Onzekerheid als fundament OORZAAK ONBEKEND OORZAAK ONBEKEND Onzekerheid als fundament OORZAAK ONBEKEND OORZAAK ONBEKEND MOTO Veiligheidsregio Drenthe Rolde 27 februari 2013 OORZAAK ONBEKEND WWW.VANDESANDEINLEZINGEN.NL

Definitie van MASSAGEDRAG © 2006 JP van de Sande RuG ONZEKERHEID De normale vormen van organisatie en de gebruikelijke normen en regels gelden minder sterk Men is op zoek naar leiding, informatie, een vijand, sensatie etc. INTERACTIE Co-presence en directe onderlinge beinvloeding Massa bestaat uit vele kleine groepjes: is niet zichtbaar GROOTTE & TIJD Massagedrag heeft beperkte duur en een redelijke, maar onbepaalde omvang Al vanaf 10 personen; Meestal is het na eén nachtje slapen over

Een leerzame case

Met dank aan: Martin Eggens (GAGS) Hoogeveen, 5 november 2007: Het Kaaimanincident Met dank aan: Martin Eggens (GAGS) © 2013 JP van de Sande RuG Case 1

Achtergrond Dierenspeciaalzaak exotische dieren Al eerder aandacht van pers Bedreigingen en ruzies in bedrijf Strafrechtelijk onderzoek opgestart Mogelijkheid van SARS genoemd

Feiten? Melding om 16.00 uur Eerste informatie Dierenspeciaalzaak exotische dieren Kaaimannen werden ziek en waren dood Ook vogels overleden 4 mensen werkzaam in zaak werden onwel Klachten bij slachtoffers Benauwd, zuurstofbehoeftig Tensiewisselingen (blijkt verwisseling van personen te zijn) Hypothermisch (door hevige ventilatie. Hierdoor gingen ook de vogels dood) Hoofdpijn Moe, suf, willen gaan slapen Rode vlekken en bult op arm, verder geen huidklachten (desinfectant?) Wijde pupillen

Feiten? Witte bolletjes in basin AMBU-mensen hebben ook klachten © 2013 JP van de Sande RuG Resultaten eerste verkenningen: Witte bolletjes in basin AMBU-mensen hebben ook klachten Klachten zeer divers maar geen huidklachten Brandweer meet niets chemisch in lucht. Monsters van water, ontlasting en voeding genomen voor analyse MOD gealarmeerd

Feiten? Opschaling naar GRIP 2 COPI- ter plaatse bestrijding van bron Behandeling van slo’s OT- tactische advisering naar COPI en BT SCENARIOS Toxicologisch acuut: slo’s stabiel, geen uitbreiding Toxicologisch traag : licht besmettelijk, slo’s neemt toe Biologisch: infectueus, bacterieel of viraal overdraagbaar

Feiten? Advies GAGS 4 slachtoffers droog ontsmetten Zo snel mogelijk naar ziekenhuis Rest van slachtoffers niet urgent

Feiten? Situatie om 20.00 uur In quarantaine 4 direct medische hulp 10 geringe klachten (klachten nemen af) 10 geen klachten 77 overigen binnen quarantainegebied Belangrijk: Ook pers in quarantaine Later: 2 persmedewerkers onwel in RTV Drenthe gebouw

Feiten? Situatie om 22.00 uur: Onveranderd Quarantaine om 23.30 uur opgeheven 23 mensen gedecontamineerd en naar UMCG vervoerd 2 mensen RTV Drenthe ook naar UMCG Via pers circuleert de naam nitroaniline Tijdens transport naar UMCG klachten vrijwel verdwenen Metingen door MOD in dierenzaak en in bloed van mensen leveren niets op (COHb, Methemoglobine)

Valt dit ook uit te leggen?

