Inspelen op een veranderend buitengebied Ir. J.H. Scheven Mr. A. Verduijn FB

Problematiek in het buitengebied en de regelingen die de oplossing moeten bieden Een tekort aan natuur en recreatiemogelijkheden Milieuknelpunten in de agrarische sector Stoppende agrarische ondernemers

Problematiek in het buitengebied en de regelingen die de oplossing moeten bieden Een tekort aan natuur en recreatiemogelijkheden Milieuknelpunten in de agrarische sector Stoppende agrarische ondernemers

Een tekort aan natuur en recreatiemogelijk-heden Regelingen: Nieuwe landgoederen PSAN, PSN NSW Rood voor Groen

Nieuwe landgoederen

Nieuwe landgoederen

Nieuwe landgoederen

Nieuwe landgoederen

Nieuwe landgoederen Diversiteit in regelingen: Oppervlakte Locatie Nieuw te realiseren woning(en) Nieuwe functies op landgoed

Nieuw landgoed Algemeen Particulier in Overijssel 10 ha. landbouwgrond gekocht aan de stadsrand Doel: riant wonen in het buitengebied 30% omvormen tot natuur NSW-waardig Woonhuis van 1500 m3 Planproces duurt enkele jaren

Nieuw landgoed Investeringen: Aankoop 10 ha. Landbouwgrond Aanplant bos/ houtopstanden/ natuur Aanleg paden Bouw nieuwe woning Onderzoeken (Flora & Fauna, bodem, etc.) Leges Advies (planvorming)

Nieuw landgoed Fiscaal Landbouwvrijstelling: vrijstelling van veranderingen WEVAB Verkoop “ruwe landgoed-grond”: tot WEVAB vrijgesteld Ontwikkeling landgoed door landbouwer …

Bestemmingswijzigingen: - landbouwgrond -> ondergrond woning - landbouwgrond -> natuur (bos e.d.) Fiscale winstberekening: - waardestijging woonperceel belast (>WEVAB) - waardedaling natuur: géén aftrek i.v.m. verbod op “plussen en minnen” (HR BNB 1965/160) Echter: gedeelten niet afzonderlijk bezien, maar alle waardeveranderingen salderen; waardedaling is ‘opoffering’ voor woonperceel

PSAN, PSN Provinciaal subsidie agrarisch natuurbeheer Provinciaal aangewezen SAN-gebieden ILG-gelden Bijdrage extensief beheer van landbouwgronden Contract voor 6 jaar Grond blijft landbouwgrond Provinciaal subsidie natuurbeheer Provinciaal aangewezen SN-gebieden Beheervergoeding voor bestaande natuur Vergoeding voor omvorming + inrichting nieuwe natuur Landbouwwaarde minus restwaarde (natuurwaarde ca. 20%)

PSN/PSAN Algemeen Agrariër met onrendabele landbouwgronden (liggend in begrensd gebied) Doel: extra inkomsten genereren (PSAN) en slechte landbouwgronden te gelde maken (PSN) Agrariër moet voldoen aan beheernormen Resultaatsbeloning

PSN/PSAN Investeringen Aanplanten/ inzaaien/ omvorming Onderhoud/ beheer Aanvraag

PSN/PSAN Fiscaal PSN: art. 13 Wet IB jo. art. 6.3 Uitv.reg. IB: vrijstelling 90%, vrijstelling subsidie functieverandering 100% Terugwerkend tot 1 januari 2002 N.B. Aan vrijstelling wordt niet toegekomen als subsidie feitelijk een vergoeding is voor waardedaling van de grond (vgl. HR BNB 1980/30).

