Internationale verhoudingen in Europa 1900-1940 Module 7 Oorlog en vrede Internationale verhoudingen in Europa 1900-1940

Periodisering 1870-1914 Tijdperk van de gewapende vrede (aanloop WOI)/ Tijdperk van het Moderne Imperialisme. 1914-1918 Eerste Wereldoorlog (The Great War). 1918-1939 Interbellum (tussen WOI en WOII) 1939-1945 Tweede Wereldoorlog

Belangrijkste mogendheden in Europa (1870-1914) Duitsland keizerrijk in 1871 ontstaan doordat Pruisen kleine Duitse staten verenigde. Het Duitse vraagstuk: welke positie moet Dtsl. gaan innemen in Europa. Rusland keizerrijk (tsaar) Oostenrijk-Hongarije (keizerrijk) Engeland (koninkrijk) Frankrijk (republiek) Osmaanse Rijk (sultanaat) een groot rijk dat loopt van de balkan, Turkije, Midden-Oosten tot in Noord-Afrika. Erg in verval (zieke man van Europa) Italië (koninkrijk) nieuwe staat sinds 1870

Europa 1900

Oorzaken en achtergronden van WOI 1870-1871 Frans-Duitse oorlog. Dtsl. verovert Elzas Lotharingen v. Fr.en lijft dit in bij Dtsl. Fr. moet als verliezer een verdrag tekenen in het grote roemrijke paleis van Versailles→grote vernedering. Fr. wil wraak nemen op Dtsl.: Revanche Politiek

Oorzaken en achtergronden van WOI (2) Opkomst van het nationalisme Nationalisme= Trots zijn op eigen volk (rivaliteit) Onafhankelijk willen zijn (eigen staat) Veelvolkenstaten dreigen uiteen te vallen Oost.-Hong.→ Oostenrijkers, Hongaren, Tsjechen, Slowaken, Serviërs Rusland→ Oekrainiërs, Wit-Russen, Georgiërs etc... Osmaanse Rijk→ Arabieren, Slaven, Afrikanen etc... Europese mogendheden streven naar uitbreiding voor hun aanzien (Balkan, kolonies)

Oorzaken en achtergronden van WOI Rusl. is op zoek naar warme havens Rusl. heeft alleen havens in het Noorden die ‘s winters bevriezen. Rusl. wil gebied veroveren in de Balkan om handel te kunnen drijven via de middellandse Zee.

Oorzaken en achtergronden van WOI (4) Het Moderne Imperialisme (1870-1914) Grote industriële mogendheden gaan op zoek naar kolonies in Afrika en Azië voor grondstoffen, afzetgebied en aanzien. Veroverzucht leidt tot rivaliteit tussen mogendheden en spanning in Europa. Een eventuele oorlog zal zich verspreiden van de kolonies naar Europa of van Europa naar de kolonies.

Oorzaken en achtergronden van WOI (5) Militarisme Europese staten willen a.g.v. hun nationalisme militair overwicht hebben. Dat leidt tot bewapening. Dtsl. gaat een vloot bouwen, tot ongenoegen van Eng. die daarom ook zijn vloot gaat uitbreiden. Men was niet bang van oorlog. Oorlog werd beschouwd als een goed middel om conflicten op te lossen, zeker als je overtuigd bent dat je gaat winnen. Nieuwe technologie was ontwikkeld maar nog nooit op grote schaal gebruikt in oorlogvoering: wapens zoals mitrailleur, gifgas, mortieren; telecommunicatie; troepentransport per trein. Men wist niet hoe een moderne oorlog zou verlopen, maar men was er niet bang voor.

Oorzaken en achtergronden van WOI (6) Bondgenootschappen Sommigen landen anticiperen een oorlog en sluiten (geheime) bondgenootschappen Dreibund/ Triple Alliantie (1882) Triple Entente (1904) Dtsl. Rusl. Oost.-Hong. Fr. Italie Eng. (harde militaire afspraken) (wederzijdse sympathie) Engeland staat garant voor de Belgische neutraliteit (1839) Bondgenootschappen leiden onherroepelijk tot kettingreacties.

