Stemmingsstoornissen bij mensen met een verstandelijke beperking: gedragstherapeutische invalshoeken. Gert Tharner, klinisch psycholoog en gedragstherapeut/supervisor VGCt Prinsenstichting/Zodiak Purmerend

Van ‘ouderwetse’ gedragstherapie tot evidence-based integratieve psychotherapie De uitdaging: mensen met een verstandelijke beperking hebben toegang tot up-to-date behandelmogelijkheden en er zijn voldoende gekwalificeerde therapeuten beschikbaar

Kennismaken met Kim Kim is LVG Kim heeft een dik dossier Kim heeft veel diagnoses Kim heeft veel mislukte opnames Kim is ongelukkig en depressief Als kleuter toeschouwer van mishandeling van moeder door vader Aanranding stiefvader Verkracht door ‘vriend’ Loverboy circuit Drank, drugs en paddo’s Automutilatie

De eerst generatie gedragstherapie Seligman: depressie is gevolg van aangeleerde hulpeloosheid Lewinson: depressie als gevolg van een gebrek aan positieve ervaringen

Wat doen we met Kim We helpen Kim vanuit een accepterende en structurerende therapeutische relatie om opnieuw het gevoel en de ervaring te krijgen dat ze greep heeft op haar eigen leven De therapeut helpt Kim de activiteiten zo te structureren dat de kans op positieve ervaringen groter wordt. Onder meer door het registreren van activiteiten en de gevolgen van die activiteiten gaat Kim weer mogelijkheden zien

De 2e generatie GT: + de cognitieve interventies Depressie wordt vooral veroorzaakt door een verkeerde manier van denken (Beck, 1979). Gebeurtenissen (ook neutrale en zelfs positieve) worden constant als negatief opgevat: sombere stemming ontstaat, de toekomst gaat er pessimistisch uitzien en de persoon gaat zich waardeloos voelen.

We leren haar als eerste het cognitief gedragstherapeutische model aan Wat doen we met Kim We leren haar als eerste het cognitief gedragstherapeutische model aan

Belangrijke gebeurtenissen en ervaringen Leiden tot de ontwikkeling van kernovertuigingen Leiden tot vooronderstellingen wat er zal gebeuren Worden geactiveerd door wat gebeurt: aanleidingen Jagen door je hoofd: automatische gedachten Zorgen voor verandering van je emoties: gevoelens Hebben invloed op wat je doet: gedrag

Wat doen we met Kim We leren haar haar emoties te herkennen We leren haar probleemoplossingstechnieken aan en helpen haar haar gedrag te veranderen We leren haar het verband tussen gedachten en gevoelens We leren haar denkfouten opsporen We leren haar gedachten uit te dagen We leren haar ontspanningsoefeningen We leren haar een eigen plan te maken en te doen

oplossingsgericht werken: OCGT (variant CGt) De aandacht wordt verschoven van de depressieve klachten naar de oplossingen De funktieanalyse wordt gemaakt over het gewenste gedrag ipv over het depressieve gedrag Gezocht wordt naar uitzonderingen uit het verleden of heden en/of via het vragen naar doelformulering en het wonder (de toekomst)

Wat doen we met Kim We vragen haar wanneer het depressieve gevoel er niet of minder was of is (en vragen naar het bijbehorende gedrag, cognities en emoties) We vragen haar wanneer ze voelde dat de stemming al (een beetje) beter was of is Stel je voor dat je doel is bereikt en de stemming is voldoende goed. Wat doe je dan anders, hoe ziet dat er concreet en positief gesteld uit en wat zijn de gevolgen? Met Kim zoeken we naar de stappen die nog nodig zijn om het gewenste doel te bereiken; de therapeut volgt Kim en bekrachtigt haar bij haar weg naar haar doel

De 3e generatie GT: niet bijstellen maar een andere houding aannemen tegenover disfunctionele gedachten, gevoelens en gedrag Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT) Segal, Teasdale, etc Acceptance and Commitment Therapy (Hayes)

Wat doen we met Kim We leren haar de technieken aan die nodig zijn om de aandacht te richten op het huidige moment We leren haar elke gedachte, gevoel en lichamelijke gewaarwording toe te laten, zonder oordeel of het te willen veranderen Technieken o.a. bodyscan-meditatie, zitten met aandacht en dagelijkse activiteiten met aandacht uitvoeren We gebruiken de wolkenmetafoor (kijk, ze komen, zijn er, gaan weer, etc)

Wat hebben we daadwerkelijk met Kim gedaan? We beoordeelden haar stemmingsproblematiek als voortkomend uit een groot aantal zeer beschadigende ervaringen in het verleden. De ‘conclusies’ die Kim hieruit trok geven voeding aan haar negatieve zelfbeeld.

De centrale disfunctionele overtuiging van Kim was: ik ben machteloos (2e: ik ben niet de moeite waard) De ervaringen werden rondom deze thema’s geclusterd De eerste ervaring: machteloosheid bij de mishandeling van haar moeder bleek het meest bepalend We behandelden de geclusterde ervaringen via EMDR (eye movement desensitization and reprocessing)

Wat gebeurde er met Kim? De behandeling bleek extreem heftig De behandeling duurde kort (enkele maanden) Na de centrale en eerste gebeurtenis behandeld te hebben, was de rest relatief eenvoudig Ik kan het aan en ik ben de moeite waard kwamen langzamerhand in de plaats van de oude overtuigingen Toen het verleden verdween uit het heden kwam de ruimte voor de toekomst en verdwenen de stemmingsklachten

EMDR: de verbinding der GT generaties bij Kim De aangeleerde hulpeloosheid (ik ben machteloos) Het ontbreken van positieve ervaringen (veelvuldig slachtoffer) De disfunctionele overtuigingen met alle consequenties worden herkend en veranderd In een veilige context kan komen wat er komt, kan het worden geaccepteerd en gerespecteerd zonder te oordelen of te handelen (mindful)