Hfdst 4: Politieke regimes et politieke systemen Definities: Politiek regime (p 23): de manier waarop de politieke macht(en) worden georganiseerd Hoe worden ze aangewezen Wat zijn hun bevoegdheden Welke regels regelen hun onderlinge verhoudingen Politiek systeem: soorten van politieke systemen binnen een regime: studie van de actoren

Classificatie van politieke regimes -Aristoteles, Montesquieu, Rousseau Regeringsvormen bij Aristoteles Door wie? Één persoon Klein aantal Groot aantal Ten gunste van elite (corrupte vorm) Tirannie Oligarchie Democratie Ten gunste van allen (correcte vorm) Monarchie Aristocratie Politeïa

-hedendaagse classificatie 1. autoritaire regimes 2. totalitaire regimes 3. democratische regimes

Voorafgaande beschouwingen Democratie is uitzonderingsregime Poreuze grenzen tussen verchillende soorten regimes Er is niet noodzakelijk een evolutie in de tijd

Democratische index The Economist Vijf criteria Free and fair election process, Civil liberties, Functioning of government, Political participation : Niveaux d’abstention Political culture : vitalité de la vie démocratique

Classering 2006 28 « volle » democratieën 54 « gebrekkige » 30 hybrides situaties 55 autoritaires regimes

Index van Freedom House Vrije en eerlijke verkiezingen op regelmatig tijdstip, met eerlijke kans voor oppositie ( niet alleen rechtsregels maar ook effectieve toegang tot media) Inspanningen van overheid om corruptie, discriminatie en politiek geweld tegen te gaan Respect voor fundamentele rechten: vrijheid van godsdienst, meningsuiting, vereniging Degelijk functionneren van het rechtssysteem

Drie categorieën - Vrij : 1 tot 2,5 - Gedeeltelijk vrij : 3 tot 5 - Niet vrij : 5,5 tot 7 Zuid-Afrika: Political Rights Score: 2 ; Civil Liberties Score: 2 België : Political Rights Score: 1 ; Civil Liberties Score: 1 Mexico : Political Rights Score: 2 ; Civil Liberties Score: 3 Rusland : Political Rights Score: 6 ; Civil Liberties Score: 5

1. Autoritaire regimes: heel ruime categorie Kenmerken Geen « echte » verkiezingen, geen « echte » concurrentie tussen kandidaten voor de politieke macht  ; Geen afwisseling van de macht ; De verhouding tussen regeerders en zij die geregeerd worden berust op dwang (fysiek, materieel, psychologisch) eerder dan op overtuigingskracht  ; Geen rechtsstaat opmerkingen

2. Totalitaire regimes (of systemen) ‘Totalitarisme’ : zeer geconnoteerde term opletten in politieke wetenschappen Eerder politiek systeem dan politiek regime? Waarom? 2. Kenmerken - eenheidspartij die zich vereenzelvigt met de staat -aloverheersende aanwezigheid van politieke politie: doel: terreur zaaien, onderdanigheid creëen, beveiligen van het systeem -misprijzen voor de rechterlijke macht -indoctrinatie van bevolking in organisaties waaraan men niet kan ontsnappen -nieuw soort waardensysteem Totalitarisme’ : zeer geconnoteerde term un opletten in politieke wetenschappen Eerder politiek systeem dan politiek regime?Waarom? De totalitaire regimes naar het voorbeeld van de fascistische regimes en communitische regimes willen alle aspecten van het sociale leven en alle momenten van het sociale leven beheersen en controleren zonder nog een onderscheid te maken tussen privaat en publiek leven; ze hadden vaak als doel, zonder dat noodzakelijk zo te proclameren om de hele samenleving in de staat op te lossen, die geen andere verlangens en ambities heeft dan die van de staat. 2. Kenmerken - eenheidspartij die zich vereenzelvigd met de staat (kritiek: absoluut noodzakelijk voor totalitair regime, maar dit kenmerk onderscheidt het totalitair regime niet van het autoritair regime) -aloverheersende aanwezigheid van politieke politie: doel: terreur zaaien, onderdanigheid creëen, beveiligen van het systeem -misprijzen voor de rechterlijke macht -indoctrinatie van bevolking in organisaties waaraan men niet kan ontsnappen -nieuw soort waardensysteem Autoritair regie, eventueel anders denken, totalitair regime,bijna onmogelijk Verschil ligt in IDEOLOGISCHE DIMENSIE, en zijn dimensie Autoritaire regimes: selectieve repressie tav tegenstanders Totalitaire regimes: massa terreur niet speifiek gericht tegen politieke tegenstanders maar tav de hele bevolking