PSAN: Nota Landbouw en fiscaliteit 2002: 90%/100% vrijstelling Europese toetsing loopt; vrijstelling op komst. -> SAN-subsidie nu nog belast, binnenkort vrijgesteld? terugwerkende kracht? NB bezwaar ter behoud van rechten

NSW Natuurschoonwet 1928 Doel: Randvoorwaarden: Voordelen: Instandhouding en verfraaiing bezittingen Randvoorwaarden: 5 ha. 30% bos en/of natuur Omzomingsplicht Aaneengesloten Voordelen: Vrijstelling schenkings- en successierechten Vrijstelling overdrachtsbelasting bij aankoop Reductie OZB Vrijstelling Box 3 belasting

NSW Algemeen Gestopte agrariër/ burger met 5 ha. landbouwgrond Doel: gronden behouden in de familie 30% omvormen tot natuur Omzomingsplicht Aaneengesloten

NSW Investeringen Aanplant bos/ houtopstanden Aanleg natuurelementen Aanleg paden (eventueel) NSW aanvraag

NSW Fiscaal Faciliteiten NSW-landgoed: vrijstelling overdrachtsbelasting (mits instandhouding) vrijstelling successie- en schenkingsrecht (instandhoudings- en bezitseis) opengesteld – niet-opengesteld IB: vrijstelling in box III voor: a. bossen en natuurterreinen b. NSW-landgoederen m.u.v. gebouwde eigendommen

NSW-BV’s: art. 5. 1 Vpb: vrijgesteld van vpb NSW-BV’s: art. 5.1 Vpb: vrijgesteld van vpb. indien - bezit én werkzaamheden hoofdzakelijk landgoed - géén onderneming Art. 10.9 IB: “transparance fiscal”: werkzaamheden en bezittingen toegerekend aan de aandeelhouders Let op indien NSW-landgoed in gebruik bij eigen onderneming (bij B.V.’s: terbeschikkingstellingsregelingen?)

Rood voor Groen Rood als drager van groen Ontwikkelingsplanologie Maatwerk

Problematiek in het buitengebied en de regelingen die de oplossing moeten bieden Een tekort aan natuur en recreatiemogelijkheden Milieuknelpunten in de agrarische sector Stoppende agrarische ondernemers

Milieuknelpunten in de agrarische sector Regelingen: Reconstructie RBV Ruimte voor Ruimte Verplaatsing Intensieve Veehouderij Rood voor Rood + verplaatsing (Overijssel) Verschillende provinciale subsidies

Reconstructie Ruimte voor Ruimte Saneringsregeling Slopen van stallen Vergoeding voor stallen slopen Uitgeven nieuwe bouwkavels Nog in enkele provincies actief

Reconstructie Verplaatsing Intensieve Veehouderij Verplaatsingsregeling Extensiveringsgebieden (Reconstructie) Sloopvergoeding Vergoeding verhuiskosten Extra vergoeding ter hoogte van 100% gecorrigeerde vervangingswaarde Minimale omvang bedrijf 70 NGE/ gemengde bedrijven met 40 NGE IV/ bedrijf op meerdere locaties, alleen IV 40 NGE

Rood voor Rood + verplaatsing Verplaatsingsregeling Overijssel Vergoeding middels regeling Rood voor Rood + extra bouwkavel Vergoeding niet hoger dan VIV-vergoeding Oplossen milieu/ruimtelijk knelpunt IV-bedrijven/ gemengde bedrijven welke niet voldoen aan de VIV randvoorwaarden kunnen deelnemen

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Algemeen Varkensbedrijf met 480 zeugen ligt nabij EHS en zit op slot Overheid wil het bedrijf graag verplaatsen Doel: groeimogelijkheden genereren voor het bedrijf Toepassing Rood voor Rood + verplaatsing 2.230 m2 stallen worden gesloopt Compensatie dmv woningbouwkavels (bij VIV compensatie dmv subsidie) Bedrijf verplaatst (nieuw bedrijf 600 zeugen)

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Investeringen huidige locatie Sloop (ca. € 25,- per m2 excl. asbestsanering) Asbestsanering Onderzoeken (Flora & Fauna, bodem, etc.) Leges Bouwrijp maken kavels Advies (planvorming)

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Investeringen nieuwe locatie Aankoop perceel in LOG Bouw nieuwe stal Bouwrijp maken perceel Onderzoeken (Flora & Fauna, bodem, etc.) Leges Advies (bouwplan)

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Fiscaal Toepassing herinvesteringsreserve Begrip “vervreemding” Staking? Eis van “zelfde economische functie” (niet indien afschrijving < 10 jaar) ‘Overheidsingrijpen’?