Oorzaken en achtergronden van WOI (7) Militair strategische plannen hebben het overwicht boven politieke overwegingen. Het Von Schlieffenplan: Dtsl. ligt tussen Fr. en Rusl. in en moet altijd een twee-frontenoorlog voorkomen. Rusl. heeft tijd nodig om leger te mobiliseren. Frankrijk moet in enkele weken worden verslagen (blitzkrieg) om vervolgens de Duitse troepen naar het Oostfront te sturen. Om Fr. snel te verslaan moet het Duitse leger door (Nederland en ) België

Europa 1900

Hoe WOI escaleert 28 juni 1914 De oostenrijkse kroonprins Franz Ferdinand en zijn vrouw Sophie bezoeken Sarajevo. Beiden worden vermoord door een Servische nationalistische terrorist: Gavril Princip (lid van de Zwarte Hand) Oost-Hong. is woedend en stelt een ultimatum aan Servië om de nationalistische terroristen op te pakken. Servië geeft niet toe. Oost-Hong verklaart de oorlog aan Servië. (Dtsl. geeft Oost-Hong een blanco cheque→ga je gang, wij steunen je) Rusl. steunt Servië ‘(Slavisch volk) in de hoop macht uit te breiden in de Balkan en een ‘warme haven te bemachtigen. Dtsl. steunt Oost-Hong volgens de afspraak (Dreibund) en hoopt meer macht te krijgen in europa, maar Italië steunt Oost-Hong niet.

Hoe WOI escaleert Dtsl. heeft nu oorlog met Rusl. en is bang voor een aanval in de rug van Fr. Dtsl. gaat het Von Schlieffenplan (licht gewijzigd) ten uitvoer brengen. Dtsl. valt via België Fr. aan, maar de Belgen bieden meer weerstand dan verwacht. Duitsers komen te laat in Fr.→geen verrassing meer. De bedoelde blitzkrieg werd een loopgravenoorlog (sitzkrieg) Turkije (Osmaanse Rijk) en Bulgarije kiezen partij voor Dtsl. En Oost.-Hong tegen de bedreiging van de Russen in de Balkan. Italië loopt over naar de Triple Entente in de hoop na afloop van de oorlog Tirol van Oostenrijk af te mogen pakken. VS doen mee vanaf 1917 a.g.v. de onbeperkte duikbotenoorlog.

Partijen tijdens WOI Centralen Duitsland Oost.-Hongarije Osmaanse Rijk Bulgarije Geallieerden Servië Rusland België Frankrijk Engeland Italië VS Japan, China, allerlei kolonies etc…

Verloop van WOI: (Het Westfront) Blitzkrieg in Frankrijk mislukt, en wordt een loopgravenoorlog (sitzkrieg). Duitsland voert toch een twee-frontenoorlog. De veldslagen in Zuid-België en Noord-Frankrijk eisen veel levens. Leven in een loopgraaf: dood en verderf, ratten, kou, stank van rottende lijken, modder, nooit met je hoofd boven de loopgraaf uitstijgen, gifgas, hopeloze veldslagen voor 100 m terreinwinst etc… Grote veldslagen bij Ieper, Verdun en de Somme.

Duitse overblijfselen bij Verdun

Een Frans regiment

Franse en Duitse gesneuvelden in Champagne

Ieper verwoest (Zuid België)

Verloop van WOI: (Het Oostfront) In Rusl. had het Duitse leger veel succes, de Russische soldaten waren slecht bewapend en slecht gemotiveerd. Het Russische leger lijdt veel verlies en er heerst hongersnood in Rusl. Dit leidt tot de Russische Revolutie 1917. Tsaar treedt af. Rusl. Wordt communistisch. Lenin sluit onder zeer nadelige voorwaarden voor Rusl. vrede met Duitsland: Vrede van Brest-Litovsk. Duitsland krijgt veel grond van de Russen en kan zich nu concentreren op het westfront De geallieerden voelen zich verraden, in de steek gelaten door Rusland.

Verloop van WOI (afloop) Duitsland had goede kansen om door te stoten in Fr. vanaf eind 1917 (geen oostfront meer) maar de VS raakten betrokken als gevolg van de onbeperkte duikbotenoorlog. De VS kwamen de geallieerden te hulp en zorgden voor de beslissende overwinning. 1918 Keizer Wilhelm II vlucht naar Nederland en een voorlopige regering tekent een wapenstilstand.