Hannah Arendt NIEUW soort regime: verschil ligt in -feit dat het nieuwe regime de vroegere sociale, juridische en politieke tradities vernietigt -dat het de klassen in massa transformeert, dat men het individu depersonnaliseert -dat men een buitenlands beleid opzet dat erop gericht is de wereld te domineren -dat men een heel nieuw waardensysteem opzet anders dan de wereld voorheen heeft gekend -het zaaien van terreur (politieke politie)

3. Democratische regimes Geen algemeen aanvaarde definitie, vandaar voorstel Dahl om term democratie in pol. wet. te vervangen door ‘polyarchie’ Democratie : « regering door het volk, van het volk en voor het volk » (Abraham Lincoln, 1863), als we democratie in die zin definiëren dan onderscheidt dit regime zich van de monarchie (regering door één iemand) en van de aristocratie (regering door enkelen) (J.J. Rousseau) In theorie zijn er 2 vormen van democratie mogelijk : directe en vertegenwoordigende

A. Directe democratie Filosofie : afwezigheid van vertegenwoordiging, de bevolking neemt zelf , rechtstreeks en in haar geheel deel aan de besluitvorming Regime of utopisch principe? Belangrijkste problemen van directe democratie: Praktische organisatie: de schaal Participatieve pretentie Respect voor minderheden

Eventuele remedies: - Volksraadpleging en/of referendum; - Consultatie; -E-democracy?; - … Wat is een referendum? Een instrument van directe democratie waar kiezers worden gevraagd zich uit te spreken over een te nemen publieke beslissing (en niet over mandaten zoals bij verkiezingen). Het resultaat van ene referendum is bindend voor regering en wetgever. Het resultaat van een volksraadpleging is niet bindend.. Een praktijk die in vele landen wordt toegepast, maar …zeldzaam, tenzij in Zwitserland

  Aantal referenda 1975-2000 Aantal onderwerpen Zwitserland 72 222 Ierland 12 16 Italië 11 46 Nieuw-Zeeland 10 Uruguay 8 Frankrijk 2 Canada 1 Verenigd Koninkrijk Nederland België

Geen referendum in België Niet voorzien in de grondwet Mogelijkheid om een volksraadpleging te organiseren? Neen volgens Raad van State Een (negatieve) ervaring: de volksraadpleging mbt de terugkeer van Leopold III na WOII: « de koningskwestie » De Belgische Grondwet voorziet niet in de mogelijkheid een referendum te organiseren. De grondwet voorziet dat het parlement en de regering de wetteksten, decreten en ordonnanties stemmen, de internationale verdragen goedkeuren en ratifiêren, en de besluiten te nemen. Zelfs het organiseren van een volksraadpleging is niet in overeenstemming met de grondwet volgens de Raad van State. Raad van Statemeet dat de Belgische Grondwet enkel en aleen een systeem van vertegenwoordigende en dus niet directe democratie organiseert, Art. 33. Alle machten gaan uit van de Natie. Zij worden uitgeoefend op de wijze bij de Grondwet bepaald. En de grondwet bepaalt dat deze machten worden uitgeoefend door de organen dei de natie vertegenwoordigen Zelfs als is de uitslag niet bindend, zoals dat het geval is bij een volksraadpleging, de politieke invloed van zo’n raadplgin is dusdanig dat de macht niet meer wezenlijk in handen is van de organen die door de grondwet werden aangeduid. Koningskwestie: Mag leopold II terugkeren, geen akkoord in regering: christen democraten wilden van wel, socialisten niet, Christen democraten wilden terugkeer afdwingen via ene volksraadpleging, ervan overtuigd dat het merendeel van ed bevolking ja zou zeggen. Omdat de regeringspatners niet aanvaarden zo’n volkraadpleging te organiseren stapten ze uit de regering. Na de verkiezingen van 1948 waar devrouwen voor het eerst mochten stemmen behaalden de christen democraten de absolute meerderheid en organiseerden zulke volksraadpleging. Uitslag was 57 voor, maar 72 in vlaanderen, 42 in wallonie, 48 in brussel. Gevolg, stakingen, betogingen, enkele doden bij een betoging is luik, situatie leek te escaleren door dreiging van mars op brussel, compromis tussen drie grote familie om koninklijke bevoegdheden over te dragen aan koning boudewijn.

