‘Het kon me niets schelen’ Over Dinsdag van Elvis Peeters PAO-cursus studiejaar 2013-2014 Jos Muijres

‘Het kon me niets schelen’ Over Dinsdag van Elvis Peeters I. Inleiding Elvis Peeters Zanger en schrijver Oeuvre van Elvis Peeters Ontstaan Dinsdag In de kritiek II. Het Boek Motto Structuur Heden en verleden De oude man Tegenstellingen Ruimte Vertelinstanties Motieven Historische achtergrond Vragen Beelden

I. Inleiding A. Elvis Peeters Eigenlijk: Jos Verlooy (*1957) Nicole van Bael (achtergrond) Jos Verlooy: geboren in Grimbergen 1957 ouders: boerderij (magazijnbediende) college in Vilvoorde naar psycholoog gestuurd (wilde schrijver/zanger worden) opleiding maatschappelijk assistent vervangende dienstplicht: centrum ex-gevangenen 1 zoon: geboren in 1993 hartstochtelijk tuinier Politiek geëngageerde persoonlijkheid zanger en schrijver

Politiek geëngageerde persoonlijkheid: Kritiek op hedendaagse samenleving Tegen individualistische, asociale, neoliberalistische samenleving van nu: “Zelfs solidariteit is een koopwaar geworden.” Veranderingen zijn ingang gezet door Margaret Thatcher en Ronald Reagan: “Zij stonden voor alles waar wij tegen waren. Zij hebben sociale zekerheid afgebroken. Het neoliberalisme heerst.” Neoliberalisme is doorgeschoten kapitalisme Tony Blair heeft sociaal democratie verraden Economische principes voeren ook boventoon in literatuur. Stemt PvdA: marxistische splinterpartij (“enige met echt tegengeluid”) (De Morgen 4 mei 2013)

B. Zanger en schrijver Zanger “Ik voel me schrijver, maar ik ben rocker” - zanger Arioma di Amori (finale Humo’s Rock Rally, 1982) gestimuleerd door opkomst punkbeweging (Sex Pistols, The Clash) interviewde voor Dus (Punkblad): The Clash, Wire, The Kids, The Pigz clip Muzikale projecten: ‘Peeters en Angst’ (1988) ‘De Legende’ (1992) ‘Schmoll’ (2004) ‘Henric’(20

Schrijver: Jos Verlooy: 60% Nicole Van Bael: 40% + structureren “Van het corpus van een roman schrijf ik gemiddeld zestig procent, en Nicole gemiddeld veertig. Ik kan dus denken dat ik meer aanlever dan Nicole, maar zij is dan weer een meester in het schikken en herschikken van de stukken tekst, in de constructie. Als we al een paar maanden bezig zijn aan een boek, kan ze op een dag met het grootste gemak zeggen: “Het begin gaan we naarachteren zwieren.” Het zijn vaak enorme ingrepen, maar ze is zeker van haar stuk. Als we aan een boek werken, gaan we er altijd in een koffiehuis over discussiëren: neutraal terrein. Het zijn vinnige discussies, soms aan de rand van ruzie – er vallen weleens harde woorden. Terug thuis bekoelt alles weer. En dan gaan we aan de slag, met maar één doel voor ogen: een goed boek schrijven. Als we het niet eens raken over de kwaliteit van de tekst, dan zijn we het erover eens dat we die niet publiceren. We hebben een virtuele lade vol onafgewerkt of geaborteerd materiaal. Het gebeurt dat we er nog een idee uit opdiepen en herwaarderen.” (Humo 5 mei 2013)

C. Oeuvre van Elvis Peeters Literaire boeken: 1990: Het uur van de aap (toneel, Kritak) 1990: Het uur van de aap (verhalen, Kritak) 1994: Vier mannen (toneel, Bebequin) 1998: Wij dolen rond door de nacht en worden verteerd door het vuur (verhalen Van Haelewyck) 1998: Spa (roman, Van Halewyck) 1999: Brancusi (verhalen, Van Halewyck) 2001: Calvados (verhalen, Van Halewyck) 2001: Wat overblijft is het verlangen (gedichten, Van Halewyck) 2005: De ontelbaren (roman, Podium) 2008: Dichter (gedichten, Podium) 2009: Wij (roman, Podium) 2012: Dinsdag (roman, Podium) 2012: Oradour (novelle, Voetnoot) Kinderboeken:

Kinderboeken 2001: Meneer Papier gaat uit wandelen (De Eenhoorn) 2003: Meneer Papier is verscheurd (De Eenhoorn) 2008: Meneer Papier en zijn meisje (De Eenhoorn) 2011: Het paard (Larrios) 2012: Twee stenen (De Eenhoorn) 2013: Rennen (Lannoo)