Is psychisch wel altijd fysiek? Fysiek en psychisch Is psychisch wel altijd fysiek? - Ja, wacht effe, wacht effe. Dus jij hebt trek om te fleppen? - Ja. - En dan kruip-ie de lucht in... - Ja. - Maar voordat jij in de suikerpot hebt kennen roeren gaat-ie weer plat? - Precies! Ja. Dus duik ik maar weer in de leesportefeuille. Begrijp je? - Nee, maar dan zit jij waarschijnlijk in een poreuze cirkel. - Zou jij denken? - Ja, dat is waarschijnlijk psychisch. Dat is waarschijnlijk psychisch. - Wat heb mijn jongeheer nou met psychisch te maken? - Fysiek is altijd psychisch!

Waar gaan we het over hebben? Mensen die onwel worden na alarm in dierenwinkel Belgische schoolkinderen die ziek worden van Cola Scholieren die bij generale repetitie van musical massaal flauwvallen of onwel worden Mensen met het sick building syndrome Palestijnse meisjes die zich vergiftigd weten door Israëli's Kinderen die massaal ziek worden na vaccinatie Bredanaren die massaal jeukende uitslag krijgen Deelnemertjes aan vossenjacht die onwel worden Nigerianen die plots constateren dat hun jongeheer verdwenen is psychosomatische verschijnselen dus

Twee jaar onverklaarbaarheid in Nederland Vorig jaar in Emmen werden verschillende mensen plotseling ziek in winkels Per jaar dus ca 8 uitbraken Ca. 200 slachtoffers Waarvan ca. 40% kinderen Drenthe relatief zwaar getroffen Hulpverleners zijn ook mensen

Hoe reageren de ‘diensten’ vb Wolfheze © 2006 JP van de Sande RuG

MPI, MSI of Massahysterie

Mass Psychogenic Illness (MPI) is het collectief voorkomen, Een vreemde ziekte Of wat wetenschappelijker: Mass Psychogenic Illness (MPI) is het collectief voorkomen, of de collectieve zelf-rapportage van fysieke symptomen zonder dat er een aanwijsbare fysieke oorzaak voor is MPI wordt door journalisten en andere leken aangeduid als: MASSAHYSTERIE !!!!! COLLECTIEVE HYSTERIE!!!!!! MYSTERIEUZE ZIEKTE!!!!!! RAADSELACHTIGE EPIDEMIE!!!! “UITBARSTING” “STRESS”

Beschreven gevallen van MP

Kenmerken van MPI Er is steeds een ‘triggering accident’, vaak geur Treedt plotseling en acuut op na ‘sense making’ Altijd meerdere gevallen tegelijk (anders IPI) Treft voornamelijk vrouwen (>70%) Treft relatief dikwijls jonge mensen Besmetting loopt via sociale netwerken Vaak in groeperingen of organisaties met stress Snel en spoorloos herstel, zeker na aftransport Symptomen (NB helft is self report): Hoofdpijn, duizeligheid, toevallen, flauwvallen, gapen, beven Maagklachten, misselijkheid, braken, benauwdheid Huiduitslag, jeuk, pijn, allergische reacties, hoesten Moeheid, uitputting, depressie, agitatie, dwanghandelingen, dwanglachen, (dwang)voorstellingen

Processen bij MPI Modelling/ Nabijheid (plaats en sociaal) Response expectancy Suggestie Arousal Geruchtvorming/sense making Publiciteits effecten Media kunnen, afhankelijk van benadering, vriend of vijand zijn. Geef ze iets positiefs om te doen! Civielrechtelijke aspecten Men kan belang hebben bij verzuim (scholieren!), of bij mogelijke claim, men kan slachtofferrol willen benadrukken etc. Men kan zich afvragen of dit alles hysterie mag heten

slotopmerkingen Het meest basale verschijnsel bij MPI is onzekerheid: © 2013JP van de Sande RuG Het meest basale verschijnsel bij MPI is onzekerheid: Bij patienten en omstanders Bij professionals en bestuurders Toch zijn er wel enkele zekerheden: Gezien de zeer acute ontwikkeling van MPI, kunnen alle vormen van bacteriele of virale infectie uitgesloten worden. Die hebben immers een incubatietijd Ook vele effecten van toxinen hebben geruime tijd nodig om zich te ontwikkelen Ook als er werkelijk iets toxisch rondzweeft, kan het effect toch door MPI effecten versterkt worden

