Portfolio’s in het onderwijs Douwe Wielenga Educatieve Faculteit Amsterdam Wat moet een instelling voor “leren” nu met dit soort boodschappen van voor de pauze? En “leren” doen niet alleen studenten, maar ook opleiders, managers, medewerkers. Ik denk dat de notie van portfolio daar goed bij kan helpen. teacherslab hva 25 januari 2001

Een portfolio van een kunstenaar toont wie hij is, wat hij kan, helpt bij de verkoop (zoals hier duidelijk de bedoeling is). Maar kan ook ontwikkeling tonen, hoe hij gegroeid is en welke richting hij uit wil gaan.

Een portfolio van een docente (van de EFA) toont ook wie zij is, hier bijvoorbeeld aan de hand van het worstelproces in haar rol van mentor.  Dit doet ze in het deel uit de hoofdindeling van het portfolio waar je je bezighoudt met je verhalen rond je bekwaamheden. Waar je jezelf de temperatuur opneemt.  Ze is bezig met een lijst van mentor-bekwaamheden te ontwikkelen. Dit is de eerste van een lange rij.  Ze gebruikt hyperlinks om door te verwijzen naar details.

Bijvoorbeeld naar de kunst van het echt  verantwoordelijkheid verschuiven naar de student.  Ze doet er een gedicht bij.  Ze doet er geluid bij. Je kunt het gedicht ook hóren.

Nog steeds in dezelfde  verhaallijn, toont ze de leermiddelen die ze gebruikte, hoe het eerst wél werkte en toen niet.  Ze maakte hier een link naar dat leermiddel, een game. Ze verwijst ook vaak naar materialen die ze zelf gemaakt heeft. Ze doet dat vanuit deze context, vanuit dit verhaal over haar mentor-bekwaamheden.  Maar die materialen staan eígenlijk in een ander hoofdstuk van het portfolio,

Daar ordent ze haar spullen en zet ze in de  produkten-etalage Daar ordent ze haar spullen en zet ze in de  produkten-etalage. Anderen kunnen het gebruiken als ze willen.

Een eerstejaars student (van de EFA) doet een poging tot weer een ander verhaal:  een verhaal dat moet overtuigen. Overtuigen dat ze een zekere mate van competentie heeft bereikt, op weg naar het leraarschap. En dat ze vérder kan in een volgende fase van de opleiding. Dat verhaal bevat een selectie uit haar producten, tentamens, gedachten, argumenten voor keuzes en de oordelen van anderen daarover.

Een afstuderende studente (van een College in Michigan) heeft ook verhalen. Verhalen die haar kunnen en haar zíjn moeten laten zien,  op een beperkt aantal punten die dat college nou echt belangrijk vindt.

Werken Leren Verzamelen Delen Bewijzen Portfolio's in onderwijs  gaan dus over verzamelen. Jezelf verzamelen. En dat met verschillende doelen.  Als hulp bij je leerproces, je keuzes daarin, je communicatie daarover.  Als hulp bij je werken, bij het beschikbaar hebben van je al eerder geproduceerde bruikbare spullen, en eventueel bij het ordenen van je werkprocessen samen met anderen.  Als hulp bij het voor anderen vindbaar maken van joúw bruikbaarheid, jouw expertise, jouw halfproducten. En natuurlijk ook bij het kunnen vinden van andermans voor jou bruikbare spullen. Als hulp, dus, bij het delen van kennis en het samen produceren van kennis.  En dan, -niet onbelangrijk in een school-, als hulp bij het opbouwen van bewijs van kunnen, van competentie. Een bewijs dat geleverd moet worden onder criteria die je niet zelf bedacht hebt, maar die je door externe instanties worden opgelegd. Een examencommissie, een assessment, een manager, een inspectie. Instanties die je moet overtuigen van je kunnen met een greep uit je verleden. En in de huidige trend is dan dus belangrijk dat je dat bewijs naar eigen inzicht, onder eigen verantwoordelijkheid, met eigen bedachte middelen, onder eigen risico leert en kunt opbouwen.