Intern maatschappelijk engagement De ontelbaren (2005) Wij (2009) Dinsdag (2012) Geen autobiografische romans / geen autofictie

Over Ontelbaren (2005) Tienduizenden, honderdduizenden, uiteindelijk miljoenen vreemdelingen overspoelen het rijke Westen. De situatie loopt snel uit de hand, overal dreigt de invasie het leven in de argeloze gezinnen te ontwrichten. Iedereen zoekt eten en onderdak. Winkels worden geplunderd. De overheid staat machteloos. Er vallen doden. De bezwerende roman De ontelbaren van Elvis Peeters is een evocatief, hopelijk niet al te profetisch, verhaal over menselijke verlangens naar geluk en veiligheid in een wereld vol verschillen, onrust en onbegrip. Hoe veerkrachtig is een samenleving die belaagd wordt door ontelbare anderen? Welke principes komen onder druk te staan? Peeters slaagt er wonderwel in om deze prangende actuele thematiek te omcirkelen in een korte en glasheldere, ontluisterende maar tegelijk uiterst humane roman.

Ook het schrijven is erg betrokken Wij (2009): “Van Elvis Peeters verscheen in 2009 de controversiële roman Wij, over een groep rücksichtsloze tieners in een Vlaams provinciestadje. Meisjes die hun geslachtsdelen ontbloten op een viaduct en lachen om het dodelijk ongeluk dat ze daarmee veroorzaken. Jongens die zich ontplooien als pooiers. Ondertussen voeren ze sadistische seksexperimenten met elkaar uit. En met de Siamese kat van de buurvrouw. Het schokkendst aan het boek zijn echter niet de gruwelijke, soms zelfs misselijkmakende, seksscènes als wel de verveling en het gebrek aan moraal waaruit ze voortkomen. Het is rebellie tegen ‘altijd dat een en hetzelfde leven’ van hun ouders. Bij het verschijnen van het boek vertelde Elvis Peeters dat de gruwelijkheden uit het boek bijeengeraapt waren uit de media, dat dit was wat de samenleving hen aanreikte. Ten onrechte is het boek volgens hem toen gelezen als een portret van een generatie, zegt hij nu. ‘Dat is nooit de opzet geweest. We wilden met dat boek iets zeggen over de vrije markt, die het individu promoot, en de invloed die dat heeft op onze samenleving en onze kinderen. Als kinderen in de puberteit met dit soort gedachtegoed aan de slag gaan, waar eindigt dat dan? Daar gaat Wij over.’ ” (Tjitske Mussche in VPRO-gids 7 april 2012)

Peeters over engagement van de kunst: “Een boek, een plaat of een schilderij gaat de wereld niet veranderen, maar je kunt mensen wel een hart onder de riem steken en laten voelen dat er kunstenaars zijn die in hun richting denken, die ook vinden dat er iets aan gedaan moet worden. Er valt over onze tijd nog veel te zeggen. Wij proberen ons bescheiden steentje bij te dragen.” (VPRO-gids 7 april 2012)

D. Onstaan Dinsdag “Volledig verzonnen, feiten zijn wel gecheckt” Wel: onderzoek voor gebeurtenissen Congo Zelf naar Oost-Congo geweest Verkrachting nonnen Afsnijden neuzen en geslachtsdelen Culturele geheugen van België: “In gans Vlaanderen kent iedereen wel een Congo-ganger en de verhalen die daarbij horen. Veel van wat er in dit boek gebeurt komt uit de werkelijkheid, dat zijn verhalen die wij gewoon in ons dorp gehoord hebben.” (Trouw 4 mei 2013) In jeugd van Peeters werden mensen die hun familie te schande hadden gemaakt, gewoon weggestuurd, bijvoorbeeld naar Congo.

Congoboeken

Dinsdag Verschenen februari 2012 Uitgeverij Podium, Amsterdam Omslagontwerp: Studio Ron van Roon Omslag beeld: Dietmar Temps Inclusief voorwerk 171 pagina’s 32 titelloze en ongenummerde hoofdstukken Nominatie voor AKO-literatuurprijs 2012 Nominatie voor Librisliteratuurprijs 2013