Nog een leerzame case

Project X Haren 21-11-12 DRANK, VERVELING & TUIG CASE 2 24 24

DE ACHTERGROND In 2012 kwam de film PROJECT X uit Project X is a 2012 comedy film directed by Nima Nourizadeh The plot follows Thomas (Thomas Mann), Costa (Oliver Cooper) and J.B. (Jonathan Daniel Brown), three friends who plan to gain popularity by throwing a party, a plan which quickly escalates out of their control. The film was presented as a home video from the perspective of an attendee using a camera to document the night's events. De film was volgens de kritiek een ernstige misser (misogyn, drugs idealiserend, etc), maar voor pubers een cult-film Following the release of Project X, many parties were inspired by the film. On March 9, 2012, "Project M" became the first event to gain media attention after a party invite was posted on Twitter by high schooler Mikey Vasovski, and was subsequently passed to thousands of users, to the point that the message was being resent once per second. A Houston party attracted between 500 and 1,000 guests, but resulted in the death of one person after at least one attendee started firing a gun when police attempted to break up the event Door relatieve rijkdom, onafhankelijkheid en gierende hormonen zijn Nederlandse jongelui snel voor een feestje te porren Nederland is geen erg sensationeel land, dus is te verwachten: “The search for exitement in an unexiting world” Bier en blowen zijn in ons land een integraal onderdeel van de jeugdcultuur Door hoge internetdeelname in Nederland komen berichten snel door 25

WAT GEBEURDE? Via een Facebookuitnodiging voor een verjaardagsfeestje van Merthe Weusthuis werden ca 25000 mensen uitgenodigd Meer dan 2000 kwamen opdagen Na aanvankelijk leuk ‘feestje’, kwamen rond 19 uur vele nieuwe deelnemers, met veel nieuw bier. Tussen 20 en 21 uur escaleerde het ‘feest’ hard. Na ca een uur was ergste voorbij Omstreeks 1 uur was alles weer rustig Schade volgens gemeente: 30 gewonden, en millioenen schade aan straatmeubilair, voertuigen, winkels en woningen en tuinen. Er waren 35 arrestaties 26

WAT GEBEURDE? © 2006 JP van de Sande RuG

Wat ging fout? Er was veel onzeker en ambtenarij had daar geen goede draaiboeken of scenarios voor (nog even doorzingen..) De 1000 feestgangers ‘s middags wilden een leuke dag Dus ze pakten samen op de plek van de verjaardag Ze dronken bier en aten weinig Tussen zes en zeven kwamen n.a.v. SMS, Media en Twit berichtgeving veel nieuwe bezoekers, waaronder types die hier een gelegenheid zagen ‘los’ te gaan En na verloop van tijd verveelde men zich toch wel wat Ze zochten dus naar leukere dingen En die waren alleen maar aanwezig in de vorm van ME Dus de ME moest voor vertier zorgen en dat deden ze Dit leidt tot Wij-Zij vorming, een sociaal proces. Maar: zelfs nu nog zoekt men de oorzaak in techniek 28

Wat had gedaan moeten worden? Grondiger verkenning van het voortraject (US, Canada, Duitsland, Frankrijk, internetsites) Horizontale communicatie vooraf, via dezelfde lijnen die de feestgangers gebruiken (PtoP, Facebook, Hyves, Twitter) Beter zoeken naar en reageren op inlichtingen en betere communicatie Contracten sluiten voor ‘hoogwaardig’ amusement, inclusief security Zorgen voor bewegwijzering en gidsen volgens ‘Nijmeegs model’ Alcoholverbod duidelijk vooraf communiceren Strikte handhaving alcoholverbod Instellen van ‘spotters’ en directe aanhouding van bekenden van politie Geen verticale organisatie, maar flexibiliteit en resilience 29

