Eenzaamheid Waar hebben we het over? Wat kun je doen? Jan Willem van de Maat (j.vandemaat@movisie.nl)

Wat is eenzaamheid precies? Inhoud Wat is eenzaamheid precies? Waarom is de aanpak van eenzaamheid van belang? Wat kun je doen?

Publicatie

Gemis hangt af van de wensen en verwachtingen die mensen hebben. Eenzaamheid ‘Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) sociale relaties.’ (De Jong Gierveld & Van Tilburg, 2007). Gemis hangt af van de wensen en verwachtingen die mensen hebben. Het aantal kan minder zijn dan gewenst De kwaliteit kan minder zijn dan gewenst Het is een gevoel. Het is subjectief omdat de kwantiteit of kwaliteit van relaties achterblijft bij de wensen.

Drie soorten eenzaamheid Sociale eenzaamheid (alledaagse contacten: werk, buurt, sport) Emotionele eenzaamheid (intieme en emotioneel hechte relaties) Existentiële eenzaamheid (van betekenis willen zijn voor anderen, ‘ertoe doen’, ‘op je plek voelen’, zinvol willen leven) ‘Gemis aan betekenisvolle sociale relaties’ Emotionele eenzaamheid: sterke band met partner, boezemvriend(in), moeder of kind.

Vlaamse campagne Bond Zonder Naam (www.erbij.be) Naar binnen kijken.

Hoe vaak komt eenzaamheid voor? 30% Nederlanders eenzaam (licht, matig en ernstig) 10% ernstig eenzaam Meer eenzaamheid sterk verstedelijkte wijken (hoge doorstroom)

Eenzaamheid naar bevolkingscategorieën - - 30% procent voelt zich eenzaam, 10% voelt zich ernstig eenzaam. - Meer eenzaamheid in sterk verstedelijkte wijken.

Sociaal isolement Andere invalshoek: Bij eenzaamheid staat gevoel van iemand centraal Bij sociaal isolement staat de omvang van het netwerk centraal ‘Objectief vast te stellen klein of niet bestaand sociaal netwerk’ Vaak gevolg van langdurige levenspatronen Langdurig isolement gaat vaak samen met complexe problematiek 6% van de Nederlanders leeft sociaal geïsoleerd

Typologie sociaal isolement (A. Machielse)

Oorzaken eenzaamheid Individuele oorzaken: - sociaal/ psychologisch: gebrek aan sociale vaardigheden, verlegenheid, negatief zelfbeeld. - fysiek: ziekte of slecht horen, lopen of zien. - financieel: gebrek aan geld. Veranderingen in het sociale netwerk: - echtscheiding, overlijden dierbaren, ontslag, verhuizing, langdurig verlenen intensieve mantelzorg. Inrichting van de samenleving: - individualisering: minder vanzelfsprekende sociale verbanden.

Waarom is er aandacht voor eenzaamheid nodig? We kennen eenzaamheid allemaal (tijdelijk). Positieve effecten eenzame periode: inzicht in jezelf, groeien, nieuwe doelen stellen. Eenzaamheid die aanhoudt, leidt tot negatieve spiraal (‘vereenzamen’)  gevoel van leegte, slaapproblemen, angst, te veel eten, alcohol, minder (zelf-)vertrouwen, negatievere blik en stress. Slechtere gezondheid (o.a. immuunsysteem, hart- en vaatziekten). Door vereenzamen staat zelfredzaamheid en participatie (Wmo) en de gezondheid (Wpg) onder druk.

Plan van aanpak Gezamenlijk (gemeente, welzijn, zorg, vrijwilligers) bepalen wat je precies wilt aanpakken. Welke doelgroep? Breed of specifiek. Wie zijn de kernpartners? Afstemmen voorzieningen en interventies: overlap? passend aanbod? Lichte projectstructuur, sluit aan bij bestaande overleggen/ initiatieven. Aandacht voor deskundigheidsbevordering en onderlinge uitwisseling

Aanpak van eenzaamheid begint bij signaleren Taboe: mensen melden zich niet zelf. Kans op verbetering situatie het best in vroeg stadium. Gebruik maken van: huisarts, thuiszorg, huismeester, ouderenadviseurs, Wmo-loket en buurtbewoners. Zorg voor een duidelijk en laagdrempelig meldpunt.

Signalen

Wat weten we over wat werkt? Voorkomen beter dan genezen: netwerk onderhouden Aansluiten bij de oorzaken: aanpak op maat Persoon moet zelf gemotiveerd zijn Inhaken op ‘negatieve interpretaties en verwachtingen van sociale situaties’ werkt het best Maatschappelijk participatie: belangeloze inzet voor anderen in georganiseerd verband (ook preventief) Creatieve groepsactiviteiten met een empowerende insteek Continuïteit: structureel verbeteren situatie Gelijkwaardige houding hulpverlener, vrijwilliger, lotgenoot - Inhaken op ‘negatieve interpretaties en verwachtingen van sociale situaties’ werkt het best: Sluit het beste aan bij de negatieve spiraal van vereenzamen. - Maatschappelijke participatie: goed voor gevoel ertoe te doen, eigen waarde, zelfbeeld. Waardoor negatieve spiraal doorbroken kan worden.

Methoden (Databank Effectieve Sociale Interventies) Cursus ‘Zin in Vriendschap’ en ‘Vrienden maken kun je leren’ Assertiviteitstraining Activerend huisbezoek Motiverende gespreksvoering Studiekringen Bezoekdienst weduwen en weduwnaars GLANS groepscursus Eigen Kracht Conferentie Natuurlijk, een netwerkcoach Maatjesprojecten ‘Op verhaal komen’ (levensboek schrijven) Zin in vriendschap: ‘ontwikkelen van een assertieve en actiegerichte houding’ Zin in vriendschap: Aandacht voor zelfwaardering en het ontwikkelen van een positief zelfbeeld Zin in vriendschap: bewaken van eigen grenzen

Zelf voorzieningen opzetten? (Zorg-)coöperaties in Brabant: o.a. Elsendorp, Helenaveen, Hoogeloon, Laarbeek, Esbeek. Bijvoorbeeld: huiskamer of koppelen van mensen met dezelfde interesses (wandelclub, kookgroep, leescirkel) of hulpvragen.