Alcohol- en drugbeleid op het werk Ineke Van den Zegel Preventieadviseur psychosociale aspecten 1

Inhoudstafel Over wat spreken we? Wat zegt de wet- en regelgeving? Alcohol- en drugbeleid in de praktijk? 2

Veelgehoorde reacties … Is dit nu echt wel nodig voor ons ? Gaan we nu niets meer mogen drinken ? Moet ik nu mijn collega in het oog gaan houden en verklikken ? Het moet toch nog gezellig blijven … Dit is toch ieder zijn verantwoordelijkheid …

Deel 1 : over wat spreken we ?

(Niet) Problematisch gebruik Geheelonthouding: geen alcoholgebruik Sociaal gebruik : drinken uit positieve overwegingen, geen schade voor zichzelf of anderen Overmatig gebruik: M: 21 eenh/week òf ≥ 6 eenh op 1 of meer d/week V: 14 eenh/week òf ≥ 4 eenh op 1 of meer d/week Probleemgebruik: = dat type alcoholgebruik dat leidt tot functioneringsproblemen privé en op het werk Rekening met (werk)context en gevolgen hierop Zowel situationeel als chronisch misbruik Zowel risico’s voor veiligheid als gezondheid

(Niet-) problematisch gebruik (VAD, 2002) Meerderheid bevolking Minderheid bevolking (90 %) (5 à 10 %) (2 %) Niet-problematisch gebruik Problematisch gebruik Sociaal gebruik situationeel chronisch gebruik Geïntegreerd gebruik (veiligheid / gezondheid) proces naar afhankelijkheid riskant (vooral gezondheid ; grote occasioneel excessief impact op omgeving) gebruik

Relatie middelengebruik-werk Weinig Belgisch cijfermateriaal – onderzoek is aangewezen. Praktijk: bedrijven worden voornamelijk geconfronteerd met functioneringsproblemen tengevolge van alcoholgebruik – vooral buiten het werk. Medicatiegebruik onderschat (afh. van onderzoek tot 30% van de beroepsbevolking); illegale drugs (vooral cannabis) ook bij volwassenen stijgend (VAD).

Relatie middelengebruik-werk Cijfermateriaal Aantal probleemdrinkers: 5 tot 10 % van beroepsbevolking Probleemdrinker presteert slechts 75% salaris (Prevent, 2004) 2,2 miljard euro verlies aan arbeidsproductiviteit in België, dit is 1/3 van de totale kost voor de samenleving (Pacolet, 2003) Verhoogde kans op arbeidsongevallen: twee tot vier keer hoger - 15 tot 30% onder invloed van alcohol. Daarvan wordt 30 % beschouwd als een zwaar arbeidsongeval Ziekteverzuim ligt bij overmatige gebruikers 2 tot 6 maal hoger (VAD)

Signalen van probleemgebruik Uiterlijke kenmerken alcohol Verward, wankel op de benen, met dikke tong praten Alcoholluchtje Opgezwollen rood gelaat, troebele blik Trillen en zweten Spraakstoornissen - motorische stoornissen Draaierig, licht duizelig Uiterlijke kenmerken cannabis Zware benen en armen : ‘stoned’ Rillerig, beverig, koude neuspunt en vingers Droge mond en keel, dorst Trillen van handen of tong Hartkloppingen, pijn in borst

Signalen van probleemgebruik Gedragssignalen Herhaalde dronkenschap Drankgebruik minimaliseren, rationaliseren. Uitvluchten aanhalen Heimelijk doen Vroegere interesses, engagementen verliezen Grensoverschrijdend gedrag: OSGW, in het verkeer (onder invloed rijden) Verandering in gemoedstoestand: melancholisch, agressief, prikkelbaar, depressie, angststoornissen Relationele problemen

Signalen van probleemgebruik Werkgebonden signalen Hoger, meestal kortdurend ziekteverzuim Vaak op maandagmorgen Te laat komen Vroeger vertrekken Ongeloofwaardige excuses en leugens Extra lange koffiepauzes Concentratieproblemen Inefficiëntie, gebrek aan rentabiliteit Weinig of geen rekening houden met veiligheid van anderen Toenemende onbetrouwbaarheid en onvoorspelbaarheid Lichtgeraakt zijn Plotse stemmingsveranderingen Agressief gedrag