Wat zei de commissaris? Teksten van commissaris Dros bij Pauw & Witteman: “Het is zo dat de districtschef van Groningen daar ook heel nauw bij betrokken is geweest” “We waren uitermate goed voorbereid: We hadden er voor gekozen om langs de lijnen van crisis en rampen lijnen de projectstructuren neer te zetten, met een regionaal beleidsteam en met een operationeel team” “Het is allemaal een beetje jargon maar het geeft aan hoe serieus we de zaken opnamen. Het was allemaal keurig netjes bezet door politiemensen en door mensen van de hulpverleningsdiensten en ik heb me bij het begin van de avond aangesloten bij het gemeentelijk beleidsteam” (blijkt later om 20:30 te zijn geweest) “Ik ben begin van de avond ben ik geweest bij het team van leidinggevenden die leiding gaf aan de operaties op straat, opnieuw een beetje jargon, dat is de staf grootschalig en bijzonder optreden”

Wat valt hieruit te leren? © 2013 JP van de Sande RuG

uitbreiding van ellende Be- Trok- kenen Zo denkt men dat het verband is. Schijnzekerheid! Zo is het verband werkelijk. Onzekerheid! STERKTE STIMULUS

Onzekerheid is centraal concept © 2013 JP van de Sande RuG Kenmerkend is dat er tijdens maar ook na afloop grote onzekerheid en onenigheid bestaat over wat er werkelijk aan de hand is Daar zal ook een rapport van 300.000 euros weinig aan veranderen Toch moet ondanks onzekerheid worden beslist Mensen met verantwoordelijkheid hebben neiging de oorzaken bij de anderen te zien (externe attributie). Ze kijken ongaarne naar zichzelf Door hun verantwoordelijkheid zijn ze echter een belangrijk onderdeel van probleem zeker in ogen van anderen Er ontstaat dus zwarte pieten

vredesorganisatie en oorlogsorganisatie Opleidingen lang Selectie op bestuurlijke capaciteiten Carrière gebaseerd op foutvermijding Doelen langere termijn Democratische instelling en leiderschap Zorg voor correcte procedures Sancties voor relatief kleine afwijkingen Rivaliteit tussen diensten Professionalisering Preparatie Opleidingen kort Selectie op inspiratie en enthousiasme Carrière gebaseerd op prestaties Doelen korte termijn Autoritaire instelling en leiderschap “Cutting the red tape” Polarisatie in sancties Overkoepelend doel reduceert rivaliteit Improvisatie Veerkracht

Fysiek is altijd psychisch is altijd fysiek Enkele conclusies Onzekerheid is het belangrijkste kenmerk van massa situaties In crisis is neiging tot monocausaal denken groot Uitvoerenden met publieks taak zullen geen goede waarnemers zijn (hoge spanning & hoge cognitieve belasting) Inzet ervaren observatoren is daarom aan te raden (Zijn alle GAGS dat?) Te strakke voorbereiding maakt deze aanpassingen moeilijk (cf WTC ramp New York) Maak dus uitvoerenden zoveel mogelijk autonoom De belangrijkste succesfactor is ERVARING (niet: goed in het pulletje vallen) Dit is voor bestuurders en leidinggevenden een zeer bittere pil, die dan ook zelden geslikt wordt Het publiek begrijpt rellen niet Het publiek begrijpt MPI niet En tenslotte: Fysiek is altijd psychisch is altijd fysiek

Eigenlijk nog lang niet Dit is Eigenlijk nog lang niet het einde

© 2006 JP van de Sande RuG

© 2006 JP van de Sande RuG