Mogelijke voor- en nadelen van het referendum Pure toepassing van het meerderheidsprincipe zonder correctiemechanismen voor minderheden Ongelijke participatie: hooggeschoolden en rijken participeren meer (kost!) 3. Vaak lage participatiegraad 4. Conservatief: bewaart eerder het behoud van situaties dan ze te veranderen (vb: stemrecht vrouwen Zwitserland- 1971) 5. Een specifieke situatie wordt uit zijn context gehaald : kan aanleiding geven tot tegenstrijdige of onverwachte resultaten

6. Analytische capaciteit van de bevolking? 7. Kan geassocieerd worden met vertrouwensstemming over regering 8. Duidelijk maar zeer algemene vraag en antwoord 9. Wijze waarop de vraag wordt geformuleerd kan beïnvloeden

Voordelen referendum 1. Komt tegemoet aan de gebreken van de vertegenwoordigende democratie 2. Draagt bij tot het debat en de politisering van individuen 3. Legitimeert beslissingen, tenminste als hoge participatiegraad 1. Komt tegemoet aan de gebreken van de vertegenwoordigende democratie: betrekt burges bij belsuitvorming, geeft vertegenwoordigers idee over wat de burgers debken, eenmaal verkozen weten ze niet steeds noodzakelijk wat het electoraat over een kwestie denkt 2. Draagt bij tot het debat en de politisering van individuen: referendum in 92 in Frankrijk over verdrag van maastricht en in 2005 over de europese grondwet hebben ervoor gezorgd dat er enorm veel gedebatteerd en geschreven werd over dit thema, duizenden exemplaren van de verdragen zijn destijds verkocht, franse burgers dus beter geinformeerd dan belgen

De vertegenwoordigende democratie Wat is vertegenwoordiging? het parlement en regering vertegenwoordigen de meningen van de bevolking die zij geuit hebben op het moment van de verkiezingen Bevolking neemt niet zelf beslissingen en voert ze niet uit, gebeurt dr vergadering die de politieke gemeenschap vertegenwoordigt - Verkiezingen funderen de vertegenwoordiging van de verschillende opinies en de legitimiteit van de democratie maar zijn niet de enige mogelijke denkbare praktijk om vertegenwoordiging te organiseren – lottrekking? Waarom niet? bekwaamheid

Hoe krijgt de vertegenwoordiging gestalte? Volgens welke regels en principes wordt de politieke vertegenwoordiging georganiseerd: verschillende ideaaltypes 1. Vertegenwoordiging als delegatie 2. Vertegenwoordiging in vertrouwen 3. Vertegenwoordiging via partijen en programma’s: het mandaatmodel

Vertegenwoordiger van kiesdistrict, eigen kiezers of hele natie Vertegenwoordiging en afspiegeling

Voorwaarden voor vertegen. democratie Ook hier geen algemeen aanvaarde definitie Vandaar voorstel van R. Dahl om het te hebben over ‘polyarchie’ Toch consensus over een aantal min.vw: 1. uiteindelijk macht = burgers 2. macht wordt volgens vastliggende regels uitgevoerd 3. individuele rechten van burgers worden gerespecteerd

Rechten ter bescherming van minderheden: “En fait le principe majoritaire n’a de sens, et sa portée ne peut être exactement mesurée que s’il a pour contrepartie le respect de la minorité par la majorité, et le droit pour celle-ci de se constituer librement en opposition. Tel est donc le second principe de la démocratie occidentale” Relatie tussen vrije markt economie en democratie: vrije markteconomie kan zonder democratie; kan democratie zonder vrije markteconomie, dwz met plan economie

Types democratische regimes Parlementair regime Presidentieel regime Essentieel onderscheid: verantwoordelijkheid van regering/staatshoofd tav parlement Buitenbeentje Frankrijk: semi-presidentieel regime

Types parlementaire regimes Partitocratie Cabinet regime