Risicofactoren en risicogroepen Beschikbaarheid van alcohol op het werk Aantal gelegenheden om te drinken op het werk Sociale druk om mee te drinken Voorbeeldgedrag van en tolerantie door management Doorbrengen van vrije tijd en aanwezigheid van louter mannelijke collega's op het werk Wegtransport, scheepvaart, olie-exploitatie, leger, bouw Maar Alcohol- en drugmisbruik kan tijdelijk van aard zijn (overlijden van dierbare, echtscheiding,...) In ene situatie is dezelfde hoeveelheid alcohol (of drugs) veel eerder een probleem dan in de andere : bijv. bij beroepschauffeurs, hoogtewerkers Hoe meer factoren gelijktijdig aanwezig, hoe groter kans op probleemgebruik

wat zegt de wet- en regelgeving ? Deel 2 : wat zegt de wet- en regelgeving ?

Wettelijke bepalingen Verkeerswetgeving Strafwetgeving ARAB en Codex Welzijn op het Werk Wetten ivm arbeidsovereenkomst CAO nr. 100

Strafwet/Verkeerswet Wet op beteugeling van de dronkenschap (1939) Zich op een openbare plaats in staat van dronkenschap bevinden Verkeerswetgeving: > 0,5 promille alcohol in bloed is strafbaar in het verkeer (1994)

Codex (Arab) CODEX: ARAB art 99 : verbiedt het meebrengen van alcoholische en gegiste dranken met meer dan 6 % volume alcohol (wijn!) in fabrieken, werkplaatsen, bureaus en de bijhorigheden ervan (kantines). In de praktijk wordt er nooit vervolgd op basis van art 99

Wetgeving illegale drugs Cannabis: Geen PV (wel politionele registratie) voor persoonlijk gebruik (= één plant of max 3 gram, geen problematisch gebruik, geen openbare overlast, geen verzwarende omstandigheden en geen specifieke uitzonderingen) Gevolgen: seponering, minnelijke schikking, probatie, correctionele rechtbank (geldboete of gevangenisstraf)

Wetgeving illegale drugs Andere illegale drugs: altijd PV Gevolgen: seponering, minnelijke schikking, probatie, correctionele rechtbank (geldboete én gevangenisstraf) Verkeerswetgeving: bij tekenen van gebruik: urinetest, na positieve urinetest bloedafname en 12 uur rijverbod, bij weigering urinetest 12 uur rijverbod

Arbeidsovereenkomstenwet plichten van werkgever en werknemer Wet ‘78 betreffende arbeidsovereenkomsten wg en wn zijn elkander eerbied en achting verschuldigd wg zorgt voor een veilige en gezonde omgeving voor de wn wn moet zijn werk zorgvuldig verrichten en dient zich te onthouden van al wat schade kan berokkenen aan zijn eigen veiligheid, aan die van zijn medearbeiders, zijn werkgever of van derden Definiëring vanuit welzijnsdenken (welzijnswet 4/8/’96): art. 5: de werkgever treft de nodige maatregelen ter bevordering van het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk Art 6: Iedere werknemer moet ... zorg dragen voor zijn eigen veiligheid en gezondheid en deze van andere betrokken personen

CAO nr. 100 Advies nr 1655 van de Nationale arbeidsraad van 10 oktober 2008: CAO nr. 100 van 1 april 2009 KB van 28 juni 2009 maakt dit CAO nr. 100 bindend Van toepassing op alle werknemers uit de privé-sector Doel: disfunctioneren op het werk ten gevolge van alcohol- of druggebruik in ondernemingen bespreekbaar maken, voorkomen en verhelpen

CAO nr. 100 krachtlijnen Objectieve focus op prestaties --> disfunctioneren op het werk Preventie Pragmatisch: stapsgewijs en in fasen Participatief --> consensus over beleid Passend en op maat van elk bedrijf --> ifv grootte, aard van activiteiten en specifieke risico’s voor bepaalde groepen wn Voor alle medewerkers (van hoog tot laag)

CAO nr. 100 2 fasen Eerste verplichte fase: opstellen van een beleids- of intentieverklaring Eventuele tweede fase: indien eerste fase dit vereist, wordt beleid verder uitgewerkt door het opstellen van Regels over beschikbaarheid, binnenbrengen en gebruik Procedures bij vaststellen van disfunctioneren of overtreding Procedure bij vervoer van werkonbekwame wn naar huis Indien van toepassing: regels en procedures testen

