste fout evolutie: personen worden enkel aansprakelijk gesteld voor bepaalde soorten van fouten, niet voor alle fouten vb. aansprakelijkheid arbeiders en bedienden: art. 18 AOW  aansprakelijkheid ambtenaren  aansprakelijkheid van politieambtenaren  aansprakelijkheid van militair personeel

6 - ‘maatschappij’ neemt vergoeding op zich regel: schadeverwekker betaalt alles evolutie: a. een persoon verzekert zijn aansprakelijkheid vrijwillig b. de overheid verplicht tot het nemen van een verzekering c. een derde vergoedt het slachtoffer en die persoon of instelling vordert terug van de dader d. een derde (gespecialiseerde instelling) moet de schade dragen

III. - Rechtstreekse aansprakelijkheid de herstelverplichting die op de dader rust, steunt op de drie pijlers van de aansprakelijkheid fout schade causaal verband

voorbeeld een ober in een restaurant bedient, na een souper, koffie aan de gasten, waarbij hij door een onhandigheid hete koffie giet op de hand van één van de gasten, die een brandwonde oploopt die medische verzorging vereist fout onhandig schenken van te ver ingeschonken schade doktersrekening oorzakelijke verband brandwonde door hete koffie op hand

+ A. Fout een maatschappelijk incorrect gedrag met schuld subjectief objectief daad dader

§ 1 de daad wat is ‘onrechtmatig’ of fout? uitwerking en voorbeelden afwijkingen bewijs van de fout

a - wat ? zou een goede huisvader in dezelfde omstandigheden dezelfde handeling stellen drie criteria bonus pater familias in dezelfde omstandigheden lichtste afwijking

b - uitwerking en voorbeelden elke wetsovertreding is een fout elk misdrijf is een fout niet-naleving wet onzorgvuldigheid, onhandigheid, kwaad opzet … contractuele fout opzettelijke fouten - onopzettelijke fouten in alle domeinen van het maatschappelijk leven: sport, spel, beroep, ontspanning, ….

voorbeeld-1 fietser tijdens een donkere regenachtige nacht rijdt een fietser op een niet verlichte baan een voetganger aan die rechts van de baan wandelde in dezelfde rijrichting als de fietser. Er was geen voet- of fietspad. De voetganger was in donkere kledij, zodat hij moeilijk zichtbaar was.

voorbeeld-1 fietser en voetganger 1. zijn er wettelijke bepalingen die moeten nageleefd worden? Zo ja, werden ze nageleefd? 2. zijn er bijzondere voorzichtigheids normen die in concreto moeten nageleefd worden? Zo ja, werden ze nageleefd?

voorbeeld-2 plattelandsdokter arbeidersgezin (vader, moeder, 2 kinderen) doet in februari 1967 een nachtelijk beroep op hun vaste huisarts:  (1) moeder in convulsieve comateuze toestand  (2) 1 uur later: vader overleden  (3) 1 uur later: dochter in coma eerste diagnose voor moeder: epilepsie jacksoniënne tweede diagnose voor vader: subiete dood uit verdriet derde diagnose dochter: voedselvergiftiging

voorbeeld-2 plattelandsdokter bijkomende gegevens 1. vader en moeder hadden een slaapkamer op de gelijkvloers aan de straatkant waar een kachel stond, waarvan de trokregelaar gesloten was. Wanneer de dokter de eerste maal wordt opgeroepen was de moeder door haar familie overgebracht naar een bed op de eerste verdieping waar geen kachel aanwezig was. De dokter had de moeder kort voordien verzorgd voor een ongeval. 2. wanneer de dokter de tweede maal wordt opgeroepen om de dood van de vader vast te stellen, was het lijk ook reeds overgebracht naar de eerste verdieping, zodat de arts nooit werd geconfronteerd met enige vuuraard 3. na de derde oproeping loopt het huis vol mensen: pastoor, buren, ….