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Begrip “vervreemding” Besluit 5-12-2006, 1.1.: - ook: vrijwillig verlies door sloop of afstand van rechten tegen vergoeding - onttrekking: géén HIR, wél ruilarresten Rood voor Rood is economisch-fiscaal: Verlies gebouwen door vergoeding in natura (VN 2008/13.16)

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Staking? - aard of omvang wijzigen ingrijpend? - ‘meenemen’ bedrijfsmiddelen Grove vuistregels: 25% uitbreiding quotum (omvang) 50% uitbreiding grond

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Maar…: Wijziging art. 3.64 Wet IB per 1-1-2008: Ook bij staking ‘doorschuiving’ mogelijk. Techniek: gelijk aan herinvesteringsreserve Verkochte bedrijfsmiddelen Onttrokken bedrijfsmiddelen ‘Meegenomen’ bedrijfsmiddelen -> staking geen issue meer

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Eis van “zelfde economische functie” grond: “hectare om hectare” behoudens kwaliteitsverschil -> probleem bij aanzienlijke bestemmingswijzigingswinst gebouwen: - Besluit 5-12-2006, 1.5.: binnen agrarische snel verwante takken én: - HR 14-12-2001: ‘onderdak verschaffen aan bedrijfsactiviteiten’

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Tussenconclusies: Uitbreiding en omschakeling geen probleem meer eis van ‘zelfde economische functie’ vooral bij ‘commerciële’ bestemmingswijzigingen Ook bij niet-verkoop, maar onttrekking, veel mogelijkheden

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing “Overheidsingrijpen” 3.54, 9+10: dan géén eis ‘zelfde economische functie’: > herinvestering in veel groter areaal grond > afboeking winst grond -> gebouwen > herinvestering (erf)pacht -> eigendom > herinvestering in ander soort bedrijf

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing vormen van overheidsingrijpen: Art. 3.54, lid 12: a. planologisch, direct overheidsingrijpen: - (minnelijke) onteigening - aankoop ter voorkoming onteigening b. NIEUW: indirect overheidsingrijpen c. bij AMvB aan te wijzen communautaire of nationale regelgeving ter herstructurering bedrijfstak

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing ad.a. planologisch overheidsingrijpen: Besluit 5-12-2006, 5.1.: “redelijkerwijs te verwachten dat uiteindelijk zal worden onteigend” (BNB 1975/76) Wanneer ‘redelijke verwachting’? Niet pas bij formele vaststelling en/of publicatie bestemmingsplan Verduidelijking en toelichting in komend beleidsbesluit Wél bij verkoop aan gemeente ná vestiging voorkeursrecht (staatssecretaris eind 2007)

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Verplicht vaststellen inrichtings- of bestemmingsplannen -> wél ‘redelijke verwachting’, bv. EHS, reconstructie Onverplichte (ontwerp) plannen -> per geval toetsen of ‘redelijke verwachting’ -> ‘enige soepelheid bij beoordeling door Belastingdienst bv. verkoop aan onteigeningsbevoegde instantie in vroegtijdig planstadium

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Kern: is uiteindelijk onteigening (o.i.d.) mogelijk? - Nieuw bestemmingsplan - Art. 122 OW: reconstructie- of inrichtingsplan

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing ad.b. Indirect overheidsingrijpen “een besluit, daaronder begrepen een regeling, op het gebied van ruimtelijke ordening, natuur of milieu van een publiekrechtelijke rechtspersoon dat de mogelijkheden om de onderneming of een gedeelte daarvan op de huidige locatie in de huidige vorm voort te zetten of uit te breiden in belangrijke mate beperkt”

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Vb.: WAV-gebieden (provincie) NB-gebieden (Rijk) EHS: inrichtings- en reconstructieplannen Wet geurhinder en veehouderij Concrete gebods- of verbodsbepalingen of bestemmingsbeperkingen art. 3.54, lid 13: vervreemding binnen 3 jaar na besluit/regeling

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Onderscheid ad a. – ad b.: ad 1: - Uiteindelijke dwang, bijv. onteigening - Redelijke verwachting ad 2: - Voortzetting / uitbreiding in belangrijke mate beperkt - Plan/Besluit met concrete gebods-/ verbodsbepalingen of beperkingen

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing ad.c. Aan te wijzen herstructureringsmaatregelen - art. 12a UB IB: RBV-regeling - Besluit 3-9-2007: VIV-regelingen Besluit 31-3-2008: inwerkingtreding voorstel tot terugwerkende kracht tot 1-9-2005 voorgelegd aan EU

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Rood voor Rood ‘overheidsingrijpen’? Niet in zijn algemeenheid: RvR is vrijwillig Wél indien met VIV (eerder: RBV) Mogelijk ook indien vanuit reconstructieplan, inrichtingsplan, etc.