De weg naar vrede (Amerikaanse wensen) De VS willen vrede voor de lange termijn. Niet te streng met Dtsl., dat leidt tot instabiliteit. President Wilson heeft een vredesprogramma: 14 punten van Wilson, onder andere: oprichten van de Volkenbond, samenwerking van staten om conflicten op te lossen. Zelfbeschikkingsrecht (volken hebben recht op eigen staat, tegemoetkomen aan het nationalisme binnen de veelvolkenstaten) Democratie Europa is veiliger als er democratie heerst. Volken willen liever geen oorlog als ze het voor het zeggen hebben, alleen machtswellustige leiders.

President Wilson Clemenceau

De weg naar vrede (Franse wensen) Frankrijk wil WRAAK op Duitsland! Het Duitse vraagstuk moet volgens Fr. als volgt worden opgelost: Er is geen plaats voor een sterk Duitsland in Europa, Duitsland moet voor eens en altijd worden vernederd en verzwakt voor de toekomst.

De Vrede van Versailles ofwel: ‘Het dictaat van Versailles’ Duitsland is als enige schuldig aan WOI. Duitsland moet alle oorlogsschade vergoeden: 132.000.000.000 goudmark. Duitsland mag geen vloot of luchtmacht meer hebben, maar alleen een leger, zonder dienstplichtigen, van max. 100.000 man. Het Rijnland (ten westen van de Rijn) moet worden gedemilitariseerd. Duitsland verliest alle kolonies, Elzas Lotharingen, en andere stukken land aan o.a. Polen en Tsjechië. De Volkenbond wordt opgericht. Er komen nieuwe nationale staten uit de verslagen veelvolkenstaten, zoals Polen, Tsjecho-Slowakije, Joegoslavië, Estland Letland, Litouwen, Hongarije

Europa 1918

Gevolgen van de Vrede van Versailles in Duitsland Duitsland voelt zich vernederd, en onterecht bejegend (hoezo heeft Dtsl. alle schuld van WOI?). Duitse economie is zwak door oorlogsschade en komt niet meer op gang door de verplichte herstelbetalingen. De nieuwe regering van de Weimar Republiek is erg zwak en impopulair, de nieuwe Duitse democratie werkt niet. Teveel problemen en teveel meningen/partijen zonder sterke leider. Angst voor een communistische revolutie.

Crisis in Duitsland 1923 Frankrijk bezet het Ruhrgebeied (meeste industrie en mijnbouw van Dtsl.) De Duitsers staken en hyperinflatie is het gevolg. In Dtsl. is veel onrust en onenigheid (o.a. poging tot staatsgreep van Hitler) 1923 Dieptepunt in Duitsland

Groeiend optimisme 1924-1928 1924 Plan van Dawes leidt tot economische herstel. Dtsl. betaalt eindelijk zijn (enigszins verlaagde) herstelbetalingen (Erfüllungpolitiek). 1925 Pact van Locarno: Dtsl. erkent nieuwe grenzen met Frankrijk en België. Dtsl. wordt toegelaten tot de Volkenbond omdat het zijn verplichtingen nakomt. 1928 Briand-Kellogg Pact: Ruim 60 landen beloven geen aanvalsoorlog te zullen beginnen.

Volkenbond werkt niet Volkenbond blijkt niet effectief om conflicten te voorkomen. Volkenbond kan niets afdwingen omdat ze geen internationaal leger heeft. Belangrijke landen doen niet mee. Rusl. mocht niet omdat het communistisch was geworden en de geallieerden tijdens WOI in de steek had gelaten. Dtsl. mocht niet omdat het als schuldige aan WOI geen internationale inspraak verdiende. VS kozen ervoor niet mee te doen omdat ze zich vasthielden aan het isolationisme.

Crisis van de jaren ‘30 1929 beurskrach in de VS Veel bedrijven en banken gaan failliet. Er volgt grote werkloosheid. Plan van Dawes wordt gestopt, daardoor komen ook Dtsl. en de rest van Europa in een economische crisis.

Jaren 30: opkomst van het extremisme De gevestigde democratieën kunnen de crisis niet goed aanpakken. Liberale economische ideeën leiden tot verergering van de crisis. Mensen zoeken hun heil in radicale partijen met drastische oplossingen: Fascisme en Communisme.

