uit het oog . . . . . . . uit het hart . . . . . . .

Martine Maan Kees Hofker Frans Witte Ole Seehausen Jacques van alphen

moleculaire en evolutionaire ecologie Instituut voor Biologie dierecologie & integratieve zoölogie Afdeling Biologie moleculaire en evolutionaire ecologie

met

Pundamilia nyererei

pundamilia pundamilia

Ze komen voor in Zuid- en Midden-Amerika, Afrika en Azië. Cichliden zijn tropische zoetwatervissen en vormen een extreem soortenrijke familie. Ze komen voor in Zuid- en Midden-Amerika, Afrika en Azië. Ze zijn populair bij biologen maar ook bij hobbyisten, vanwege hun prachtige kleuren en bijzondere gedrag.

De drie grote meren van Oost-Afrika bevatten elk honderden soorten van deze vissen. Victoria Tanganyika Samen zijn dat meer soorten dan de vissen van alle meren en rivieren van Europa bij elkaar. Malawi

victoriameer minder dan 15.000 jaar oud meer dan 500 soorten cichliden!

Op die manier kunnen veel specialisten naast elkaar bestaan. Er zijn algenschrapers, schubbendieven, slakkenkrakers en kindervreters. Ze hebben bijvoorbeeld flexibele kaken, waarmee ze allerlei soorten voedsel kunnen verwerken. Cichliden kunnen zich goed aanpassen aan verschillende ecologische niches.

Maar . . . . . In de stamboom van de cichliden van het Victoria- en het Malawimeer zit vaak het volgende paralelle patroon: Nauwverwante soorten hebben ongeveer dezelfde morfologie, maar verschillen spectaculair in kleur.

Dit patroon suggereert dat, naast ecologische specialisatie, seksuele selectie een rol speelt. We weten namelijk dat vrouwtjes erg kieskeurig zijn bij het uitzoeken van een partner, en dat zij daarbij vooral letten op de kleuren van de mannetjes.

Wij onderzoeken de rol van seksuele selectie bij het ontstaan van twee soorten uit het Victoriameer

De vrouwtjes van beide soorten zijn nauwelijks te onderscheiden. Pundamilia nyererei Pundamilia pundamilia De vrouwtjes van beide soorten zijn nauwelijks te onderscheiden. Toch kiezen deze consequent voor hun eigen mannetjes, en kleur is daarbij het belangrijkste criterium.

Dit is onze hypothese over het ontstaan van deze soorten:

Als een mannetje gezien wil worden, moet hij opvallend gekleurd zijn. Het Victoriameer is erg troebel. Tegen de groenige achtergrond van het water zijn rood en blauw het meest opvallend.

alleen de meest opvallende mannetjes blijven over

maar waarom kiezen sommige vrouwtjes voor blauw en andere voor rood ?

“exploitatie van de zintuigen”

en voor de blauw-gevoelige vrouwtjes gaat het net zo. Voor een cichlide vrouwtje dat op zoek is naar een partner, betekent dat een voorkeur voor rode mannetjes. Als ogen relatief gevoelig zijn voor rood licht zullen zij een rood voorwerp als zeer opvallend ervaren. Er zijn aanwijzingen dat er zowel binnen soorten als tussen soorten verschillen bestaan in kleurgevoeligheid.

Uit observaties in de natuur weten we dat P. nyererei vrouwtjes inderdaad een voorkeur hebben voor felrode mannetjes.

? Maar we weten niet of er sprake is van “zintuiglijke exploitatie”. Dat onderzoeken we in een experiment.

De optomotor response test

De opstelling wordt rood of blauw verlicht. We volgen het gedrag van de vis met een camera. Om het aquarium draait een patroon van zwarte en witte strepen. In een donkere kamer zit een vis in een rond aquarium. lichtbron camera

De vis zal het patroon volgen. Dit is de “optomotor respons”.

Door de lichtintensiteit te variëren, kunnen we bepalen waar de reactiedrempel ligt.

… en in blauw licht scoort P. pundamilia hoger. In rood licht scoort P. nyererei hoger.... Dit is wat we verwachten: reactiedrempel reactiedrempel

en zó ziet het er uit……..

het resultaat:

P. nyererei scoort hoger in rood licht, P. pundamilia scoort hoger in blauw licht. De vissen doen precies wat de theorie voorspelt: reactiedrempel

conclusie de verschillen in optomotor respons zijn in overeenstemming met “zintuiglijke exploitatie” P. pundamilia is gevoeliger voor een blauwe stimulus P. nyererei een rode stimulus

met dank aan

Inke van der sluijs Bas wielaard Mhoja kayeba mohammed haruna schure-beijerinck-popping fonds Lucie Burgers stichting voor vergelijkend gedragsonderzoek

© Martine maan Kees hofker

druk op een knop om de presentatie te starten