Zo’n persoonlijke ordeningsvaardigheid is een must in een chaotische wereld, waarin je voortdurend

 Leren moet koppelen aan zinvol Werk

inspiratie Jezelf verzamelen is ook een machtig middel om  kleine vonkjes te bewaren tot de tijd rijp is  voor verterend vuur.

leren werken delen bewijzen Samenvattend: als puzzelstukjes grijpen ineen de doelen voor het verzamelen van jezelf. Voor leren, werken, delen en bewijzen. .

producerend leren competentie gericht verantwoordelijk Dit soort gedachten past in een denkwereld over opleiden die op  drie poten staat.  De ene poot heb ik destijds Producend Leren genoemd. Anderen zeggen Werkend Leren of Lerend Werken. Het idee dat leren opgeroepen wordt door zinvol werk, dat leren vraaggestuurd wordt. De gedachte dat motivatie voor leren komt uit het dankjewel van iemand die wat aan je werk hééft.  Direct daar aan vast zit de gedachte dat leren zoveel effectiever is wanneer je verantwoordelijkheid hebt kunnen nemen voor product en proces. Het is jouw verantwoordelijkheid dat er dankjewel moet komen, toch? En verantwoordelijkheid voor het proces komt straks nog wel aan de orde.  De derde poot heet Competentie. Modewoord, maar wel zinvol. In complexe, soms kritische, situaties het hoofd koel houden. Een goeie combinatie van kennis, vaardigheid en persoonlijke inzet houdt je drijvend, houdt je op koers, laat je groeien. En dan, competentiegericht opleiden lukt alleen als je ook competentiegericht toetst. En daar ben ik weer bij leren en bewijzen. Jíj bepaalt hoe je als calculerend student zo efficiënt mogelijk competent wórdt, en zo efficiënt mogelijk áántoont dat je competent bent geworden. Deze poten zijn onderling verbonden. Laat één poot weg, of maak hem korter, en het geheel valt om, of gaat scheef staan. verantwoordelijk

producerend leren competentie gericht verantwoordelijk orientatie planning evaluatie orientatie evaluatie planning uitvoering uitvoering producerend leren competentie gericht Op die kruk leg ik nu de leercirkel van iemand, die leren aan werk koppelt, na een oriëntatie, waarin hij niet alleen de werkplanning maar ook de leerplanning opneemt. Tijdens de uitvoering van het werk zorg je ook voor het leren van de kennis en vaardigheid die je blijkt nodig te hebben voor dat werk. En de evaluatie gaat niet alleen over het product, en de leerwinst, maar dient ook een hernieuwde oriëntatie op nieuw werk en leren. In die cirkel zijn we hard bezig de verantwoordelijkheid naar de student te schuiven, niet alleen voor het  gebruikelijke uitvoeringsdeel, maar juist ook voor de  andere fasen van de leercirkel, waar wij als opleiders zo graag greep op houden: de keuzes van de modulen in het programma, de leerdoelen, de toetsing. Bedenk wel dat dat vaak een keurslijf oplevert dat ondernemende studenten tot makke schapen kan maken die blijmoedig hun plafond accepteren. Die calculeren op cijfers in plaats van competenties. Besef dat we van aanbod- naar vraaggestuurd opleiden gaan. Beoefen de kunst van het loslaten. verantwoordelijk

