Recepten voor een arbeidsmarkt onder demografische druk Luc Sels Luc.Sels@econ.kuleuven.be LIMOB 5 september 2008

Thema’s Demografie en werkzaamheid Loonkost en hertewerkstelling Ontwikkeling van (loopbaan)competenties Werkbaarheid Uitstroom

1. Demografie en werkzaamheid

Vergrijzing bevolking op arbeidsleeftijd – Vlaams Gewest Actielijn 1: migratie, integratie en economie Vergrijzing bevolking op arbeidsleeftijd – Vlaams Gewest Bevolking op arbeidsleeftijd Vlaams Gewest – Bron: FOD Economie – Algemene Directie Statistiek - Bevolkingsstatistiek (bewerking Steunpunt WSE/Departement WSE)

Snel stijgende ‘potentiële uittrede’ Actielijn 2: maak bedrijfsdemo-grafische uitdagingen zichtbaar Snel stijgende ‘potentiële uittrede’ Aantal werknemers per leeftijdsgroep België – Bron: RSZ (bewerking Steunpunt WSE)

Snel stijgende ‘potentiële uittrede’ Actielijn 3: retentie van kennis i.p.v. retentie van mensen Snel stijgende ‘potentiële uittrede’

Actielijn 4: bewaak trend naar studieduurverlenging Trendniveau werkzaamheidsgraad per leeftijdscategorie 122,2 WZHG 2007 55-64 = 34,2% WZHG 2001 55-64 = 24,5% Vlaams Gewest – Bron: FOD Economie – Algemene Directie Statistiek – EAK (bewerking Steunpunt WSE/Departement WSE)

2. Loonkost en hertewerkstelling

Actielijn 5: versterken tewerkstellingspremies Actielijn 6: focus op selectieprocessen + Aandeel ouderen in nieuwe indiensttredingen ∑=10,1% ∑=10,2% ∑=12,1% ∑=12,4% ∑=12,4% Vlaams Gewest – Bron: FOD Economie – Algemene Directie Statistiek – EAK (bewerking Steunpunt WSE)

Actielijn 7: afzwakken van anciënniteit als grondslag Anciënniteitsgebonden beloning en aanwervingskansen Situatie Stijgende loon-leeftijd curve Parabolische productiviteit- leeftijd curve Probleem Anciënniteitskoppeling Hoger reservatieloon Lagere aanwervingskans

Reservatieloon* / huidig loon * Loonniveau waar men indifferent wordt tussen werken en niet-werken België – Bron: Grote Salarisenquête 2008 (bewerking A. De Coen en L. Sels

Schatting reservatieloon n = 28.561 Controle: geslacht, diploma, huidig nettoloon, gepercipieerde kans op werk, economische noodzaak om werk te vinden, aantal financieel afhankelijke kinderen België – Bron: Grote Salarisenquête 2008 (bewerking A. De Coen en L. Sels)

Stel: job kwijt en na één jaar nog geen job gevonden Actielijn 8: variabele ‘in-work benefits’ i.p.v. forfaitaire werkhervattingstoeslagen Stel: job kwijt en na één jaar nog geen job gevonden Wat zou men doen? 1. Blijven zoeken, maar in geen geval je looneisen verlagen 2. Blijven zoeken en je looneisen verminderen 3. Stoppen met zoeken naar werk N = 32 080 13

3. Investeren in (loopbaan)competenties

Leeftijdsverdeling deelnemers loopbaanbegeleiding VDAB Actielijn 9: loopbaancompetenties, brandpunt van competentiebeleid Leeftijdsverdeling deelnemers loopbaanbegeleiding VDAB Vlaams Gewest – Bron: VDAB (bewerking Steunpunt WSE)

NWWZ bereikt met trajectwerking VDAB (2006) Actielijn 10: verruiming van sluitende aanpak NWWZ bereikt met trajectwerking VDAB (2006) +2,45 Wijziging ten opzichte van 2005 +6,37 +1,84 +3,24 -0,77 -1,46 -1,16 -0,89 Vlaams Gewest – Bron: VDAB (bewerking Steunpunt WSE)

Jobmobiliteitsgraad: het probleem van de ‘gouden kooi’ Vlaams Gewest – Bron: FOD Economie – Algemene Directie Statistiek – EAK (bewerking Steunpunt WSE)

