Duurzame economie Rationele aanpak Ivan Van de Cloot Itinera Institute Executive professor UAMS Duurzame economie Rationele aanpak

“ ” Onafhankelijke denktank Fact-based Lange termijn Itinera Institute Onafhankelijke denktank Fact-based Lange termijn www.itinerainstitute.org “ Aanreiken, verdedigen en bouwen van wegen voor beleidshervorming naar duurzame economische groei en sociale bescherming, voor België en zijn regio’s. ”

Ik ben een econoom En ik gebruik economisch taalgebruik zoals “marktfaling” voor het overexploiteren van de natuur. Excuses

5. Op zoek naar het goede leven Overzicht 1. Economische groei? 2. Buitenland 3. Bijen 4. Bomen 5. Op zoek naar het goede leven

4-4-2017 Economische groei?

We hebben maar één planeet= voorzichtsprincipe vs roekeloosheid

Moderne economische periode= op de 1e plaats bevolkingsgroei

General Purpose Technologies, bv: steam engine Uitvinding James Watt: 1769 In 1800 was stoom nog maar 25% energie-opwekking; zelfs in 1830 was nog maar 50% 1870: 2 miljoen paardenkracht van de totale 2,3 miljoen Doorbraak pas honder jaar later!

Bijdrage stoom aan groei in arbeidsproductiviteit Source: Crafts (2003): includes railway, steamships, steam engines

The Solow Productivity Paradox You can see the computer age everywhere except in the productivity statistics Robert Solow, 1987

Vergelijke manuele calculator met manueel rekenmachine

Bijdrage ICT economische groei Bron: Van Ark 2001

Grenzen aan de expansie van de economie? Malthus: absolute grenzen Ricardo: relatieve grenzen Marx: grenzen te wijten aan sociale en politieke onvrede Ecologie: fysieke grenzen aan de draagkracht van de aarde Historisch gezien: technologisch optimisme liet toe deze grenzen te verleggen Zodat sommigen twijfelen of grenzen werkelijk bestaan

Technologieën aangedreven door wet van Moore: Gadgets? Infinite computing Sensor & Networks Robotics 3D printing Synthetic biology Digital Medicine Nanomaterials Artificial Intelligence 15

Dwang van eeuwige economische groei? Onderscheid noden en begeerten van de mens Democratie: minder conflicten bij groeiende koek? Kwaliteit van de groei Bevolkingsgroei, consumptie Individuele versus collectieve rationaliteit Communistische staten leidden tot milieucatastrofes

Wat werkt in het buitenland? 4/4/2017 Wat werkt in het buitenland?

European Innovation Scoreboard: Findings Innovation leaders: Denmark, Finland, Germany, Sweden, Switzerland and UK (well above the EU27) Innovation followers: Austria, Belgium, Estonia, France, Iceland, Ireland (below the innovation leaders but close to or above that of the EU27) Moderate innovators: Czech Republic, Greece, Hungary, Italy, Norway, Poland, Portugal and Spain (below the EU27) Catching-up countries: Bulgaria, Croatia, Latvia, Romania and Turkey (increasing towards the EU27)

Scandinavische innovatiestrategieën Finland: Science-driven high tech strategy focusing on radical product innovations (STI mode of innovation). Now adopted a broad-based policy combining STI and DUI modes of innovation Sweden: Technology-based strategy of process innovations and complex product improvements, through R&D investments in large industries (STI mode of innovation) Denmark: Market/user-driven entrepreneurialism characterized by non-R&D based, incremental product innovations especially within consumer goods sectors (DUI mode of innovation) Norway: Resource-based strategy for process innovations in large, export industries (STI mode of innovation) and non-R&D based innovations in SMEs (DUI mode of innovation)

Nood transitie van technology-push naar market-pull Government Policy Interventions Basic R&D Applied R&D Demon-stration Commercial -isation Market accumulation Diffusion Market Pull Research Consumers Product/ Technology Push Investments Business and finance community Source: Foxon (2003)