leren delen werken bewijzen Rol van portfolio bij de voorzieningen Voorzieningen voor lerenden Competenties Beoordeling bewijzen Orientatie Planning Evaluatie Uitvoering Orientatie Leerdoelen, Contracten Navi- gatie Evaluatie Planning delen Een instelling voor onderwijs zie ik daarom als een verzameling van faciliteiten voor zelfverantwoordelijke ‘leerders’.  Ik orden ze naar de leercyclus. Wat heb je nodig als studerende?  Een set competenties waar je je naar kunt richten. Bekwaamheden die nodig zijn te kunnen functioneren in een zekere fase van het beroep of van de opleiding daartoe. Bekwaamheden, zó geformuleerd dat een student ze kan begrijpen, ze steeds beter kan leren begrijpen, zichzelf kan inschatten op de weg er naar toe, en zijn keuzes erop kan baseren. Keuze van geschikt werk, en geschikte leerdoelen. Vraag gestuurd, dus.  Ik noem dat navigatie in een dynamisch curriculum.  Je hebt een systeem nodig voor het maken en vastleggen van afspraken. Afspraken over producteisen, en leerdoelen. Afspraken over feedback en oordelen van anderen. Ruimte om die vast te leggen. Werkafspraken, eventueel volgens een stramien dat de opleiding wil afdwingen.  Bij de uitvoering is een systeem handig voor communicatie, en het vastleggen daarvan. Want leertrajecten mogen dan wel individueel zijn, het leren en werken zelf is bijna altijd collectief. Ook handig is een hulpmiddel bij het vinden van bruikbaar materiaal van andere of vroegere studeerders, of hun expertise. En natuurlijk ook: een hulpmiddel bij het identificeren van de benodigde blote kennis, om het werk goed te kunnen doen. Allemaal nodig. En vraaggestuurd.  Er moet een beoordelingssysteem zijn dat strookt met de overdracht van verantwoordelijkheid naar de student. Momenten waarop je moet aantonen dat je rijp bent voor de volgende fase in opleiding of beroep. Aantonen tegenover een externe instantie. Momenten met civiel effect. Momenten waar de criteria zo geformuleerd zijn dat er ruimte is voor een eigenzinnige bewijsvoering, gebaseerd op een selectie uit je portfolio. Een selectie uit de producten en diensten, afspraken, feedback en oordelen van anderen, reflectie, tonen van groeicapaciteit, communicatie, aanduiding van expertise, en wat al niet. Verwerkt tot een overtuigend verhaal.  En dan is er evaluatie,  van het product, van de werkwijze, van de leerwinst. Ten behoeve van wie na je komen.  Het betekent ook een hernieuwde inschatting van je positie in je groei naar competentie, hernieuwde argumenten voor keuzes in de volgende cyclus. Een soort interne thermometer, die je in jezelf steekt, met hulp van je mentor.  Maar ook: er wordt dus straks een éxterne thermometer in je gestoken, en je moet bedacht zijn op het verzamelen van geschikt materiaal voor overtuiging. Dat al je keuzes bij oriëntatie en  planning sterk beïnvloeden, lijkt me zo. Elke cyclus opnieuw. Telkens bewust verder bouwen aan het bewijs. Met materiaal, dat ook de mening van anderen over jouw functioneren moet bevatten, gekoppeld aan de afspraken waar je je aan bond. De rol van portfolio lijkt me nu wel helder. Verzamelen met verschillende doelen.  Leren. Thermometer in jezelf. Keuzes maken en verantwoorden. Kwetsbare dingen tonen en feedback vragen aan critical friends.  Bewijzen. Voldoen aan externe criteria. Onder eigen verantwoordelijkheid bewijs van competentie opbouwen. Alleen laten zien wat je wílt laten zien. Showen en verhullen. Beïnvloeden en overtuigen. …. Woorden als Showen en Kwetsbaar, dat kon wel eens botsen. Zo’n portfolio-systeem moet de mogelijkheid kennen voor de eigenaar van het fortfolio, om te bepalen wie wat mag zien.  Dit plaatje toont hoe dat in het EFA-portfolio gaat. Je kunt elk gewenst deel sluiten voor het publiek, en weer open zetten voor men name aan te wijzen personen. Zo wordt misschien wat spanning verminderd tussen privé en publiek, tussen kwetsbaar en show, spanning tussen de bruikbaarheids-eisen voor verschillende doelen.  Dan hebben we de Werk-Leerprocessen die ordelijk moeten kunnen verlopen, al of niet onder sturing van de logistiek van de opleiding.  En tenslotte is er Delen. Jezelf bruikbaar maken voor anderen. Met je halfproducten, te expertise, je feedback. werken Uitvoering Werk & Leren