E. In de kritiek “boeiende literatuur levert het niet op” (pc in Humo 6 maart 2012) “Want hoe gecontroleerd Peeters ook schrijft, op een aangename losse, vlotte manier, je vraagt jezelf toch af waarom je je moet interesseren voor een boek waar nauwelijks een plot in zit die meer is dan een opsomming van toevallige gebeurtenissen, beleefd door een personage dat geen motivatie heeft voor zijn handelen en geen angst, geen berouw en geen euforie voelt.”(Joost de Vries in De Groene Amsterdammer 8 maart 2012) “Peeters is een kinderachtige auteur die stilistisch onvermogen verbergt achter veel effectbejag (…) De herinneringen aan zijn Afrikaanse tijd vormen de hoofdmoot van deze roman. Die zijn nogal clichématig (…) Maar wat het meest ergert, is dit: het is slecht en vlak geschreven. Zelfs van dergelijke ellende weet Peeters niets te maken. Dit is literatuur als een B-film.” (Arie Storm in Het Parool 21 maart 2012) “Waarschuwing: slaapverwekkende roman” (Dries Muus in HP/De Tijd 6 april 2012) “het ontbreken van angst en berouw, in combinatie met een weinig sprankelende schrijfstijl, maakt de literaire eindbalans niet positief” (Johan Bakker in Nederlands Dagblad 26 oktober 2012)

“Elvis Peeters slaagt er fenomenaal goed in de ziel van de collaborateur te doorgronden, hij die geen idealen heeft en slechts het eigen opportunisme als leidraad neemt.” (Marnix Verplancke in Knack 29 februari 2012) “Een groot schrijver kan ook in de huid kruipen van personages die de tegenpool zijn van zijn eigen waarden. Verlooy en Van Bael slagen daar moeiteloos in. Haast vanzelf groeit hun hoofdfiguur boven zichzelf uit en wordt een allegorie voor ons aller individualisme.” (Marc Holthof in De Tijd 2 maart 2012) “Peeters schreef een magistrale pendant van David van Reybroucks Congo” (Daniëlle Serdijn in De Volkskrant 10 maart 2012) “De toon waarop dat gebeurt, is bewonderenswaardig intens en beheerst (…) Door Dinsdag sober te houden, komt alles keihard binnen” (Joep van Ruiten in Dagblad van het Noorden 17 maart 2012) “Dinsdag schetst een huiveringwekkend portret van iemand die zomaar je buurman, je eigen man of vader zou kunnen zijn.” (Elsbeth Etty in NRC Handelsblad 23 maart 2012) “Met zijn nieuwe, beklemmende roman ‘Dinsdag’ wil Peeters de lezer een spiegel voorhouden (…) een roman vol onverwachte mokerslagen” (Dirk Leyman in De Morgen 24 maart 2012).

“Verlooy en Van Bael weten ons op een onnadrukkelijke manier deelgenoot te maken van wat de filosofe Hannah Ahrendt ooit de banaliteit van het kwaad heeft genoemd. Zachtjes dwingen ze je, of je nu wilt of niet, tot identificatie met iemand die zijn bestaan heeft verdeeld in compartimenten (…) En zo gaat dit personage en zijn verhaal steeds meer lijken op de schijnbaar doodrustige krokodil die liggend in de modder afwacht en toeslaat wanneer je er het minst op verdacht bent.” (Jaap Goedegebuure in Het financiële Dagblad 14 april 2012)

II. Het Boek

A. Motto Motto uit Een samenzwering van idioten van John Kennedy Toole: ‘Dinsdag?’ ‘Nee, volgens mij was het woensdag…’ volstrekte willekeur geen enkel belang herhaling, alle dagen eender (van de oude man) desinteresse (verleden van de man) gebrekkig functionerende geheugen onzekerheid dinsdag is romantitel komt nergens in boek voor Etc.

B. Structuur: tijdsverloop Dinsdag één dag uit het leven van een oude man van 76 jaar (heden) doorspekt met herinneringen (verleden)

C. Heden: één dag uit het leven van een oude man (76 jaar) opstaan t.e.m. naar bed gaan

De eerste bladzijden: NU MOET IK goed luisteren, denkt hij, nu moet ik goed luisteren, de eerste straal licht is al door de spleet gedrongen, een tweede straal licht is al door de spleet gedrongen, de zon moet al over het dak rijden, dat kan niet anders. De eerste straal licht heeft hij niet gezien, die heeft hij gevoeld toen die over zijn wang kroop. Daarna heeft hij heel even zijn ogen geopend. Toen heeft hij de tweede straal licht gezien die door de spleet viel. Hij heeft meteen zijn ogen weer gesloten, want nu moet ik goed luisteren, dacht hij, zoals hij dat iedere morgen denkt. Onder het laken splitst hij zijn oren, of hij haar hoort. Een geritsel, een gefladder, een zuchtje wind, een beetje koeren misschien, hoe zal ze zich dit keer aankondigen? Wat het ook is, hij zal het herkennen, zoals hij haar iedere ochtend herkent. Ik heb alle tijd, denkt hij, ze komt als haar uur daar is, niet eerder, ik zal het wel merken, ik heb me nog geen enkele keer vergist. Ze laat me niet in de steek, ik zal haar getrippel horen, hoe ze voorzichtig op de nok van het dak beweegt. Ik slaap onder de pannen, op de zolder, hoger kan ik in dit huis niet komen. Het is krap, maar hier is het goed, het is een oud huis, het ruikt muf, er steekt stro tussen de pannen, het stro zit daar al jaren. Niemand weet dat ik hier slaap,