voorbeeld-3 chiro-bivak in Barvaux leiding fabriceerde transportkar op basis van 2 wielassen van een afgedankt autovoertuig voor het transporteren van kampmateriaal, zoals water enz. wordt gebruikt om een, bij wijze van spel, een zelf gemaakt vlot naar de Ourthe te brengen; tijdens transport bij een afdaling springen kinderen op de kar, kar kan niet meer bestuurd worden een leider trekt de kar naar graskant: 2 licht gekwetsten, 1 zwaar gekwetste en 1 dode

voorbeeld-3 chiro-bivak in Barvaux 1. heeft de chiro-leiding een fout gemaakt omdat ze toegelaten heeft dat een dergelijk gevaarlijk tuig tijdens het spelen werd gebruikt? Wie is de chiro-leiding? 2. heeft de chiro-leider die de groep begeleidde een fout gemaakt door de kinderen toe te laten plaats te nemen op de kar? 3. heeft de chiro-leider, die de kar in de gracht heeft getrokken, om de snelheid te breken (en dus grotere ongevallen te voorkomen), een fout gemaakt? Vertoont het enig belang te weten dat de zondag voordien, tijdens de bezoekdag van de ouders, de ouders in aanwezigheid van de leiding en de kinderen zich amuseerden door met de kar steeds de helling af te bollen?

voor wie geldt deze regeling? c - afwijking in enkele bijzondere wetten wordt uitdrukkelijk bepaald dat bepaalde personen slechts aansprakelijk zijn voor de schade aangericht door hun zware fout of door herhaalde lichte fouten voor wie geldt deze regeling? a. arbeiders en bedienden: art. 18 AOW b. ambtenaren c. politie d. militairen

d - bewijs regel: slachtoffer moet het bewijs leveren dat de dader die handeling heeft gesteld. Dit mag bewezen worden met alle middelen van recht uitzondering: de wetgever ‘vermoedt’ een fout en de dader kan proberen te bewijzen dat hij geen fout heeft gemaakt. voorbeeld: vader en moeder zijn aansprakelijk voor de fouten van hun minderjarig kind

§ 2 dader dader moet enkel de gevolgen dragen van zijn daden indien hem schuld treft regel Voor een normaal volwassen persoon wordt ervan uitgegaan dat hij schuld draagt voor zijn daden. Indien iemand beweert niet schuldig te zijn, dient hij de afwezigheid van schuld te bewijzen.

afwezigheid van schuld minderjarige krankzinnigen geen schuldbewustzijn schuldvraagstukken bij: rechtspersonen overmacht exoneratie

a - minderjarige personen die onderscheid tussen goed en kwaad kennen in de regel vanaf ca 7 jaar

b - krankzinnige niet aansprakelijk billijkheidsgrond: 1386bis B.W. 1935

c - overmacht wat voorbeeld als automobilist rij je voorzichtig op de baan, plots schuif je weg en rij je een voetganger aan - er lag een olievlek op de rijweg, die je als chauffeur niet kon waarnemen

d - exoneratie-1 wat? partijen kunnen overeenkomsten sluiten waarbij ze afwijken van de wettelijke regeling voor het vergoeden van schade deze overeenkomst noemt men een exoneratie of een ontlasting van aansprakelijkheid hoe?

exoneratie-2 voorwaarden 1. exoneratie is principieel geoorloofd art. 1382 B.W. is immers van aanvullend recht 2. exoneratie is niet geoorloofd voor eigen bedrog of eigen zeer zware fout deze regel is van openbare orde 3. deze overeenkomst moet geldig en bindend zijn 4. exoneratieclausule wordt beperkend uitgelegd

exoneratie-3 voorbeeld je vraagt een (onhandige) vriend om je te komen helpen bij het schilderen van je voorgevel de behulpzame vriend wil wel helpen, maar deelt je mee dat hij niet bereid is in te staan voor de eventuele schade die hij zou berokkenen door zijn onhandigheid door zijn onhandigheid kiepert hij een kilo knalrode verf over je nieuwe sportwagen, waarvan het dak openstond ….