Scandinavisch “co-ordinated market” model Zorg voor ontmoetingen in verwante marktsegmenten om potentieel voor hercombineren van kennis Incentives voor participatie in innovatieplatformen: opzoeken van “difference but compatibility” Green packaging in Zweden; melkverpakking Belang demonstratieprojecten Bv: Kopenhagens strategie v-a-v agrofood emissies Organic food procurement: scholen, hospitalen, ouderenzorg

Ecosysteem van clean-techondernemers Duurzaam succes heeft beiden nodig: De bijen Gemeenschapsgroepen/kleine bedrijven Erg wendbaar, de niet-planbare component 2. De bomen Grote kapitaalsintensieve bedrijven cf. non-profit en profit in sociale sector

4/4/2017 Bijen

Wat hebben ondernemers nodig? Een zo voorspelbaar mogelijke reglementaire omgeving: logica Level playing field: goedbedoeld beleid is vaak obstakel voor ondernemerschap Financiering Partnering; technologie leasing om kapitaal efficiënt te benutten Marketing: labels, toegevoegde waarde

Wat hebben ondernemers nodig? Evenwichtige marktverhoudingen

Wat hebben ondernemers nodig? Positief commercieel potentieel Reden voor optimisme! Source: Clean Economy Living Planet, Roland Berger Strategy Consultants Source: Clean Economy Living Planet, Roland Berger Strategy Consultants

Ondernemingszin (VS versus EU) Weerstand Obstakels Ondernemingszin (VS versus EU) Weerstand Verkokerd Overgereglementeerd: bv. regels omtrent hercombineren afvalstofffen Conservatisme in markt ….

Elke ondernemer-innovator moet gewaarschuwd zijn voor GMoore’s Chasm in the market Marktconservatisme

Levenscyclus financieringsmodel Finish? Seed funds Banks Start Grants / “soft loans’

4-4-2017 Bomen

Gemengde economie Belgisch overheidsbeslag 50% Regels die leven van elke dag doordringen Private bedrijven hebben continu met de overheid te maken Overheidssector niet altijd voorbeeld van duurzamheid Europees model= private sector & overheid In plaats van klassenstrijd hebben we ons sociaal overleg Laten we dus vooral markt ecologisch corrigeren

Wat zegt ervaring over clustervorming? Padafhankelijkheid: screen aanwezig industrieel ecosysteem potentieel voor cleantech Pad-interdependentie: activiteiten die toelaten dat bedrijven interageren cross-sector Platform: structureel samenwerken op basis van “nabijheid” Absorptiecapaciteit: zowel bedrijven als kennisinstellingen hebben zich op business modellen, marktniches en technologische expertise

Casus Noord-Jutland (Denemarken) Bekend verhaal windturbines Warmtekrachtkoppeling Trekkende rol van gemeenten “public procurement” Decentralisatie =lokale variatie in energie- mix =innovatie

Planning versus realisme van spontane ontwikkeling Planmatige heeft ernstige beperkingen Ondernemerschap en innovatie leiden altijd tot economisch-technologische ontwikkeling Beleid kan ipv “labour-saving” bias voor een “energy saving” technologische ontwikkeling zorgen Essentie daarbij is prijs plakken op negatieve externaliteiten Duidelijke visie op reductiedoelstelling van emissies Duidelijke en verstaanbare vertaling in beprijzing emissies

Energie-efficiëntie 35

Echte hervormingen: Maatregelen naar energie-efficiëntie. Prioriteit= beter isoleren van ons gebouwenpark wat kan via kosteneffectieve technologieën Op een kostenefficiënte wijze investeren in hernieuwbare energietechnologieën en versneld het oudste fossiele kapitaal vervangen Een consistent transitiebeleid dient in elk geval te resulteren in een daling van de vraag naar steenkool terwijl het aandeel gas toeneemt. Tussen 2000 en 2010 steeg de mondiale uitstoot van CO2 met 30,5% maar daalde met 5,7% in de VS en 4,4% in de EU27. De oorzaak is het Europese klimaatbeleid dat een zeer lage CO2-prijs koppelt aan hoge investeringen in hernieuwbare energie. Hierdoor ontstaat buiten piekmomenten overcapaciteit zodat efficiënte gascentrales uit de markt gedreven worden door oude steenkoolcentrales met veel hogere CO2-uitstoot. In landen zoals Duitsland dreigt zelfs een steenkool lock-in omdat niemand nog kan investeren in gascentrales.

