OPLOSSINGSGERICHT WERKEN JOSÉ BIJKER

OPLOSSINGSGERICHT WERKEN Vernieuwde interventies voor het maatschappelijk werk. Wat is de Korte Oplossingsgerichte Therapie ? De Solution-Focussed Therapy is ontwikkeld door Insoo Kim Berg en Steve de Shazer en hun collega’s van het Brief Family Therapy Center in Milwakee.* Zij sluiten nauw aan bij de Strengths Perspective beweging in het maatschappelijk werk in Amerika. Veel maatschappelijk werkers (o.a. Insoo Kim Berg) hebben een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van de methodiek geleverd. Dat maakt hun interventies zeer geschikt voor het maatschappelijk werk. EMPOWERMENT De Kortdurende Oplossingsgerichte Therapie (K.O.T.) is een van de best uitgewerkte methodische vertalingen van de empowerment gedachte. De K.O.T. is in zijn praktische uitwerking een methodische manier van specifieke vragen stellen, waarmee de hulpverlener de eigen krachten van de cliënt bloot kan leggen en de motivatie tot veranderingen kan oproepen. De methodiek impliceert een zeer respectvolle houding naar de cliënten, hun wensen en mogelijkheden. Zij sluit goed aan bij de cliënt door binnen zijn referentiekader te blijven. In deze methodiek krijgen cliënten bovendien de “macht” om de doelstellingen van de hulpverlening en de middelen hoe die te bereiken zelf te bepalen.

WAT IS ER NIEUW AAN DE KOT ? In de meeste hulpverleningen stelt de hulpverlener (weliswaar in overleg met de cliënt ) de diagnose, hulpverleningsdoelen , hulpverleningsplannen en interventies vast; hij is de expert. Daarvoor is een uitgebreide analyse van de problemen en de oorzaken ervan nodig. In de KOT wordt de cliënt de expert over zijn situatie. De hele aanpak is daarop gericht: de hulpverlener helpt de cliënt met gerichte vragen zijn eigen krachten, expertise en krachtbronnen te gaan ontdekken, te waarderen en te gebruiken. De cliënt wordt gezien als competent; hij is degene die weet welke hulpverleningsdoelen relevant voor hem zijn, welke vaardigheden, krachten en hulpbronnen hij heeft en wat voor hem oplossingen zijn die zullen werken. De expertise van de hulpverlener is om de aanwezige competenties aandacht te geven , uit te bouwen en in te zetten in een door de cliënt gewenste richting. Een analyse van problemen en oorzaken wordt als irrelevant gezien. De problemen en gevoelens van onmacht, frustratie en verdriet verdwijnen naar de achtergrond. Zij worden minder belangrijk en minder aantrekkelijk nu de cliënt ziet wat hij goed doet en hoe hij dat kan uitbreiden. De cliënt wordt van klachtgericht, krachtgericht. Deze uitgangspunten sluiten nauw aan bij de visie van het Kempler Instituut dat het er in de hulpverlening niet om gaat problemen te analyseren maar zich te richten hoe het beter kan gaan. * Voor een uitgebreide inleiding: S. de Vries; Kortdurende Oplossingsgerichte Therapie. Maatwerk, juni 2002

WAT IS HET NUT VOOR MAATSCHAPPELIJK WERKERS ? De KOT heeft een aantal eenvoudige interventies ontwikkeld die goed in te passen zijn in de methodieken van het (A)MW en de jeugdhulpverlening. Deze interventies hebben een groot effect en maken het werk lichter voor zowel de cliënt als de hulpverlener. Deze interventies hebben betrekking op: Het laten formuleren van de eigen hulpverleningsdoelen. Het resultaat is een concreet en kleingehouden doel dat helemaal past binnen het kader en de mogelijkheden van de cliënt. De cliënt raakt gemotiveerd om aan het werk te gaan; het doel is immers door hemzelf gewenst en uitvoerbaar geacht. Het vinden van de eigen oplossingen. Het vinden en uitbouwen van de zgn. “uitzonderingen”, de eerdere, succesvolle pogingen van de cliënt om zijn problemen het hoofd te bieden is een wezenlijke interventie. Deze reeds uitgevoerde maar meestal door de cliënt niet onderkende oplossingen zijn de basis voor de gewenste veranderingen. Deze uitzonderingen laten de mogelijkheden, inzet en creativiteit van de cliënt zien.

Zelfreflectie en zelf evaluatie door schaalvragen Zelfreflectie en zelf evaluatie door schaalvragen. Schaalvragen nodigen cliënten uit om complexe ervaringen op een eenvoudige manier weer te geven. Schaalvragen kunnen gesteld worden om duidelijk te maken hoe de cliënt zijn vooruitgang ziet, hoeveel vertrouwen hij in de oplossing heeft, hoe groot zijn inzet is. Wat de volgende stap kan zijn en wat er nodig is om deze te zetten. Verstevigen en bekrachtigen. Gedurende het gehele gesprek laat de hulpverlener zijn waardering blijken voor wat de cliënt gedaan of bereikt heeft. Het geven van complimenten en persoonlijke waardering komt enerzijds voort uit echte bewondering voor wat cliënten doen en wordt anderzijds gebruikt om die gedachten van de cliënt die hem kunnen steunen te bekrachtigen en te versterken. Het is een uiting van een visie op mensen waarin hun sterktes, inzet en creativiteit als essentieel gezien en gewaardeerd worden. Een verrassend effect hiervan is dat de hulpverlener positiever naar de cliënt gaat kijken.