B. Schade wat soorten bewijs begroting

a - wat is schade een vergelijking van de toestand van het slachtoffer vóór het ongeval met de situatie nà het ongeval

b- soorten schade aantasting van het patrimonium rechtstreeks (vernieling, uitgaven, ….) onrechtstreeks: derving inkomsten, hulp van een derde, gemiste kans …. aantasting van de persoon fysieke aantasting: letsels, invaliditeit, dood pijn en smart verlies van een kans

c - bewijs van de schade bewijslast rust op het slachtoffer

d - begroting van de schade Wat is schadebegroting? exact berekenen van de omvang van de schade het slachtoffer moet in dezelfde toestand gebracht worden alsof er geen onrechtmatige daad plaats vond

begroting van de schade 1. Schadebegrotingstechnieken expertise vergoeding van gebruikte voorwerpen (vetustiteit) lichamelijke schade inkomstenschade morele schade ex æquo et bono vervroegde uitgave disconto bij eenmalige uitbetaling schadevergoedingstabellen

begroten van de schade 2. op het tijdstip van de uitspraak 3. intrest 4. voorschotten 5. invorderingskosten – gerechtskosten, honoraria advocaat en invorderingskosten

C. Causaal verband wat onduidelijkheid meerdere oorzaken fout dader én slachtoffer

1- wat er zou geen schade zijn indien er geen fout was de fout is de conditio sine qua non voor de schade

voorbeeld midden in de nacht belt je iemand op (om hem te pesten) met het verzoek je dringend te komen helpen omdat je zogezegd een ongeval is overkomen. Op weg naar u, verongelukt die persoon - ben jij als oproeper aansprakelijk? indien je die persoon niet had opgebeld, zou hij thuis zijn gebleven zodat hij geen geen ongeluk zou gehad hebben

2 - onduidelijke oorzaak om na te gaan of een bepaalde fout de oorzaak is van de schade vervangt men het fout-element door een niet-fout, indien de schade zich toch voordoet is het foutieve gedrag niet de oorzaak van de schade vb. 1. 17-jarige veroorzaakt een verkeersongeval achter het stuur 2. sproeien met verboden producten hypothetisch rechtmatig alternatief

equivalentieleer l’équivalence des conditions 3 - meerdere oorzaken -1 indien er meerdere fouten de oorzaak uitmaken van een ongeval, wordt elke fout als een zelfstandige oorzaak aangezien voorbeeld: een voetganger wordt tegelijkertijd aangereden door een autovoertuig en een bromfietser, die beiden een voorrangsregel negeerden ze zijn beiden volledig aansprakelijk equivalentieleer l’équivalence des conditions

toepassingen equivalentieleer-2 [1] meerdere oorzaken [2] gevoeligheid voor schade elke oorzaak is een volwaardige oorzaak en brengt volledige aansprakelijkheid mee indien schade ontstaat door fout én door de bijzondere gevoeligheid voor schade, speelt dit laatste niet mee

equivalentieleer-3 [3] onmiddellijke en middellijke oorzaak vuurwerk aan 16 jarige ontwijken van een ongeval verwijderde oorzaak is een oorzaak [4] aanleiding en oorzaak aanleiding is geen oorzaak [5] het feit dat er schade ontstaat, hoeft niet noodzakelijk te zijn

beperkingen equivalentieleer-4 zelfstandige tussenfout: wat? [juridische] onderbreking van causaal verband werkgever levensverzekering Cass. 19 februari 2001

4 - fout van dader én slachtoffer het foute gedrag van slachtoffer is mede de oorzaak van de schade regel aanvaard risico schadeperkingsplicht

verdeling van aansprakelijkheid § 1 regel REGEL verdeling van aansprakelijkheid de schade moet langs beide zijden begroot worden de rechter bepaalt het aandeel van elk van de partijen

