Technische verandering 1. Definities 2. Artefacten en maatschappelijke verhoudingen 3. Mechanisering en automatisering 4. Actor-netwerkbenadering van artefacten 5. Technische vernieuwingsprojecten 6. Voorbeelden

1. Definities Artefacten: alles wat wordt gemaakt. Machines: artefacten die handelingen verrichten. Materiële cultuur: alle artefacten zoals die het sociale leven bemiddelen en sturen Techniek: de kennis om de artefacten voort te brengen

2. Artefacten en maatschappelijke verhoudingen Sociologie heeft maatschappelijke orde lange tijd min of meer gescheiden gezien van artefacten en materiële cultuur. Het technische versus het sociale. Systeemtheorie en actor-netwerktheorie: –artefacten en machines bepalen mee welke handelingsmogelijkheden personen krijgen –artefacten en machines verrichten (in beperkte zin) deel van de communicaties en handelingen, ze vervullen rollen.

3. Mechanisering en automatisering (# 1) Stappen in het omzetten/vertalen van arbeid: –van ongedifferentieerde menselijke arbeid –over gedeelde, geanalyseerde menselijke arbeid –naar machinearbeid

3. Mechanisering en automatisering (# 2) Mechanisering: vertalen van enkelvoudige handelingen Automatisering: vertalen van een arbeidsproces.

3. Mechanisering en automatisering (# 3) Directieve automatisering: verrichten van achtereenvolgende handelingen volgens een script –b.v. automaat voor weven van complex patroon –b.v. automaat voor kopen van treinticket Normatieve automatisering: bijsturen van een continue bewerking –b.v. thermostaat –b.v. cruise-control

4. Actor-netwerkbenadering van artefacten (#1) Beschrijven van productieprocessen in termen van actoren en relaties tussen actoren Actoren kunnen menselijk of niet-menselijk zijn Actoren hebben een identiteit: ze hebben een rol in een netwerk Actoren maken onderscheiden (distinctions): ze geven zichzelf en anderen een rol De ene actor schrijft de andere actor een bepaalde rol voor

4. Actor-netwerkbenadering van artefacten (#2) Ene actor kan arbeid aan andere actor delegeren. Ander is dan plaatsvervanger (lieutenant) Artefacten kunnen qua vorm niet-figuratief zijn (i.e. zonder uitbeelding van een plaatsvervangerschap) of figuratief. Dit laatste kan antropomorf of zoömorf zijn. De figuratieve uitbeelding kan ook beperkt zijn tot de naam van het artefact.

5. Technische vernieuwingsprojecten (#1) Projectvereisten: Een visie op productie en consumptie van het artefact Een visie op de rol van de betrokken actoren Bepalen van een “noodzakelijk doorgangspunt” voor alle actoren (“obligatory passage point” of OPP): elke actor moet het project als noodzakelijk zien voor het realiseren van zijn eigen belang

5. Technische vernieuwingsprojecten (#2) Fasen volgens Michel Callon (1986) in John Law Power, action and belief. –Problematiseren: Hoe kunnen we onszelf (wij, de vernieuwers) nodig/noodzakelijk maken? Wat zijn de belangen van anderen? Wat is het OPP? –Interesseren: De aandacht van de actoren krijgen –Inschrijven (« Enrolment »): De actoren hun rol doen vervullen –Consolideren Het geheel op grotere schaal uittesten

Voorbeeld 1: slotenmakers (#1) Tot de 19de eeuw waren sloten zeldzaam en duur. En omslachtig in het gebruik. Ze werden ambachtelijk gemaakt door edelsmeden. Midden 19de eeuw: behoefte aan meer en veilige financiële transacties (vraag van bankiers en burgers). Er ontstaat competitie tussen slotenmakers- uitvinders. Er worden wedstrijden gehouden, die in de kranten worden gerapporteerd. Drie op te lossen problemen met sloten: (1) te duur; (2) niet inbraakvrij; (3) omslachtig

Voorbeeld 1: slotenmakers (#1) Yale-slot (1860): –Platte, eenvoudige sleutel. Kan massaal worden produceerd. –Inbraakvrij slot (cilinderslot; geen sleutelgat; sleutel is een wig die de tandjes van de binnenste cilinder verplaatst). –Eenvoudig in het gebruik. Voor een groter slot of een dikkere deur blijft de sleutelgrootte dezelfde.

Voorbeeld 2: metaalbewerking (#1) D.Noble, Forces of production (1984). Over de automatisering van metaalbewerking in de VS in de jaren Metaalbewerkers, i.c. machinale verspaners maken kleine series van onderdelen door middel van zagen, beitels en vooral boren en frezen. Automatisering van dit werk vereist makkelijk in te stellen machines.

Voorbeeld 2: metaalbewerking (#2) In VS van jaren 1950 twee automatiseringsmogelijkheden: –RPB: recordplayback-systeem –NC: numerical control-systeem (voorloper van CNC, i.e. computer numerical control)

Voorbeeld 2: metaalbewerking (#3) RPB: relatief goedkoop; zelfde arbeidsorganisatie; beperkte nauwkeurigheid NC: duur; organisatie vereist programmeurs, operatoren hebben vereenvoudigde taak; zeer nauwkeurig Op economische basis is RPB beter.

Voorbeeld 2: metaalbewerking (#4) Specifieke convergentie van belangen zorgt voor keuze van NC: –De militaire industrie wil precisie-instrumenten; –Producenten van verspaanmachines hebben nood aan constante afname; –In de burgerlijke industrie wil het management meer controle over het productieproces

Voorbeeld 3: autoïndustrie (#1) In jaren 1970 in Frankrijk maatschappelijke evolutie: milieubewustzijn; in vraag stellen van consumptiesamenleving (cf. Alain Touraine over post-industriële samenleving) oliecrisis. Autoïndustrie: wat met benzineverslindende wagens.

Voorbeeld 3: autoïndustrie (#2) EDF (Electricité de France) project voor elektrische wagen: –technische verandering: duurzame accu –alliantie met autoïndustrie nodig voor chassis –alliantie met petroleumindustrie nodig voor opladen batterijen en inruilen wagen –alliantie met samenleving nodig: tegen privé- bezit van wagens

Voorbeeld 3: autoïndustrie (#3) Project mislukt uiteindelijk op alle niveaus. Toch was Renault lang van plan geweest om de alliantie aan te gaan. Uiteindelijk kiest Renault voor de R5. Een kleine elegante wagen. (conform een Bourdieu-model van de samenleving).