CAO nr. 100 fase 1: beleids- of intentieverklaring Wat? Art. 3 §3 van CAO nr. 100: “In een eerste fase bepaalt de werkgever de uitgangspunten en de doelstellingen van het preventief alcohol- en drugbeleid in zijn onderneming en werkt hij een beleids- of intentieverklaring uit, die de krijtlijnen bevat van het preventief alcohol- en drugbeleid in zijn onderneming” Concreet: NAR reikt een aantal elementen aan die deel kunnen uitmaken van een verklaring: Uitgangspunten: basis voor een beleids- of intentieverklaring Doelstellingen: wat wil men met het beleid bereiken? ==> deze kunnen in meerdere of mindere mate verschillen van onderneming tot onderneming mits respect voor de krachtlijnen van de CAO Vb van beleids- of intentieverkl doc NAR p. 18 Uitgangspt: gemeenschappelijk en gedragen visie, ‘neuzen in dezelfde richting krijgen’ Voorbeelden van uitgangspunten: De instelling wil kansen geven aan werknemers die tengevolge van problematisch gebruik minder goed functioneren De instelling wil geen enkel risico nemen inzake alcohol- en drugsgebruik en vindt daarom de introductie van preventieve testen noodzakelijk Doelstellingen: Concreet en evalueerbaar Voorbeelden van doelstellingen: Na invoering van het beleid is in elke opleiding voor nieuwe leidinggevenden een luik over het alcohol- en drugsbeleid opgenomen Na invoering van het beleid krijgen nieuwe medewerkers een toelichting over het beleid

CAO nr. 100 fase 1: beleids- of intentieverklaring Procedure in 4 stappen (leidraad NAR): 1. Oprichten representatieve stuurgroep 2. Voorbereiding: opmaken stand van zaken 3. Opstellen beleids- of intentieverklaring 4. Aannemen van beleids- of intentieverklaring

CAO nr. 100 fase 2: beleids- of intentieverklaring Wat? Art. 3 §4 van CAO nr. 100: “In een tweede fase, voor zover de realisatie van de uitgangspunten en doelstellingen dit vereist, kan de werkgever deze uitgangspunten en doelstellingen verder uitwerken, (…)” Facultatieve fase: inhoudelijk alcohol- en durgspreventieplan In feite gaat het hier om de inhoudelijke concretisering vd uitgangspt, de doelstellingen en de actiemogelijkheden vr de wg

CAO nr. 100 fase 2: beleids- of intentieverklaring Waarin kan de verdere uitwerking bestaan? Regels ivm: beschikbaarheid op het werk van alcohol binnenbrengen van alcohol en drugs werkgerelateerd gebruik van alcohol en drugs Procedures: bij vaststelling van disfunctioneren op het werk tgv alcohol/drugsgebruik bij een overtreding van de regels Werkwijze en procedure bij vaststelling van werkonbekwaamheid van een wn mbt: vervoer van wn naar huis begeleiding van wn kostenregeling

CAO nr. 100 fase 2: beleids- of intentieverklaring Testen? Kan enkel indien men ook de tweede fase uitvoert Testen enkel toegelaten voor preventieve doeleinden (doorverwijzing, verwijdering van de werkvloer, verandering van functie): dwz om na te gaan of een WN in staat is zijn werk uit te voeren Er mag geen sanctie volgen na een test De test moet toereikend, ter zake dienend en niet overmatig zijn WN moet toestemming geven Testen mag geen aanleiding geven tot discriminatie Verwerking van persoonsgegevens is verboden Gaat niet over biologische tests, medische onderzoeken of mondelinge informatiegaring zoals bedoeld in wet van 28/1/2003 betreffende de medische onderzoeken, maar wel over ademtests of psychomotorische testen

CAO nr. 100 fase 2: beleids- of intentieverklaring Testen? regels en procedures voor testen moeten kenbaar worden gemaakt: Aard van de testen Doelgroepen (bv veiligheidsfunctie) Procedures voor afname Wie de testen afneemt Wanneer Gevolgen van positief resultaat Bepalingen dienen te worden opgenomen in het arbeidsreglement