§ 2 aanvaard risico - al dan niet fout gedrag van het slachtoffer - dat geen oorzaak is van het ongeval - maar wel wijst op de aanvaarding van de schade verlies of vermindering van het recht op schadevergoeding

§ 3 schadebeperkingsplicht eenmaal de schade is toegebracht moet het slachtoffer in redelijkheid alles doen om de schade te beperken

IV.- Kwalitatieve aansprakelijkheid personen worden aansprakelijk niet omwille van hun eigen foutief gedrag, maar omwille van hun hoedanigheid (qualité), zoals bijv. in hun hoedanigheid van vader, moeder, eigenaar van een onroerend goed …. voor de fouten van iemand anders voor dieren voor zaken

voor de fouten van anderen algemene regels -1 aansprakelijk alleen voor eigen fout, behalve wanneer de wet het anders bepaalt (3 gevallen): [1] vader, moeder – [2] onderwijzer – [3] aansteller grondslag: hetzij op grond van vermoeden van fout (omdraaiing bewijslast) hetzij op grond van risico (dekkingsverplichting)

voor de fouten van anderen algemene regels -2 dader blijft onverkort aansprakelijk de derde-aansprakelijke is enkel aansprakelijk na objectieve fout dader dader én derde-aansprakelijke zijn cumulatief aansprakelijk de derde-aansprakelijke, die betaalt, kan de betaalde vergoeding terugvorderen van dader, maar niet v.v.

vader en moeder 1384,2 niet stiefouders broer, zus voogden grootouders wel adoptieouders enkel vader en moeder voor de fouten van minderjarige kinderen: van 0 tot 18 jaar thuis of niet

de schuldenaar is verschillend bij A en B vader en moeder A vader + moeder slachtoffer kiest B kind, indien + 7j de schuldenaar is verschillend bij A en B A op het vermogen van vader en/of moeder B op het vermogen van het kind

vader en moeder 1384,2 ontheffing van aansprakelijkheid vader of moeder regel: vader én moeder zijn steeds aansprakelijk, tenzij de rechter ze vrijstelt op hun vraag vrijstelling ze konden de feiten niet verhinderen ze hebben goede opvoeding gegeven

onderwijzers 1384,4 onderwijzers voor schade aangericht door leerlingen onder hun toezicht aan derden behoudens tegenbewijs

tijdens of n.a.v. de dienst zonder mogelijke ontheffing aanstellers-1 1384,3 wat zijn aanstellers? zij die werk laten uitvoeren in ondergeschikt verband aanstellers voor schade aan derden door aangestelden tijdens of n.a.v. de dienst zonder mogelijke ontheffing arbeiders bedienden medewerkers niet: aannemers

implicatie voor personen met bijzondere aansprakelijkheidsregeling aansteller voor elke fout slachtoffer persoon met bijz. statuut voor zware fout De terugvordering tegen personen met bijz. statuut door de opdrachtgever is enkel mogelijk bij zware fout of herhaalde lichte fout

 aansprakelijkheid dieren - 1 1385 regel eigenaar [resp. bewaarder] is altijd aansprakelijk voor de schade door zijn dieren aangericht zonder ontheffingsmogelijkheid op grond van afwezigheid van een fout

 aansprakelijkheid dieren 1385 de eigenaar kan vrijgesteld worden van zijn aansprakelijkheid indien: één van de voorwaarden niet vervuld is hij is geen eigenaar of bewaarder schade niet veroorzaakt door het dier bij overmacht ingeval van fout van het slachtoffer indien fout enige oorzaak is – geen aansprakelijkheid eigenaar indien fout slachtoffer mede-oorzaak is – alleen voor abnormaal gedrag van dier

 aansprakelijkheid zaken-1 1386 A. Instorting van gebouwen eigenaar is aansprakelijk voor de schade aan derden door instorting van gebouw omwille van gebrek in de bouw of in het onderhoud ontheffing: overmacht (storm: wind 120 km/u ?)