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Fiscaal Omzetbelasting Levering o/z vrijgesteld, tenzij …. ‘bouwterrein’ Samenloop OB – overdrachtsbelasting kan tot volledig vrijgestelde verkrijging leiden

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing ‘Bouwterrein’ Onbebouwde grond: 1. waaraan bewerkingen hebben plaatsgevonden; 2. waaraan voorzieningen zijn getroffen; 3. in de omgeving waarvan voorzieningen zijn getroffen; 4. waarvoor een bouwvergunning is verleend, met het oog op bebouwing van de grond.

VIV/ Rood voor Rood + verplaatsing Overdrachtsbelasting Cultuurgrondvrijstelling (art. 15.1.q. Wbr), ook indien daarna agrarische bebouwing, m.u.v. woning Samenloop met omzetbelasting (art. 15.1.a. Wbr): geen OVB, indien OB én nog niet in gebruik genomen -> evt. slopen vóór levering Kavelruil mogelijk? Minimaal ‘3 inbrengers waarvan 2 verkrijgers’ Toetreding Ook gebouwen, ook bedrijfsverplaatsing

Problematiek in het buitengebied en de regelingen die de oplossing moeten bieden Een tekort aan natuur en recreatiemogelijkheden Milieuknelpunten in de agrarische sector Stoppende agrarische ondernemers

Stoppende agrarische ondernemers Regelingen: VAB (Overijssel, Friesland, Flevoland, Utrecht) Rood voor Rood (Overijssel) Ruimte voor Ruimte (Brabant/ Drenthe) Regels voor Ruimte (Zuid-Holland) Functieverandering (Gelderland) Provinciaal Omgevingsplan (Limburg)

VAB Nieuwe functies in vrijkomende agrarische bebouwing Bieden van (neven)inkomsten Behoud karakteristieke bebouwing Erfensemble behouden

Rood voor Rood/ Functieverandering/ etc. Sloopregeling voor verbeteren landschappelijke kwaliteit Geen saneringsregeling Compensatie dmv woningbouwkavel Extra investering in het landschap (verevening) Uitwerkingen per provincie verschillend

Rood voor Rood/ Ruimte voor Ruimte Algemeen Particulier heeft in 2000 een woonhuis gekocht met 850 m2 oude schuren Doel: een extra woonhuis in het buitengebied realiseren Hij doet mee aan de Rood voor Rood regeling 850 m2 oude schuren slopen Compensatie dmv een woningbouwkavel (woonhuis van 750 m3) Planproces van ca. 1 jaar

Rood voor Rood Investeringen Sloop (ca. € 25,- per m2 excl. asbestsanering) Asbestsanering Versterken van het landschap (verplichte verevening) Onderzoeken (Flora & Fauna, bodem, etc.) Leges Advies Bouwrijp maken kavel

Rood voor Rood Fiscaal Rood voor Rood door particulier (geen ondernemer): Nagekomen bedrijfsbate? Resultaat uit werkzaamheid?

Rood voor Rood Fiscaal “Nagekomen bedrijfsbate”? Hof Den Bosch 21-11-2007: Deelname RBV 2e tranche 2001-2003. Hof: “Zo nauw verbonden met in 1999 gestaakte onderneming” “ongeacht dat ook ander met varkensstallen dit voordeel had kunnen realiseren”

Rood voor Rood Fiscaal Is omstreden o.i.: Geen nagekomen bedrijfsbate, indien eenmaal naar privévermogen overgebracht.