Toch systeembenadering vaak relevant in clean-tech Kennisinstellingen Bestaande industrie leidt tot spin-offs (branching) Risico op te veel aanbodgestuurde ontwikkeling Bouw feedback met gebruikers van meet af aan in: von Hippel’s concept van Democratizing innovation http://web.mit.edu/evhippel/www/democ1.htm Essentieel dat beleid flexibel is en continue bijsturing als evident beschouwt (biogas, zonnepanelen…)

4/4/2017 Conclusie

Reeds rendabele clean-tech maar lock-in rest economie Clean-tech realiteit Reeds rendabele clean-tech maar lock-in rest economie Clean-tech die nog niet rendabel is maar massificatie nodig heeft Clean-tech die nog een learning curve moet doorgaan Clean-tech die nooit gedragen zal kunnen worden door markteconomie maar negatieve externaliteiten bestrijdt zodat een welvarende maatschappij ze eeuwig kan subsidiëren. Clean-tech die nooit rendabel zal zijn en niet efficiënt negatieve externaliteiten bestrijdt maar al over voldoende lobbyisten beschikt om ze toch te laten subsidiëren

Coda: Laten we belangrijkste beleidsopdracht niet verwaarlozen 4/4/2017 Coda: Laten we belangrijkste beleidsopdracht niet verwaarlozen

Paradox dat we minder spenderen aan onderzoek dan 30 jaar geleden

Essentieel voor beleid: Socialisme klapte in elkaar omdat het niet toeliet prijzen de economische waarheid weer te geven. Kapitalisme leidt tot zelfdestructie als het niet toelaat dat prijzen de ecologische waarheid weer te geven. „Socialism collapsed because it did not allow prices to tell the economic truth. Capitalism may collapse because it does not allow prices to tell the ecological truth.” Øystein Dahle[1] [1] Øystein Dahle, retired Vice President of Esso for Norway and the North Sea, during discussion with L. Brown at Worldwatch Briefieng, Aspen CO, 22 July 2001. Source: Dahle, 2001.

Beprijzen van externaliteiten Belastingen Taksen kunnen gepast instrument zijn Emissierechten Gooi het kind niet weg met het badwater It makes all the sense of the world Maar moet wel juist geïmplementeerd Stimuleren van innovatie Alleen zo zullen we er komen Increase the efficient use of resources through productivity gains = better technology =cleaner technology =appropriate technology

Op zoek naar het goede leven 4-4-2017 Op zoek naar het goede leven

Waar gaat het uiteindelijk om? Keynes (1930): economic possibilities for our grandchildren Het Faustiaans contract: we zijn in de val gelopen van vooruitgang zonder doel, rijkdom zonder einde Directeur GM: adverteren = het georganiseerd scheppen van onvrede BNG is belangrijker dan BNP Geluk heeft te maken met gezondheid, vriendschap, respect etc., niet met consumptie

Rentmeesterperspectief Mens als tijdelijke beheerder van aarde Beschermen, behoeden van wat ons gegeven werd Doorgeven aan toekomstige generaties Handhaaf homeostatische systemen: die zichzelf corrigeren in reactie op destabiliserende veranderingen Roekeloze najagen van individuele bevrediging overstijgen

Private eigendom van materiële voorzieningen Fout economisch model Private eigendom van materiële voorzieningen … maar publieke eigendom van “sinks” =commons als publiek stort =heeft niets van doen met “goede marktwerking” Maar alles met eerste klas marktfaling= overexploitatie commons Optimisme zit in veronderstelling van subsitiutie tussen grondstoffen

Risico: crisisretoriek van meer consumptie Mensen aan te zetten tot meer consumptie “om de economie aan de gang te houden” Consumptie = een MOGELIJKE verschijningsvorm van welvaart, niet de bron ervan Technologische ontwikkelingen zijn per definitie onbekend Dus: Trial&error en constant evalueren. Karl Popper zei al dat als we konden voorspellen wat we zullen weten, we het vandaag al wisten.  

De wereld moet nog een eeuwigheid mee Vragen?