Van gouden kooi naar spaarsysteem Actielijn 11: openbreken van de gouden kooi Van gouden kooi naar spaarsysteem Korte, gegarandeerde opzeggingstermijn Wettelijke minimum opzegtermijn van x aantal weken Te verlengen (gematigde stijging) tot x maanden na 10 jaar dienst Geen ontslagvergoeding, wel spaarsysteem Storting X% op brutoloon van de werknemer aan een privéfonds Maandelijkse storting, vanaf tweede maand Bij beëindiging van de arbeidsovereenkomst Keuze tussen uitkering als ontslagvergoeding / overdragen naar volgende werkgever (opsparen als ‘tweede pijler’) Bij geringe anciënniteit geen uitbetaling Indien de werknemer zelf ontslag neemt Geen recht op opvraging vergoeding Bedrag wordt behouden op de rekening (mobiliteit wordt niet afgestraft!)

Van gouden kooi naar spaarsysteem Pro Eenvoudig en transparant – voorspelbare kosten Niet langer hoog oplopende ontslaguitkeringen Arbeidsmobiliteit niet gesanctioneerd → geen financieel verlies Geringe sanctie op leeftijd en anciënniteit Contra Voor iedereen bijdragen, ook voor zij die zelf vertrekken/blijven Geen verschil tussen ‘hire-and-fire’ bedrijf en ‘loyaal’ bedrijf Ontslag niet langer een financieel schokeffect

Misverstanden over leren/opleiden van ouderen Actielijn 12: leeftijdsbewust ≠ leeftijdsspecifiek Misverstanden over leren/opleiden van ouderen Ouderen krijgen geen kansen op opleiding Managers maken bij 50+ zelden gebruik van geboden of verboden Deelname veel ‘vrijer’ voor ouderen, zeker als manager jonger is Formele scholing heeft geen belang meer bij ouderen Daling in prestatie/leervermogen kan uitgesteld worden mits investering Opleidingsdeelname → loopbaanlengte (Fouarge & Schils, 2008) Opleiding heeft geringer effect bij ouderen (cf. scholingsoptimisme) Gemiddeld geringere impact bij oudere werknemers MAAR: verschillen tussen oudere werknemers beduidend groter Terugverdienperiode is te kort Oudere rekruten hebben minder actieve jaren voor de boeg MAAR: kans dat ze die jaren bij dezelfde werkgever spenderen is groot

Stimulering van opleidingsinspanningen Private aanbieders Belastingbetaler Werknemers (7) Fee (3) + (6) (1) Belastingen (8) Training fee Institutionele aanbieders (3) Vouchers/leningen (2) Budgetallocatie (6) Opleidingstoelage (5) Heffingen Overheid Bedrijven (9) Transfers (4) Subsidies/leningen/fiscale prikkels

4. Werkbaarheid

Werkbaar werk, echt een probleem? Actielijn 13: verschiet niet al uw peilen aan ‘werkbaar werk’ Werkbaar werk, echt een probleem? Bron: Vlaamse werkbaarheidsmonitor (STV – Innovatie en Arbeid)

Onderbreking / vermindering prestaties bij 50plussers Actielijn 14: bestudeer effect specifieke loopbaanrechten Actielijn 15: een grijze elastiek? + Onderbreking / vermindering prestaties bij 50plussers Vlaams Gewest – Bron: RVA (bewerking Steunpunt WSE)

Aandeel werkenden (50 plus) dat voor 60 plant te stoppen Vlaams Gewest – Bron: FOD Economie – Algemene Directie Statistiek – EAK (bewerking Steunpunt WSE)

5. Uitstroom

Evolutie NWWZ per leeftijdscategorie Actielijn 16: piekloon-systemen als new deal Actielijn 17: naar een afspiegelingsbeginsel + Evolutie NWWZ per leeftijdscategorie Vlaams Gewest – Bron: VDAB (bewerking Steunpunt WSE)

Aantal 50plussers in uittredestatuten Actielijn 18: brugpensioen, de weg der geleidelijkheid Aantal 50plussers in uittredestatuten Vlaams Gewest – Bron: RVA (bewerking Steunpunt WSE)

Gemiddelde uittredeleeftijd Actielijn 19: hou het thema warm … Gemiddelde uittredeleeftijd VG, BE, EU27 – Bron: Eurostat LFS (bewerking Steunpunt WSE)

Steunpunt Werk en Sociale Economie Parkstraat 45 bus 5303 3000 Leuven T: + 32(0)16 32 32 39 steunpuntwse@econ.kuleuven.be www.steunpuntwse.be