Hitler aan de macht Tijdens de crisis van 1923 doet Hitler een poging tot staatsgreep. In de gevangenis schrijft hij Mein Kampf. Tijdens optimisme 1924-1928 blijft Hitler op de achtergrond. Tijdens de crisis van de jaren ’30 maakt Hitler een politieke ‘come back.’ NSDAP groeit 1933 Hitler wordt rijkskanselier als leider van de grootste partij in Dtsl. (NSDAP) enkele maanden later wordt Hitler dictator na de brand in de rijksdag.

Hitler lapt de Vrede van Versailles aan zijn laars. Hitler stopt met het doen van herstelbetalingen. 1935 Duitse troepen bezetten het Rijnland. Hitler bouwt een vloot, luchtmacht en leger. 1936 Duitsland treedt uit de volkenbond Duitsland verovert gebieden terug die zijn afgenomen bij Vrede van Versailles, ...maar (vanaf 1939) ook andere landen die nooit van Dtsl. waren geweest.

Hitlers expansiedrift Hitler meent recht te hebben op gebiedsuitbreiding. Heim ins Reich (afgenomen gebieden terug eisen) Het Duitse volk heeft Lebensraum nodig. Hitler wil Duitsland als wereldmogendheid op de kaart zetten (Duitse vraagstuk in het voordeel van Dtsl. oplossen)

Spaanse burgeroorlog 1936 Linkse regering wordt gekozen in democratische verkiezingen. Franco (fascist) wil de macht grijpen in een staatsgreep→er ontstaat een burgeroorlog (1936-1940) Hitler en Mussolini helpen Franco om een medefascist te helpen. Eng. en Fr. houden zich afzijdig uit angst voor een nieuwe Europese oorlog (appeasement politiek) Vrijwilligers uit heel Europa (internationale brigade) helpen de linkse regering om de democratie te redden. Hitler probeert zijn wapentuig uit. (Guernica) Franco wint en vestigt een rechtse dictatuur.

Partijen tijdens de Spaanse burgeroorlog Franco ↔ Hitler Mussolini Linkse democratische gekozen regering internationale brigade

De Duitse expansie 1938 Der Anschluss Inlijving van Oostenrijk bij Dtsl.. 1938 Sudetenland (Duitstalig Tsjecho-Slowakije) veroverd. Conferentie van München (Hitler, Mussolini, Chamberlain, Daladier). Hitler krijgt zijn zin! Dtsl. mag Sudetenland houden, maar moet beloven niet verder uit te breiden. SU en Tsjecho-Slowakije zijn niet uitgenodigd. Toppunt van appeasement politiek, te soft met Dtsl. Eng. en Fr. dachten dat ze een grote oorlog hadden voorkomen.

De Duitse expansie 1939 Hitler bezet de rest van Tsjecho-Slowakije tegen de afspraken van de conferentie van München in. Eng. en Fr. zien de ware aard van Hitler, maar te laat. Eng. en Fr. grijpen niet in maar waarschuwen voor de laatste keer. Stalin is bang voor de agressie van Hitler maar vindt geen steun bij Eng. en Fr. Hij denkt dat Eng. en Fr. Hitler als instrument tegen het communisme gebruiken. If you can’t beat them, join them.→ Stalin sluit een niet-aanvalsverdrag met Hitler (Molotov-von Ribbentroppact): Hitler mag de helft van Polen en West-Europa veroveren, Stalin krijgt de andere helft van Polen, de Baltische staten en Finland. Hitler vermijdt zo een twee-frontenoorlog.

De Duitse expansie 1939 1 sept. Hitler valt Polen aan. Kort daarna valt de SU de andere helft van Polen aan. Eng. en Fr. verklaren de oorlog aan Hitler, maar er wordt nog nergens gevochten. Officieel begin WOII in Europa. 1940 Hitler valt Noorwegen, Denemarken, Nederland, België, Frankrijk en Engeland aan. Engeland houdt als enige land stand (battle of Brittain) 1941 Hitler valt de SU aan (tegen het niet-aanvalsverdrag) SU , Eng., en Fr. zijn ‘gedwongen’ bondgenoten.