Hans Heerkens Faculteit Management & Bestuur Beslissen is Au Hans Heerkens Faculteit Management & Bestuur

Waarom is een Master kiezen een beslissing?

Waarom is een Master kiezen een beslissing? Opties Attributen

De elementen van een beslissing Opties (aantrekkelijkheid) Attribuutscore (kwaliteit) Attribuutgewicht (belangrijkheid) Conjunctie etc. (grenzen)

Invalshoeken Beslistheoretisch (normatief, technieken) Gedrag (waarom doen menen wat ze doen?)

Gedrag Geen recept, alleen aanwijzingen Moet je uit het hoofd doen Kans op elementaire fouten Die je grotendeels kunt vermijden

Fasen beslissing Beslissingscontext herkennen Procedure vaststellen Beslissing vertalen in elementen Opties achterhalen Opties scoren Aantrekkelijkheid opties vaststellen Kiezen Evalueren

Stap 1: Beslissituatie herkennen Je hebt een keuze En je wilt of moet ook kiezen

Probleem ‘Ik kan niet op vakantie naar Egypte omdat ik daarvoor niet genoeg geld heb’

Vragen Heb ik geen geld of wil ik het niet uitgeven? Kan ik een minder luxe vakantie boeken? Wanner kan ik het geld wel hebben (vakantie uitstellen)? Wil ik eigenlijk wel naar Egypte? Wil ik eigenlijk wel op vakantie?

Essentie Informatie verzamelen Keuzemomenten formuleren Nog niet kiezen!

Stap 2: Formuleren beslissingsprocedure Zometeen...

Stap 3: Beslissing vertalen: attributen en gewichten Voorbeeld: aanschaf auto Attributen Gewichten (Wat is ‘mate van belangrijkheid’?) Conjunctie Aantrekkelijkheid (nut of utiliteit)

MAUT (Multi-Attribute Utility Theory; Keeney)

Gewichten vaak genormaliseerd tussen 0 en 1 Scores op bijvoorbeeld een vier- of vijfpuntschaal

Comfort Comfort van stoelen en cabine is minimaal, maar genoeg om veilig te kunnen rijden = 1 Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen, maar cabine is tochtig en lawaaiig = 2 Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen en cabine is ofwel stil ofwel goed geïsoleerd = 3 Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen en cabine is zowel stil als goed geïsoleerd = 4 Als vorige punt, en auto is voorzien van Tom-Tom en andere speeltjes = 5

Merk op Comfort stoelen komt voor cabine, en voor speeltjes Comfort concreet gemaakt door combinatie van sub-attributen: ook schaal van zeer oncomfortabel tot zeer comfortabel mogelijk Waarom sub-attributen en niet definities?

Pas op Ook schalen bij ratiovariabelen Grensnut kan variabel zijn Meer is niet altijd beter Hier geen middencategorie Scores tweede schaal arbitrair Meetniveau attribuut kan uitkomst beïnvloeden

Wat is het verschil tussen score en gewicht?

Zijn gewichten subjectief?

Gemeenschappelijke noemer bij auto? Doel!!!

Welke attributen gebruiken we? Formele eisen Attributen uit te drukken in schaal? Onderling onafhankelijke attributen Volledigheid Redundantie Interdependentie

Terug naar stap 2...

Besliskundige keuzes Willen we wegen? Faseren we beslissing? Noncompensatorische attributen?

Bepalen gewichten behandeld bij stap 6

Stappen 4 en 5 slaan we over, maar... Attribuutscores soms lastig te achterhalen

Stap 6: Verwerken informatie tot aantrekkelijkheid alternatieven Hoe bepalen we de gewichten? Gewoon vragen Brainstormsessie, expert meeting (QFD) AHP, impact matrix Conjunct meten

Voor- en nadelen Hoge voorspellende waarde keuze Betekenis ‘A is belangrijker dan B’ 70-80% nauwkeurigheid zelden voldoende Alleen zo nauwkeurig bij routinematige beslissingen Definitie van ‘belangrijkheid’ van subject onduidelijk Conjunct meten: eerst keuze, dan gewichten

Splitting bias, attribute-based versus alternative-based choice Helpen nauwelijks bij afwegingsproces Vrijblijvend Nadenken over gewichten vermindert consistentie Criteria instability Is beslissing wel te splitsen in attributen?

Hierdoor Aantrekkelijkheid alternatieven slechts beperkt in beeld te brengen Schijnzekerheid Gebruikt als legitimering beslissingen Geen rating bij ordinale belangrijkheidsschaal, alleen ranking

De impact matrix Attribuut A B C D - a c b

Van ordinaal naar interval of ratio Algoritmen (wiskundig) Verdeel aantal punten over attributen, rangorde impact matrix handhaven Welke methode is het meest betrouwbaar?

Stap 7: Keuze winnende optie Keuze vaak anders dan voorkeuren: Prominence effect Endowment effect Onvoldoende inzicht in verleden, toekomst en eigen smaak Onbeheerst gedrag Context (Asian Disease)

Verschil judgment en choice Verschil zelf beslissen en adviseren Loss aversion Verschil judgment en choice MAUT versus meerderheidsregel Verschil zelf beslissen en adviseren Diff-Con Theory Regret aversion

Het maken van afwegingen Afweging versus oordeel

Een model van afwegingsprocessen (WAM) Problem identification (7%) (Sub-) attribute processing (30%) Absolute sub attribute weighting (27%) Homogeneous sub attribute weighting (5%) Heterogeneous sub attribute weighting (2%) Attribute weighting (13%) Evaluation (17%)

Belangrijkste conclusies Veel aandacht voor fasen 2 en 3 In fase 2: Veel splitsing Geen aandacht volledigheid etc. Geen gemeenschappelijke noemer Geen causale schema’s ‘Belangrijkheid’ niet gedefinieerd Nauwelijks relatieve weging

Beperkt aantal mogelijke gewichten Relaties tussen fasen onduidelijk Vertrouwen in eigen afweging Overeenkomsten groter dan verschillen

Experts versus leken Meer aandacht voor probleemidentificatie Minder absolute weging Meer weging hoofdattributen Relaties tussen fasen blijven onduidelijk (belangrijk omdat er evenveel wordt bewerkt) Werken sneller, minder gedetailleerd

En nu? Geen recept voor een optimale afweging Gewaarschuwd mens telt voor twee Cursus

The End