 aansprakelijkheid zaken-2 1386 instorting van gebouwen op een zomerse dag krijg je bij het wandelen een dakpan op je hoofd je viert een liefdadigheidsfeest in een parochiecentrum en het dak stort in

 aansprakelijkheid zaken-2 1384,1 B. Schade door gebrekkige zaken de bewaker van een zaak hij die voor eigen rekening instaat voor de zaak eenvoudige en complexe zaken stoel spoorwegovergang

 aansprakelijkheid zaken-3 die gebrekkig is staat in voor de schade intrinsiek kenmerk van de zaak zelf extern element aan de zaak, waardoor ongeschikt 1384.1 een voorbeeld van inwerking rechtspraak

 aansprakelijkheid zaken-4 productaansprakelijkheid speciale regeling voor lichamelijke schade schade aan privé-goederen wanneer door gebrek in product schade ontstaat is producent aansprakelijk, eventueel leverancier

V. - Zwakke weggebruiker de verzekeraar van de automobilist vergoedt de lichamelijke en kledijschade van zwakke weggebruiker na verkeersongeval tussen zwakke en niet-zwakke weggebruiker Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds

VI.- Herstelplicht regel kenmerken zoveel mogelijk terugplaatsen in de toestand voordien (idemniteitsbeginsel): volledig, doch nooit meer dan de schade kenmerken 1. ongeacht of de schade hersteld wordt of niet 2. schadevergoeding mag vrij door slachtoffer gebruikt worden 3. rechter mag bestemming schadevergoeding niet bepalen 4. herstelkosten mogen niet disproportioneel hoger zijn dan vervangingswaarde

VII.- Misdrijven en schade elk misdrijf is ook een onrechtmatige daad (niet omgekeerd) het onopzettelijk toebrengen van letsels of veroorzaken van de dood is steeds een misdrijf (art. 420 en 418 Sw.) hoe vergoeding bekomen bij schade ingevolge misdrijf: 2 mogelijkheden

misdrijven en schade burgerlijke proces strafproces het slachtoffer stelt zich burgerlijke partij tijdens het strafproces tegen dader - snel (?) - goedkoop het slachtoffer start op eigen initiatief een procedure voor de burgerlijke rechter - duurt lang - is duur Commissie hulp slachtoffers

VII- Schade en verzekering Aansprakelijkheidsverzekering: art. 77-90 door betaling van een premie draagt de verzekeringsmaatschappij het risico (risicospreiding) 1. familiale verzekering (K.B. 12 januari 1984) 2. WAM 3. professionele aansprakelijkheidsverzekering 4. jeugdverzekering, ………… verhouding: verzekerde verzekeraar slachtoffer

VIII- wat hebben we vandaag op school geleerd? 5 regels 1. het onderscheid wet -- recht 2. het verschil tussen norm -- regel 3. de uitdrukking «de rechter past de wet toe» 4. de wederzijdse beïnvloeding recht -- maatschappelijke inzicht 5. recht en rechtvaardigheid

twee gevallen vergelijken even oefenen twee gevallen vergelijken geval 1 twee dames gaan reeds jaren ononderbroken omstreeks 14:00 u koffie en tee drinken (steevast met 2 stukjes gebak) in de patisserie Vindevogel, Brabantdam Gent één van de dames komt om in een verkeersongeval door de fout van de autobestuurder kan R. Vindevogel schadevergoeding vragen aan die bestuurder omwille van de schade die hij lijdt?

twee gevallen vergelijken een ongeschoeide bruine pater komt om in een verkeeersongeval door de schuld van een autobestuurder kan het klooster schadevergoeding vragen aan de bestuurder: de specialiteit van die pater was het ophalen bij gelovigen van giften voor goede werken hij haalde ca. 100.000,- € op per jaar op (4.000.000,- fr jaren 1978)