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) FASE: PROBLEEMPRESENTATIE Wat er is moet er mogen zijn! Erkenning: door te willen weten: hoe cliënt het probleem en zijn probleem ermee ziet / verklaart / ervaart Erkenning: door Persoonlijke reacties – Complimenten Luister / ontdek: het verborgen verhaal van coping Registreer: Krachten (zelf) Hulpbronnen (anderen) Uitzonderingen (wat is gelukt) Complimenten Manieren van oplossen Waarvoor gemotiveerd Sleutelwoorden Afsluiten met : “Is er iets dat van belang is dat ik vergat te vragen?” Geen uitbreiding van probleem, geen graven in emoties © Sjef de Vries NMW Batenburg

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Empowerment. (volgens cliënten) Attitude Respectvol en Positief Coöperatie tussen gelijkwaardige en volwaardige partners Autonomie Accepteer hun probleemdefinities Ondersteun hun doelen Vergroot hun oplossingen Acties Vraag ( meer dan vertellen) Erkenning voor wat er is Reageer persoonlijk Nadruk op wat goed gaat Zorgvuldig confronteren Geef informatie en alternatieven Ben beschikbaar (H. Verzaal, Empowerment in de jeugdzorg 2002) © Sjef de Vries NMW, Batenburg

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Complimenteren. Doel/Effect. Bevestigen sterke kanten, successen. Uitvergroten wat belangrijk is Versterkt werkrelatie. Schept positief klimaat. Verminderd angst voor negatieve oordelen. Verminderd angst voor veranderingen. Doet cliënt goed voelen over zichzelf. Persoonlijke reactie van waardering. Gemeend. ( Strategisch=kleinerend ) Concreet, specifiek gedrag van de cliënt. Direct. Ik sta verbaasd. Ik ben onder de indruk etc. Spontaan: wat goed, ZO !, echt? Indirect. Cliënt over succes laten vertellen. Hoe heb je dat voor elkaar gekregen? Was dat moeilijk om te doen? Waar heb je de moed vandaan gehaald om… © Sjef de Vries NMW, Batenburg 2002

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Uitzonderingen. Opzettelijke uitzonderingen Doe er meer van Toevallige uitzonderingen. Ontdek er meer van --------------------------- Maken het probleem kleiner. Vragen naar details. Laten mogelijkheden van cliënten zien. Hoe denk je dat je dat voor elkaar gekregen hebt ? Laten mogelijke oplossingen zien. Wat zou er nodig zijn om dat meer te laten gebeuren? “Oplossingen” passen in de concrete context. Men weet al wat er in de situatie past om te doen. © Sjef de Vries NMW, Batenburg

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Doelformulering, Rechtstreeks. Wat zou je willen dat er niet meer gebeurde in je leven ? Wat daarvoor in de plaats ? Wat zou er kunnen gebeuren vandaag dat het de moeite waard maakte hier te komen ? Stel dat we hard werken en dingen bereiken, wat zou er dan anders zijn over een tijdje ? Wat moet er gebeuren zodat je mij over een tijd niet meer nodig zult hebben ? Wat is er nodig om dit (..probleem..) een klein beetje beter te maken ( de komende week) ? Wat kan er vandaag gebeuren dat je helpt ? (om iets anders te doen / het vol te houden) Wat zou je willen dat je vandaag kunt doen dat het beter voor je maakt ? ----------------------------- © Sjef de Vries NMW, Batenburg

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Wondervraag Ik wil je een vreemde vraag stellen……. Stel dat, terwijl je slaapt vannacht en het stil is in huis, …… er een wonder gebeurt…. xxxxxxxx En het wonder is dat het probleem waarvoor je hier kwam is opgelost. Maar omdat je sliep weet je niet dat het wonder heeft plaatsgevonden..…… Wat zou er anders zijn wanneer je morgenochtend wakker wordt, ….. Waaraan zul je merken dat er een wonder is gebeurt en dat het probleem waarvoor je kwam voorbij is ?

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Probleem of Beperking ================ Bezoekersrelatie. (geen klacht of doel om aan te werken) Klagersrelatie. (heeft een probleem maar ziet zichzelf niet als deel van de oplossing) Klantenrelatie. ( heeft een probleem en wil iets aan de oplossing doen) © Sjef de VriesNMW, Batenburg

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Schaalvragen Ordent de gedachtegang van de cliënt. Laat ervaren wat de cliënt al gedaan heeft (zelfvertrouwen) Cliënt stelt zijn gewenste toestand voor. (realistisch en bereikbaar) Cliënt formuleert zijn eerste stap. (do-able) Schaalvragen zijn geschikt voor: Doelformulering Meten van : vooruitgang/evaluatie : vertrouwen : motivatie/inzet © Sjef de Vries NMW, Batenburg

Nascholing Oplossingsgericht werken (NMW) Schaalvraag Wat al bereikt 0 = “het probleem op zijn ergst “ (voordat je opbelde) 10 = “dat je het probleem goed kunt hanteren en tevreden bent hoe je dat doet.” Waar zit je nu ? “Wat maakt dat het al een … is ?” (doorvragen, hoe heb je dat gedaan ? Nog meer ? Wat zeggen anderen dat je gedaan hebt? Nog meer ?) Gewenste toekomst “Waar zou je over … willen zijn op de schaal ?” “Stel dat je daar bent wat zou je dan anders doen dan nu ? “ Hoe ziet dat er dan concreet uit, wat zien anderen dan. Nog meer? Do-able “Wat is de kleinste stap die je zou willen en kunnen doen in die richting ?” “Heb je iets nodig om dat te doen ?” © Sjef de Vries NMW, Batenburg