niemand hoeft het te weten, als iemand het weet, zal het meisje van de sociale dienst zich met het huis bemoeien, zo gaat dat, ik weet het van anderen, toen er nog anderen waren met wie ik over dat soort dingen praatte, denkt hij en hij wacht tot hij hoort wat hij weet dat hij moet horen. Maar het blijft stil. Omdat ze mij rust gunt, denkt hij, omdat ze weet dast ik moe ben, zelfs vroeg in de ochtend, alsof ik de hele nacht heb gestapt, zo moe voelen mijn benen. Terwijl ik toch alleen maar in bed hebgelegen, gisteravond de twee trappen op ben geklommen om hier te komen, op deze zolder. Hij houdt zijn ogen gesloten tot hij zeker weet dat ze is geland. Ha, ben je daar, zal hij zeggen als het zover is, ik begon het net koud te krijgen. De tocht speelt in de kieren tussen de spanten en de pannen. Ik moet aan nieuw stro zien te geraken, denkt hij, de zomer komt eraan, ik kan graanhalmen snijden en te drogen leggen. Misschien moet ik dat straks doen, als ik eenmaal ben opgestaan.\Laat ik eerst maar rustig luisteren, hoe ze zal neerstrijken op de pannen en haar weg vindt. Ik zal mijn ogen openen om aan de dag te beginnen. Ik zal de dekens van me af slaan, kijken naar het licht dat

me dan werkelijk gevonden heeft, niet met een paar stralen, maar met een volle gloed die alle voorwerpen in de kamer zal tonen. Zijn jas en zijn broek hangen geduldig aan de spijker naast de deur. Hij kent de licht doorgesleten, wat slobberige vlakken in de broekspijpen waar zijn knieën zitten en de uitgezakte stof in de mouwen van zijn jas waar zijn ellebogen tegenaan schuren. Naast de deur, precies onder de spijker met de jas en de broek, staat de stoel. Er liggen sokken op. Over de leuning hangt zijn hemd. Het oogt fris lichtblauw, de knopen glimmen. Behalve de tweede van boven, die is doffer. Misschien omdat ik daar meer over wrijf, denkt hij, omdat ik hem vaker losknoop en weer vastknoop, heb ik er de glans af gewreven. Op het rechtervoorpand van het hemd, tussen de rij knopen en het borstzakje, zit een vlek, onopvallend, een beetje melk gemorst. Het is geen schandelijke vlek, als het licht anders valt, is ze zelfs niet te zien, een kleine spat die het katoen een tint donkerder maakt. Misschien moet het hemd in de was, denkt hij, zoals hij dat al dagen denkt, er ligt nog een stapel kraaknette hemden in de kast.”? (7-9)

C. Verleden In het circus (hfdst. 2) Relatie met Simone (hfdst. 3, 17, 21, 27, 32) Relatie met ex-prostituée Erna (hfdst. 7, 8 , 9, 10) Kapotrijden lampen St. Bernardtunnel (hfdst. 12) In het hondenhok met hond Saturnus (hfdst. 13) Verkrachting Martha (hfdst. 13) Overlijden moeder (hfdst. 13) Congo ( hfdst. 14, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 24, 25, 26, 28, 29, 31) Vrachtwagenchauffeur: diefstal waspoeder (hfdst. 15) Poging relatie met weduwe in de straat (hfdst. 20) Jaarlijks ritueel bloempotten met geraniums (hfdst. 23) Met Erna/Simone op de kermis, prijs schieten (hfdst. 30)

Congo: Aanvankelijk: slechts af en toe een verwijzing Later: groot aantal lange herinneringen

D. De oude man Heeft heel wat op zijn kerfstok:

Karakter van de oude man eenling (geen contacten) lijkt emotieloos nergens spijt van: neemt geen verantwoordelijkheid geen politieke overtuiging geen angst, wel nog ‘oerwoud-gedrag’

E. Tegenstellingen - Tijd: vroeger – later Ruimte: Congo/Europa – Brussel Perspectief: extradiëgetisch – intradiëgetisch (personaal – ik)

Motieven Verval en de dood: lichamelijke verval verval ruimtelijke elementen bijzondere kijk op dood Erna (geschenk) gieren en katachtigen (roofdieren) gedachten over dood en verval

Historische achtergrond - parallel historische gebeurtenissen – gebeurtenissen in de roman historisch betrouwbaar