Gebruik van tests op werkvloer Werkgever mag testen om enige duidelijkheid te bekomen of werknemer al dan niet dronken is en daardoor geschikt is om te werken. De afspraken en werkwijze rond tests moeten beschreven staan in het A&D-beleidsplan van de onderneming. Hoe duidelijkheid bekomen? Observatie (zie ‘vroegdetectie’) Ademtest Vaardigheidsproeven en reactietests (psychomotorische tests) Lopen op een rechte lijn Vinger-neustop, gesloten ogen Rechtop staan, armen gestrekt, gesloten ogen Oprapen van muntstuk op de grond Problematisch functioneren vaststellen in bijzijn van 1 à 2 getuigen Getuigen genieten bij voorkeur moreel gezag Schriftelijke vaststelling van dronkenschap/druggebruik Betrokkene mag vaststelling en sanctie betwisten via ademtest of bloedproef door huisarts

CAO nr. 100 fase 2: beleids- of intentieverklaring aannemen in een ‘participatieve’ procedure Overleg: advies over maatregelen vragen aan CPBW of OR, SA, WN Informatie: WG moet leidinggevenden en wn informeren over maatregelen Opname in AR (art. 8 CAO): klassieke wijzigingsprocedure moet hier wel worden gevolgd (onderscheid instellingen met/zonder OR) ook kopie van wijziging aan elke wn Zie p. 40 en 41 doc NAR

Alcohol- en drugbeleid in de praktijk ? Deel 3 : Alcohol- en drugbeleid in de praktijk ?

Efficiënt alcohol- en drugsbeleid CAO nr. 100 Integraal onderdeel van het welzijns- en veiligheidsbeleid Moet steunen op 4 pijlers (VAD): 1. regelgeving 2. procedures 3. vorming 4. hulpverlening Eenvoudig en gestructureerd In overleg en sociaal aanvaard Uitwerken beleid: 2 fasen Implementatie: rol van hiërarchische lijn, bedrijfshulpverleners Evaluatie

Verschillende rollen Rol van de arbeidsgeneesheer Rol van leidinggevenden en bedrijfshulpverleners Leidinggevende: het functioneren opvolgen Bedrijfshulpverlener: het eigenlijke probleem bekijken Rol van preventieadviseur Treedt op als hij risico’s vaststelt bij het uitvoeren van het werk ten gevolge van vermoedelijk alcohol- of drugsgebruik Informeert wn over de mogelijkheden tot bijstand Rol van de arbeidsgeneesheer Beroepsgeheim en onafhankelijkheid tav wg en wn Informeert over de mogelijkheden tot bijstand binnen de onderneming Raadt wn aan zich te wenden tot zijn behandelend arts of gespecialiseerde diensten Kan eventueel zelf contact opnemen met een externe hulpverlener, indien hij oordeelt dat wn zelf hiertoe niet in staat is en mits akkoord van wn Is meestal contactpersoon voor de onderneming bij een behandeling (opvolging) Kan helpen bij reïntegratie Rol van de arbeidsgeneesheer Beroepsgeheim en onafhankelijkheid tav wg en wn Informeert over de mogelijkheden tot bijstand binnen de onderneming Raadt wn aan zich te wenden tot zijn behandelend arts of gespecialiseerde diensten Kan eventueel zelf contact opnemen met een externe hulpverlener, indien hij oordeelt dat wn zelf hiertoe niet in staat is en mits akkoord van wn Is meestal contactpersoon voor de onderneming bij een behandeling (opvolging) Kan helpen bij reïntegratie

Evaluatie De werkgever moet regelmatig het gevoerde beleid evalueren in overleg met: Leden van de hiërarchische lijn Interne en externe -DPB De werkgever past, indien nodig, het beleid aan, mits naleving van de overlegprocedures voorzien in het CAO nr. 100

Aanbod IDEWE Brochure voor WN Brochure voor WG Affiche Infopakket WG Hulp opzetten beleid Geven van opleidingen voor WG, LG, WN, cpbw Risicoanalyse Gesprek met AG of PAPS en doorverwijzing

Informatie? Ineke Van den Zegel Wetstraat 23 1040 Brussel Preventieadviseur psychosociale zaken Wetstraat 23 1040 Brussel Tel. : +32 (0)2 237 33 24 www.idewe.be 39