Rood voor Rood Fiscaal Resultaat uit werkzaamheid? Meer dan ‘normaal actief vermogensbeheer’ Voordeel beoogd Voordeel redelijkerwijs te verwachten (niet louter speculatie) Verband arbeid - voordeel

Rood voor Rood Fiscaal Voordeel grotendeels al aanwezig door gemeentebeleid Rood voor Rood  hoge beginwaarden Zelfbewoning is géén “voordeel beogen”  evt. vooraf overdragen!

Rood voor Rood Fiscaal Omzetbelasting bij RvR in privé? Deelname Rood voor Rood levert op zichzelf geen ondernemerschap voor OB op, omdat ‘incidentele’ activiteit.

Rood voor Rood + staking Algemeen Melkveehouder besluit zijn bedrijf te beëindigen. Hij heeft geen vervolgfunctie voor de stallen Doel: stallen slopen en een woonhuis realiseren voor eigen gebruik Hij doet mee aan de Rood voor Rood regeling 1.200 m2 stallen slopen Compensatie dmv een woningbouwkavel (woonhuis van 750 m3) Planproces van ca. 1,5 jaar

Rood voor Rood + staking Investeringen Sloop (ca. € 25,- per m2 excl. asbestsanering) Asbestsanering Versterken van het landschap (verplichte verevening) Onderzoeken (Flora & Fauna, bodem, etc.) Leges Advies Bouwrijp maken kavel

Rood voor Rood + staking Fiscaal Rood voor Rood door ondernemer Tijdstip overbrengen naar privé: Besluit 22-6-2004: “aanhouden in afwachting sloop” subjectief? objectieve mogelijkheden RvR?

Rood voor Rood + staking Voornemen tot sloop? Dan fiscale onttrekking / afrekening pas na de sloop: + nieuwe woonkavel verkregen -/- gebouwen gesloopt; -/- waarde agrarisch bouwperceel gedaald? -/- sloopkosten + andere (advies)kosten

Rood voor Rood + staking Fiscale ‘gevaren’: Geen aftrek waardedaling grond i.v.m. landbouwvrijstelling (m.n. bij glas) Geen (volledige) aftrek boekwaarde en sloopkosten bedrijfsgebouwen (Besluit 22-6-’04: afh. van bedoeling sloop, wel aftrek bij vzv. verschil WEV-WEVAB)

Rood voor Rood + staking Echter, Rood voor Rood in samenhang bezien: (vgl. V-N 2008/13.16) Verlies opstallen + sloopkosten zijn ‘opoffering’ voor verkrijging RvR-woonkavel, óf: RvR-kavel is vergoeding in natura voor verlies/waardedaling (BNB 1980/30) Waardedaling en kosten direct aftrekken van meerwaarde woonkavel

Rood voor Rood + staking Waardestijging privé-woning belast? ‘causaal verband’? Etikettering als privé-vermogen doorslaggevend?

Rood voor Rood + staking WEV nieuwe woonkavel? Alleen eigenlijke kavel (woning + tuin)? Aanhorige grond (paardenwei?)? Objectief / subjectief?

Rood voor Rood + staking WEV overblijvende gebouwen? Waardedruk wegens min of meer duurzame zelfbewoning Besluit 4-7-2007, CPP2007-521: bijgebouwen bij woning: - aanhorigheden - apart verhuurbaar/verkoopbaar

Rood voor Rood + staking Hoge Raad 25-4-2008, nr. 43 995: complexwaarde ingeval de verkoop van de onroerende zaken als complex meer opbrengt dan de verkoop van de afzonderlijke onderdelen slechts reden voor het in aanmerking nemen van min of meer duurzame zelfbewoning bij die tot het complex behorende onroerende zaken die op het moment van staking van de onderneming min of meer duurzaam voor woondoeleinden werden gebruikt

Rood voor Rood + staking Uitsplitsing complexwaarde: naar rato van WEVAB-waarde opstallen en staffelmethode ondergrond/erf óf: op basis van waarde van de onderdelen in de nieuwe feitelijke bestemming? Rechtspraak verwacht

Rood voor Rood + staking Omzetbelasting Let op levering / onttrekking nieuwe woonkavel! - Levering aan derde: liever met OVB, géén OB -> levering voordat ‘bouwterrein’ of: vooraf onttrekken voor OB - Onttrekking: doorgaans géén OB, omdat perceel zonder OB verkregen.

Inspelen op een veranderend buitengebied