leren aanbod + toetsen vraag + bewijzen aanbod + toetsen delen werken Portfolio en Verandering…... leren bewijzen aanbod + toetsen vraag + bewijzen aanbod + toetsen delen Ik zie portfolio dus in de context van een verschuiving.  Vanuit de opleiding gedacht: aanbodgestuurd, en toetsen of het aanbod goed is overgekomen  Vanuit de student gedacht: vraaggestuurd, en op jouw manier bewijzen dat je competent bent. werken

leren delen werken bewijzen Informatie & Communicatie Technologie Tja, en het zal nu ook wel duidelijk zijn waarom het zo handig is om dit web gebaseerd te doen. Dat zal in de loop van deze dagen nog wel vaker blijken. Het gaat om verzamelen en betekenis geven, samenhang tonen. In verschillende verhaallijnen, voor verschillende doeleinden. Met vaak dezelfde materialen in andere samenhang. Die Legoblokjes als achtergrond staan er niet voor niets.  Meervoudig gebruik van hetzelfde materiaal  voor verschillende doelen. En dat is met ICT, web gebaseerd, met hyperlinks, goed te realiseren. Je spullen kunnen blijven staan op de plaats waar ze geproduceerd zijn. Je hoeft ze niet te kopiëren. Je hoeft er alleen maar naar te verwijzen vanuit verschillende plekken, vanuit verschillende verhalen.  Bijvoorbeeld dat spel als leermiddel in het mentoraat. Als onderdeel van je verhaal over mentor-competenties. Hetzelfde object past ook bij andere hoofdstukken van het portfolio. Het object kan vindbaar gemaakt zijn vanuit een kennisbank waar wildvreemden gebruik van maken. Het kan onderdeel zijn van je reflecties waarmee je je keuzes beargumenteert of waar je feedback van een critical friend op vraagt. Het kan onderdeel zijn van je presentatie-verhaal voor een assessment. . werken

Bijvoorbeeld dat spel als leermiddel in het mentoraat Bijvoorbeeld dat spel als leermiddel in het mentoraat. Als onderdeel van je verhaal over mentor-competenties. Hetzelfde object past ook bij andere hoofdstukken van het portfolio. Het object kan vindbaar gemaakt zijn vanuit een kennisbank waar wildvreemden gebruik van maken. Het kan onderdeel zijn van je reflecties waarmee je je keuzes beargumenteert of waar je feedback van een critical friend op vraagt. Het kan onderdeel zijn van je presentatie-verhaal voor een assessment.

delen Informatie & Communicatie Technologie In deze dagen zullen we voornamelijk met “Delen” bezig zijn. In mijn context draait het dan om: nuttig zijn voor anderen,  dat je bruikbaar bent met je producten en je expertise, die je in de etalage zet. Voor nog onbekende kopers kan zo’n etalage heel onoverzichtelijk zijn. Om vindbaar te zijn, moet er wel het een en ander gebeuren.  Moet je ordenen en organiseren. Daar hebben volgende sprekers het over. In mijn context  gaat het dan vooral om de materialen die door de mensen zelf in zo’n kennisproducerende opleiding worden geproduceerd.

Zoals de producten van deze studente.  En dan niet Restricted. Want: Als je bruikbaar wilt zijn, moet je vindbaar zijn. Dan zegt misschien iemand ook wel "danjewel" tegen jou.

www.efa.nl / publicaties JEZELF VERZAMELEN www.efa.nl / publicaties We zijn allemaal uit op zelfrealisatie, tòch?